ائتلافات سیاسی جدید در عراق

فرزان شهیـدی
در حالی که حدود چهارماه به دومین انتخابات مجمع عراق باقی مانده است، عرصه داخلی این کشور شاهد تحولات تازه ای در صف بندی های سیاسی می باشد. ابراهیم جعفری، نخست وزیر سابق عراق و رهبر جریان اصلاحات ملی، در مورخه 2/6/88 با قرائت بیانیه ای، تشکیل ائتلاف جدیدی تحت عنوان «ائتلاف ملی عراق» را اعلام کرد.
هسته اولیه این ائتلاف از تشکلات مهم شیعی عراق تشکیل شده است از جمله مجلس اعلای اسلامی عراق (مرحوم سید عبدالعزیز حکیم)، جریان اصلاح ملی (ابراهیم جعفری)، حزب الدعوه شاخه العراق (عبدالکریم العنزی)، سازمان بدر (هادی العامری)، جیش المهدی (مقتدا صدر) ، فراکسیون همبستگی و کنگره ملی عراق (احمد چلبی). سه جمعیت سنی به ریاست شیخ حمید الهایص از استان الانبار، شیخ خالد ملا از استان بصره و خلیل الجربا از استان نینوا و نیز یک جمعیت مسیحی به ریاست خالد المرزه و جمعیت های سیاسی ترکمن، کرد و شخصیت های زنان، عشایری و آکادمیک از دیگر احزاب تشکیل دهنده این ائتلاف هستند.
جعفری در باره اهداف و انگیزه های تشکیل این ائتلاف جدید گفته است: ما قصد داریم اشتباهات صورت گرفته در ائتلاف گذشته را بررسی کرده و ضمن دوری از گرایش های طایفه ای، به دنبال ایجاد ائتلاف بر اساس ارزش های ملی باشیم. وی افزود: ائتلاف جدید بر احیای اقتصاد و امنیت عراق متمرکز خواهد بود. جعفری تاکید کرد: هدف ائتلاف جدید ایجاد روابط حسنه با تمام کشورهای همسایه بدون استثنا و اداره کشور بر اساس شیوه های دموکراتیک است به طوری که به تمام نیازهای مردم عراق پاسخ داده شده و مشکلات آنها پایان یابد.
نکته قابل توجه آن است که حزب الدعوه به عنوان یکی از احزاب مهم شیعه در عراق به ریاست نوری مالکی در این ائتلاف حضور ندارد و دلیل آن طبق گفته نزدیکان مالکی نپذیرفتن شروط مالکی برای پیوستن به این ائتلاف بوده است.
علی موسوی، مشاور رسانه ای نخست وزیر عراق در واکنش به درخواست های ائتلاف جدید مبنی بر پیوستن مالکی به این ائتلاف گفت: نخست وزیر عراق خواهان تشکیل یک ائتلاف ملی حقیقی است که برنامه اعضا و رویکرد های آن مشخص باشد و این مساله در ائتلاف جدید محقق نشده است. حسن السنید عضو برجسته حزب الدعوه نیز اظهار داشت اختلافات استراتژیک بین ما وجود ندارد، بلکه اختلافات به ابزارهای مشارکت در ائتلاف ملی و گسترده تر شدن این ائتلاف بازمی گردد.
کمال الساعدی یکی دیگر از رهبران حزب الدعوه نیز گفت: ما خواهان تاخیر اعلام ائتلاف جدید جهت تکمیل مذاکرات برای مشارکت هر چه بیشتر و بهتر احزاب بودیم. وی افزود: اختلاف نظرات ما در خصوص ائتلاف قبلی به برنامه سیاسی و نحوه اداره ائتلاف باز می گردد که مشکلات زیادی را به وجود آورده بود.
با این حال ابراهیم جعفری آمادگی «ائتلاف ملی عراق» را برای پذیرش احزاب جدید اعلام کرده است. عادل عبدالمهدی از رهبران مجلس اعلای اسلامی عراق و معاون رئیس جمهور این کشور نیز تمایلش را برای پیوستن حزب الدعوه- شاخه نوری مالکی- به ائتلاف جدید اعلام کرد. وی گفت: من امیدوارم حزب الدعوه نیز جزء احزاب ائتلاف ما باشد و تلاش ها برای این امر ادامه خواهد یافت.
اما شیخ صلاح العبیدی از رهبران جریان صدر تصریح کرد نوری مالکی دستیابی به 51 کرسی را شرط مشارکت در ائتلاف جدید اعلام کرده بود که این مخالف اصول ائتلاف بود و بقیه فراکسیون ها آن را نپذیرفتند. برخی نیز از شرط مالکی مبنی بر عهده داری ریاست ائتلاف جدید سخن گفته اند که با مخالفت سایر احزاب شیعی مواجه شده است.
در حال حاضر نخست وزیر عراق قصد دارد با هدف ایجاد یک ائتلاف جدید به عنوان رقیب ائتلاف ملی عراق، حمایت گروه های سنی و رهبران عشایر و قبایل سنی نشین عراق را به خود جلب کند. بر همین اساس مالکی نشستی را با شخصیت های سکولار، لیبرال، اسلامگرا و سران عشایر عراق برگزار کرد و طی این دیدار اصول و برنامه های ائتلافی را که درصدد تشکیل آن است ارائه داد. پیش از این مالکی ائتلاف «دولت قانون» را تشکیل داده بود که به دور از سایر احزاب شیعه عراق در انتخابات شورای استانی در زمستان گذشته حضور یافته و به پیروزی چشمگیری دست یافت.
شاید به دلیل این پیروزی بود که مالکی اعتماد به نفس مضاعفی یافته و اکنون نسبت به ائتلاف با سایر احزاب شیعی چندان احساس نیاز نمی کند. با این حال چالش های فعلی عراق خصوصا تشدید بحران امنیتی در مرحله پس از عقب نشینی نیروهای آمریکایی از شهرها و روستاهای عراق و انفجارات هولناک اخیر، موقعیت مالکی را قدری متزلزل کرده و دستاوردهای امنیتی دولت او را طی یک سال اخیر تحت الشعاع قرار داده است.
اکنون برخی ناظران نگران ایجاد شکاف در جامعه شیعی عراق هستند و سرنوشت ائتلاف یکپارچه عراق که در انتخابات سال 1384 به اکثریت کرسی‌های پارلمان (128 کرسی) دست یافت، در هاله ای از ابهام فرو رفته است. اما گروهی دیگر از کارشناسان بر این باورند که ایده تعمیم «ائتلاف شیعی» به «ائتلاف ملی» و طرح های فراطائفه ای همچون «طرح آشتی ملی» بر عرصه سیاسی عراق غلبه یافته و به خاطر اختلافات موجود در ائتلاف یکپارچه، اکنون در آستانه انتخابات عمومی عراق، شاهد آرایش سیاسی و صف بندی های جدیدی خواهیم بود.
البته مطلوب آن است که حزب الدعوه شاخه مالکی و سایر احزاب شیعی در زیر چتر یک ائتلاف واحد قرار گیرند و در عین حال با صبغه ملی به جذب سایر گروه های همسو اعم ازاسلامگرا و سکولار و سنی و کرد بپردازند. در این صورت عرصه سیاسی عراق شاهد یک ائتلاف سیاسی با ثقل بالا در عراق خواهد بود که متشکل از نیروهای اصیل عراقی بوده و قطعا در انتخابات دی ماه شانس اول را خواهد داشت.