میلاد حضرت معصومه (س)، دختر بزرگوار امام موسی بن جعفر (ع)، فرصتی مناسب است برای توجه بیشتر به شخصیت علمی، فرهنگی و معنوی این بانوی بزرگ اسلام. به‌ویژه در روزی که به‌عنوان «روز دختر» نامگذاری شده، یادآوری جایگاه والای زنان در تاریخ اسلام و تأثیرات عمیق آنها بر شکل‌گیری تمدن اسلامی، بسیار ضروری است.
خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگو با دکتر مریم صالحی، استاد حوزه و کارشناس مسائل دینی، به بررسی ابعاد مختلف شخصیت حضرت معصومه (س) پرداخته است.
حضرت معصومه (س) چه ویژگی‌های خاصی داشتند که موجب شدند تا این شخصیت در تاریخ اسلام و در میان اهل‌بیت (ع) به‌ویژه در میان زنان اهل‌بیت (ع) جایگاه ویژه‌ای پیدا کنند؟
حضرت معصومه (س) یک شخصیت برجسته در تاریخ اسلام هستند که علاوه بر ویژگی‌های معنوی و روحانی، در عرصه علمی نیز تأثیرگذار بودند. آن حضرت با تأسیس مدارس علمی و ایجاد فضایی برای تربیت شاگردان و نشر علوم اهل‌بیت (ع)، به‌ویژه در دوره‌ای که دوران سخت‌گیری‌های سیاسی در زمان بنی‌عباس بود، نقش بی‌بدیلی ایفا کردند.
از نظر روایات، حضرت معصومه (س) در کمال تقوا و علم بودند و از زمان کودکی تحت تعلیمات پدر بزرگوارشان امام موسی بن جعفر (ع) قرار داشتند. در بسیاری از منابع تاریخی آمده است که حضرت معصومه (س) از نظر علمی و معرفتی به‌حدی رشد کرده بودند که مورد تأیید و ارادت بسیاری از علماء و محدثین قرار گرفته‌اند.
چرا حضرت معصومه (س) به‌عنوان «دختر امام موسی بن جعفر (ع)» از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند؟
حضرت معصومه (س) به‌عنوان دختر امام موسی بن جعفر (ع) که خود از بزرگترین شخصیت‌های تاریخ اسلام و یکی از امامان معصوم و بزرگوار اهل‌بیت (ع) بودند، دارای جایگاه والایی در تاریخ اسلام هستند. امام موسی بن جعفر (ع) معروف به امام کاظم (ع) بودند که در دوران زندانی شدن‌ها و مشکلات فراوان، به‌ویژه در دوران حکومت هارون الرشید، همیشه در پی نشر علم و هدایت مردم بودند.
حضرت معصومه (س) در دامن پدر بزرگوارشان تربیت شدند و از ایشان دانش‌های دینی و اخلاقی آموختند. در روایات متعددی آمده است که حضرت معصومه (س) از دانش گسترده‌ای برخوردار بودند و در پاسخ به سؤالات دینی و فقهی، جزو منابع معتبر شناخته می‌شدند. به‌عنوان مثال، در برخی از منابع حدیثی، حضرت معصومه (س) به‌عنوان یکی از راویان حدیث از امامان اهل‌بیت (ع) شناخته می‌شود.
در منابع اسلامی چه روایاتی درباره حضرت معصومه (س) وجود دارد که نشان‌دهنده مقام بلند ایشان باشد؟
بله. در بسیاری از کتب حدیثی و تاریخی روایات متعددی درباره مقام و منزلت حضرت معصومه (س) ذکر شده است. یکی از مهم‌ترین این روایات از امام علی بن موسی الرضا (ع) است که در آن فرموده‌اند: «مَنْ زَارَ قَبْرَ أُخْتِی فِی قُمٍّ کَانَ کَمَنْ زَارَنِی؛ هر کسی که قبر خواهرم در قم را زیارت کند، مانند کسی است که من را زیارت کرده است.» این حدیث نشان‌دهنده مقام والای حضرت معصومه (س) در نزد امام رضا (ع) است.
همچنین، در منابع تاریخی و حدیثی آمده است که حضرت معصومه (س) در دنیای علم و اخلاق از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بودند و حتی در زمان حیاتشان نیز بسیاری از مردم برای بهره‌برداری از علم و فضایل ایشان به محضرشان می‌آمدند.
ارتباط حضرت معصومه (س) با امام رضا (ع) و زیارت ایشان در قم چه پیامی برای مسلمانان به‌ویژه زنان دارد؟
حضرت معصومه (س) در ارتباط با امام رضا (ع) جایگاه ویژه‌ای داشتند. امام رضا (ع) همیشه از مقام علمی و معنوی خواهرشان حضرت معصومه (س) سخن می‌گفتند و در روایات متعدد، ایشان را یکی از شخصیت‌های عظیم اسلامی معرفی می‌کردند.
زیارت حضرت معصومه (س) در قم نیز به‌عنوان یک سنت معتبر در تاریخ اسلام به‌ویژه در نزد شیعیان مطرح است. طبق روایت امام رضا (ع)، هر کس حضرت معصومه (س) را زیارت کند، گویی امام رضا (ع) را زیارت کرده است.
پیام این زیارت و این روایات برای مسلمانان، به‌ویژه زنان، این است که زنان مسلمان می‌توانند در عرصه‌های علمی، فرهنگی و دینی در جامعه تأثیرگذار باشند و با تکیه بر آموزه‌های اسلامی، به تکامل و تعالی دست یابند. حضرت معصومه (س) نمونه‌ای از یک زن عفیف، عالم، فقیه و معصوم در تاریخ اسلام هستند که همچنان در دنیای امروز می‌توانند الگویی برای زنان مسلمان باشند.
نکات قابل تأمل با توجه به جایگاه حضرت معصومه (س) و تأسیس روز دختر، برای جامعه و به‌ویژه برای نسل جدید دختران چیست؟
پیام حضرت معصومه (س) برای دختران و زنان جامعه امروز، پیام عزت، علم، تقوا و پایداری است. حضرت معصومه (س) در زمانی زندگی می‌کردند که شرایط بسیار سختی برای اهل‌بیت (ع) و پیروان آنان وجود داشت. با این حال، ایشان توانستند به‌عنوان یک زن مؤمن، عالم و فقیه در تاریخ اسلام به‌خوبی بدرخشند و نه تنها در عرصه دین بلکه در عرصه اجتماعی نیز تأثیرگذار باشند.
برای نسل جدید دختران، حضرت معصومه (س) می‌تواند الگویی باشد برای تلاش در جهت کسب علم، حفظ ارزش‌های اسلامی و ایجاد تحولی مثبت در جامعه. در کنار آن، باید به ارزش‌های معنوی مانند تقوا، صداقت و خدمت به دیگران نیز توجه شود. روز دختر به‌عنوان یک فرصت مناسب برای شناخت و ترویج چنین الگوهایی در جامعه و خانواده‌ها می‌تواند مؤثر باشد.
درواقع حضرت معصومه (س) نه تنها یک شخصیت تاریخی، بلکه الگویی زنده از زنانی است که توانسته‌اند در سخت‌ترین شرایط، دینی و اخلاقی برجسته باشند. روز میلاد ایشان و روز دختر، فرصتی برای بازنگری در مقام زنان مسلمان در تاریخ اسلام و جامعه امروز است.