رمزگشایی معمای سوخت در برابر سوخت

سیامک باقری
پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران در خصوص تأمین سوخت رآکتور تحقیقات هسته ای تهران با غنای 20 درصد که مبنای اجلاس وین شده بود، منجر به پیش نویس پیشنهادی گردید که می بایست پایتخت های کشورهای مذاکره کننده نظر نهایی خود را نسبت به آن ارائه می دادند. جمهوری اسلامی ایران در اواخر هفته گذشته نظر خود را به البرادعی ارائه داد و متعاقباً، البرادعی اعلام کرد که حل موضوع هسته ای ایران قریب الوقوع است. با این وجود، نکته قابل توجه در این جریان، ابراز نگرانی های برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و تعدادی از سیاسیون و محافل مطبوعاتی از یک سو و اظهار خرسندی و استقبال کشورهای غربی از رخداد مزبور از سوی دیگر است. از این رو، موضوع «سوخت در برابر سوخت» به یک «معمای» سیاسی تبدیل شده و افکار عمومی را به خود معطوف کرده است. برای روشن شدن این موضوع، ابتدا دلایل ابراز نگرانی ها و اظهار خرسندی ها را مورد توجه قرار داده سپس به رمزگشایی معمای مفروض، پرداخته خواهد شد.
ریشه تردیدها
پیشنهاد تأمین سوخت با غنای 20 درصد برای اولین بار در بسته پیشنهادی به روز شده ایران در اجلاس ژنو مطرح شد و متعاقباً به عنوان یکی از موضوعات محوری گفت وگوهای ایران با اعضای گروه 1+5 و آژانس بین المللی انرژی اتمی گردید. ایران براساس ماده 3 اساسنامه به آژانس طی نامه ای به آژانس اعلام کرد که نیاز به سوخت اورانیومی با غنای 20 درصد برای رآکتور تحقیقاتی تهران دارد و هر کشور صاحب فناوری مزبور حاضر به تأمین آن باشد آمادگی برای خرید براساس قیمت منطقی دارد. به نظر می رسد این درخواست ایران در یک فرآیند رایزنی در درون آژانس و آژانس با اعضای گروه 1+5 تبدیل به پیشنهادی از غربی ها تحت عنوان سوخت در برابر سوخت گردید. این پیشنهاد و پس از چانه زنی هایی میان نمایندگان ایران، روسیه، آمریکا و فرانسه و دبیرکل آژانس به صورت پیش نویسی تبدیل شد که می بایست ایران نظر خود را نسبت به آن اظهار می داشت. در چنین شرایطی، شاهد یک سری واکنش ها از سوی محافل سیاسی داخل هستیم که می توان آنها را در سه دسته تقسیم کرد:
1-واکنش های تأییدکننده؛ یک سری از واکنش ها نسبت به آنچه اتفاق افتاد ابراز رضایت کرده و حاصل این رخداد را به نفع ایران دانسته اند.
2-واکنش های تردیدآمیز؛ برخی از واکنش ها اگرچه اصل موضوع را نفی نکردند، لکن نحوه مبادله سوخت در برابر سوخت را با تردیدهایی روبه رو ساخته و پیشنهاداتی در این ارتباط ارائه داده اند از جمله برخی از نمایندگان اعلام کردند که در صورت پذیرش این گزینه باید به گونه ای عمل شود که به مقدار تحویل سوخت با غنای 5 درصد، سوخت با غنای 20 درصد تحویل گرفته شود.
3-واکنش های مخالفت گونه؛ برخی بر این باورند که مبادله اورانیوم یک پیشنهاد انحرافی و به معنای بازگشت به طرح سانتریفیوژهای خالی است. فلذا این دسته از افراد پیشنهاد دادند که غرب سوخت اورانیوم 20 درصد را به ازای قیمت توافقی بفروشد و در عین حال تحریم های موجود بر سر خرید اورانیوم خام را بردارند.
