آمارهای رسمی حاکی از آن است که ایران میزبان بیش از ۶ میلیون تبعه خارجی است که حدود ۴ میلیون نفر از آنان بدون مجوز قانونی در کشور حضور داشته‌اند. در ماه‌های اخیر، روند بازگشت داوطلبانه و اجباری اتباع غیرمجاز شدت گرفته و بیش از یک میلیون و ۱۴۰ هزار نفر از این جمعیت از کشور خارج شده‌اند، اما هنوز چند میلیون نفر دیگر در انتظار تعیین تکلیف‌اند.
بر اساس آخرین آمار رسمی، جمعیت اتباع خارجی در ایران حدود ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر برآورد می‌شود که بیش از ۴ میلیون نفر از آنان فاقد مدارک قانونی اقامت هستند. نادر یار احمدی رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور می‌گوید: حدود ۲ میلیون تبعه غیرمجاز تا پایان سال ۱۴۰۲ در کشور حضور داشتند و طی سال گذشته (۱۴۰۳) نیز ۲ میلیون و ۳۴ هزار نفر به این جمعیت افزوده شده‌اند.
اسکندر مومنی، وزیر کشور در سخنانی تصریح کرد: ایران با نگاه احترام‌آمیز به مهاجران قانونی، میزبان خوبی است، اما بیش از این ظرفیت پذیرش اتباع غیرمجاز را ندارد. بیش از یک میلیون نفر تاکنون به صورت داوطلبانه بازگشته‌اند که ۷۰ درصد این افراد خودمعرف بوده‌اند.
وی در ادامه اشاره کرد که کاهش ۶ درصدی تراکنش‌های خرید نان در کشور به دلیل خروج بخش قابل توجهی از اتباع خارجی است و به ضرورت ساماندهی و ایجاد «سازمان ملی مهاجرت» برای مدیریت یکپارچه ورود و خروج مهاجران تأکید کرد.
وزیر کشور همچنین عنوان کرد که بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر از اتباع خارجی در این مدت از کشور خارج شده‌اند که بیش از ۷۰ درصد آن‌ها خودمعرف بوده‌اند. ما هرگز نگاه تحقیرآمیز به مهاجران نداشته‌ایم، اما اتباع غیرمجاز باید از کشور خارج شوند.
سخنگوی پلیس فراجا در این زمینه گفت: سیاست پلیس در قبال اتباع غیرمجاز تغییر نکرده و ماموریت‌ها با جدیت دنبال می‌شود. شناسایی اتباع غیرمجاز، بازداشت افراد مشکوک به همکاری با گروه‌های معاند و جلوگیری از ورود افراد با هویت جعلی در دستور کار قرار دارد. به طوری که در چهار ماه ابتدایی امسال، چرخ‌های نظارتی کشور با قاطعیتی بیشتری به چرخش درآمده و نتیجه آن، شناسایی و بازگرداندن بیش از یک میلیون و ۱۴۰ هزار نفر از اتباع خارجی فاقد مجوزهای قانونی اقامت در ایران بوده است.
این اقدامات در شرایطی انجام می‌شود که برخی مهاجران با اهداف خرابکاری وارد کشور شده‌اند، اما بسیاری نیز افراد شریف و قانون‌مداری هستند که باید حقوقشان رعایت شود.
علیرضا فخاری، استاندار تهران هم درباره وضعیت اتباع غیرمجاز در پایتخت اعلام کرد: از آغاز این دولت، بیش از یک میلیون مهاجر غیرقانونی از کشور و ۴۵۰ هزار نفر از استان تهران به کشور خود بازگردانده شده‌اند. بخشی از این افراد داوطلبانه و بخشی پس از شناسایی و دستگیری بازگشته‌اند.
با وجود خروج بیش از یک میلیون نفر، همچنان حدود سه میلیون تبعه غیرمجاز در کشور حضور دارند که ساماندهی وضعیت آنان به پیچیدگی‌های فراوانی مواجه است. کارشناسان معتقدند روند بازگشت‌ها با توجه به فشارهای اقتصادی و امنیتی ادامه خواهد داشت اما موفقیت آن منوط به همکاری دولت افغانستان و سازمان‌های بین‌المللی است.
وزیر کشور با تاکید بر حفظ کرامت انسانی مهاجران گفت: مهاجران باید با احترام و رعایت حقوق انسانی بازگردانده شوند. همکاری با دولت افغانستان و نهادهای بین‌المللی، کلید حل بحران است. موکب‌ها و مراکز خدماتی با عزت به اتباع خدمات‌رسانی می‌کنند و رسانه‌ها نیز در اطلاع‌رسانی درست نقش مهمی دارند.
موضوع حضور حدود ۳ میلیون تبعه غیرمجاز در ایران، چالشی پیچیده با ابعاد امنیتی، اقتصادی و اجتماعی است. خروج بیش از یک میلیون نفر نشان از اراده دولت برای مدیریت این بحران دارد اما چند میلیون نفر دیگر همچنان در کشور حضور دارند که نیازمند راهکار‌های بلندمدت، همکاری‌های منطقه‌ای و رعایت حقوق انسانی هستند. در این میان، نقش نهادهای امنیتی، دولت‌های محلی و بین‌المللی، و رسانه‌ها در هدایت افکار عمومی و تسهیل بازگشت‌ها بسیار حیاتی است.