جیش المهدی و دولت عراق؛ تقابل یا تصالح؟

مترجم: فرزان شهیدی
پس از سفر دیک چنی، معاون رییس جمهور آمریکا به عراق، گزارش هایی منتشر شد مبنی بر آن که اشغالگران نسبت به وضعیتی که آن را «دولت در دولت» می خوانند، خشنود نیستند. شهرهای جنوبی عراق همچون بصره ،سماوه ،دیوانیه ،کوت وناصریه عموما در سیطره گروه های شیعی از جمله جریان صدر وشاخه نظامی آن یعنی «جیش المهدی» قرار دارد.
عملیات گسترده دولت موسوم به صوله الفرسان(یورش شجاعان) در راستای پاکسازی مناطق جنوب از عناصر مسلح انجام یافت وبرخی آن را به سفر دیک چنی وتصمیم آمریکا نسبت به مقابله با میلیشیاهای شیعی ربط داده اند، هر چند نوری مالکی نخست وزیر عراق اعلام کرده این عملیات یک تصمیم کاملا مستقل وعراقی بوده است.
پس از شش روز درگیری های خشونت بار که به شهرهای دیگر عراق از جمله پایتخت کشیده شد، حدود 300 نفر از عناصر جیش المهدی جان باختند وبیش از 600 تن مجروح شدند و صدها نفر هم بازداشت شدند.
استدلال دولت آن است که نفوذ وسیطره میلیشیاها بر شهرهای عراق به ویژه شهرهای مهم ونفت خیز همچون بصره توجیه قانونی ندارد واگر قرار است قانون وامنیت در این شهرها پیاده شود، نیروهای دولتی باید به اجرای آن بپردازند. بحث دیگری که دولت مطرح می کند آن است که ادای وظیفه مهم بازسازی وطرح های عمرانی بدون امنیت وثبات امکان پذیر نیست، بنابراین جنوب همانند غرب عراق باید از وجود نیروهای مسلح غیرقانونی پاکسازی شود.
این تصمیم به طور طبیعی جریان صدر را در برابر دولت قرار داد وکار به جایی رسید که دو طرف به تبادل کلمات تندی علیه یکدیگر پرداختند. هواداران مقتدا صدر به سردادن شعارهایی علیه مالکی پرداخته وخواهان برکناری او شدند وحتی دولت او را همسان با دولت بعث دانستند. مالکی هم در تصریحات بی سابقه ای جیش المهدی را بدتر از القاعده قلمداد کرد.
اما از ابتدا معلوم بود که تشدید درگیری میان دولت وجریان صدر(که بخشی مهم از فراکسیون ائتلاف یکپارچه عراق محسوب می شود ودر روی کار آمدن مالکی سهم بسزایی داشته است) به صلاح هیچ یک از دو طرف نیست، از این رو دولت ضرب الاجل عملیات در بصره را تمدید کرد وحتی اعلام کرد کسانی که سلاح خود را تحویل دهند جایزه دریافت خواهند کرد.
از آن سو مقتدا صدر هم از هواداران خود خواست سلاح بر زمین نهند وبا نیروهای دولتی وارتش وپلیس درگیر نشوند. وی تاکید کرد ادامه درگیری ها به فتنه در عراق دامن خواهد زد وبیش از همه به سود اشغالگران خواهد بود. این در حالی است که استراتژی جریان صدر مقابله با اشغالگران واخراج آن ها از عراق می باشد.
برخی سوال می کنند چرا این آتش بس در همان روزهای اولیه صورت نگرفت. شاید هجوم بی امان نیروهای دولت وعزم جزم مالکی مبنی بر ادامه عملیات به نحوی باعث عقب نشینی عناصر جیش المهدی شده باشد. هر چند جیش المهدی دارای پایگاه گسترده مردمی بوده وضمنا از سلاح وسازماندهی مناسب برخوردار است. برخی هم به وجود نیروهای شورشی ونفوذی در جیش المهدی اشاره دارند که چندان التزامی به اوامر رهبران این جریان ندارند ودر خلال عملیات اخیر بسیاری از آنان کشته یا دستگیر شدند.
در هر حال دولت مالکی می رود تا موقعیت خود را بیش از گذشته تثبیت کند ودر اجرای قانون تفاوتی میان میلیشیاهای سنی وشیعی قائل نمی شود. هر چند برخی ناظران معتقدند تقابل با گروه های شیعی که معمولا از سوی ایران حمایت می شوند، چه بسا مناسبات دولت عراق با جمهوری اسلامی ایران را تحت الشعاع قرار دهد. البته نوری مالکی مطمئن است که موضع رسمی تهران مبتنی بر حمایت از دولت قانونی ومردمی عراق است واگر آن گونه که آمریکایی ها ادعا می کنند حمایتی از میلیشیاهای شیعی صورت می گیرد در جهت مقابله با اشغالگران است، نه درگیری های داخلی. با این حال بقای سلاح در دست میلیشیاها، حاکمیت وسیطره امنیتی دولت عراق را خدشه دار می کند.
با پذیرش این استدلال، این سخن برخی تحلیلگران که می گویند ایران جریان صدر را مهار کرده است دور از ذهن نخواهد بود، چون تقابل داخلی، آن هم در جامعه شیعی عراق، به نفع ایران نخواهد بود .در هر حال ایران به همان اندازه که حضور اشغالگران را در عراق برنمی تابد، خود را ملزم به حمایت از دولت نوری مالکی می داند.