دلایل واکنش های دوم و سوم حول چند محور دور می زند: 1- عدم اعتماد و پایبندی غرب به تعهدات خود از نظر این افراد، با توجه به عملکرد کشورهای غربی و مواضع چندگانه آنها، هیچ گونه تضمینی را نمی توان در مبادله سوخت در برابر سوخت به دست آورد. 2- خوداتکایی و استقلال دومین دلیل این افراد است. آنها معتقدند که پذیرش سوخت در برابر سوخت باعث خارج شدن بخشی از حقوق و اختیارات ایران از برنامه جامع هسته ای خواهد شد و ایران را وابسته به صاحبان این فناوری خواهد کرد. 3- طرح فریب سومین دلیل مخالفان تز سوخت در برابر سوخت است. آنها معتقدند که غرب درصدد خارج کردن تمامی اورانیوم غنی شده ایران بوده و سپس ما به ازای آن را در کشاکش مذاکرات قرار داده و در نهایت چیزی دست ایران را نخواهد گرفت.
4-وظیفه آژانس براساس ماده 3 اساسنامه اش تأمین سوخت رآکتورهای تحقیقات هسته ای است. براین اساس اجرای ماده فوق در مورد ایران نمی تواند به عنوان مشوقی برای جمهوری اسلامی ایران محسوب شود.
دلایل خرسندی غرب
برعکس واکنش های داخلی، مقامات کشورهای آمریکا، فرانسه و انگلیس نسبت به پیشنهاد سوخت در برابر سوخت ابراز خوشحالی و رضایت مندی کردند. سولانا پیشنهاد ارائه شده به ایران برای غنی سازی اورانیوم در خارج از این کشور را بسیار مناسب خوانده و ادعا کرد که این پیشنهاد نیازی به تغییر ندارد. کلینتون وزیر خارجه آمریکا نیز در چند نوبت از فرایند پیش آمده ابراز رضایت مندی کرد و تأکید بر ادامه این روند داشته است. میلیبند وزیرخارجه انگلیس نیز ضمن تأیید حق شروع هسته ای ایران روند مزبور را تأیید نمود. فرانسوی ها نه تنها این روند را تأیید بلکه آمادگی خود را برای مبادله موصوف اعلام نمود. چند علت را می توان در ارتباط با این اظهار خرسندی ها اشاره کرد.
1-از نظر غربی ها پیشنهاد سوخت در برابر سوخت، برنامه هسته ای ایران را در سطوح بالاتر غنی سازی محدود خواهد ساخت. غربی ها تاکنون چند پروژه از این دست را اجرا نمودند اما موفقیت نداشتند. پروژه اول نیروگاه های برق هسته ای در برابر تعطیل برنامه چرخه سوخت هسته ای، پروژه دوم نیروگاه های برق هسته ای به همراه تضمین سوخت هسته ای بوده است اکنون پروژه چهارم تحت عنوان غنی سازی با غنای 20 درصد در خاک کشور دیگر برای تأمین سوخت رآکتور تحقیقات هسته ای ایران و تعطیلی برنامه غنی سازی 20 درصد در خاک ایران مطرح شده است. براساس این پروژه اگرچه نمی توان برنامه هسته ای را تعطیل کرد اما می توان در یک سطحی محدود کرد.
2-از نظر غربی ها پیشنهاد سوخت در برابر سوخت می تواند اورانیوم غنی شده 5 درصد انبار شده ایران را تخلیه نماید. به زعم آنها حسن این کار در این است که دستیابی ایران به سلاح هسته ای را به تأخیر خواهد انداخت! و از سوی دیگر فعالیت های بعدی ایران در مراحل چرخه سوخت را نیز با کندی روبه رو خواهد ساخت.
3- اصول رفتاری دولت های غربی پیرامون موضوع هسته ای ایران در طی هفت سال گذشته نشان داد که آنها از توافقنامه های منعقد شده سوءاستفاده کرده و با توسل به ادبیات دو پهلوی توافقنامه یا عبارت های آن خواسته های زیاده خواهانه خود را دنبال می کردند. به عنوان نمونه آنها در جریان توافقنانه سعدآباد با توسل به مفاهیم و عبارت آن، موضوع تعلیق مطلق را به جای تعلیق موقت و بخشی را دنبال کرده و در صدد تحمیل آن شدند. در جریان توافقنامه پاریس نیز همین کار تکرار شده و پس از سه ماه مذاکرات در قالب تیم های سه گانه بحث تعطیلی غنی سازی را که در توافقنامه ، ذکری از آن نشده بود، به عنوان محوری ترین خواسته مطرح ساختند. از همین رو می توان تردیدهای جدی درخصوص توافقنامه سوخت در برابر سوخت انتظار داشت.
رمزگشایی
طرح سوخت در برابر سوخت، طرح پیشنهادی آژانس و تعدادی از کشورهای گروه 1+5 در قبال درخواست ایران برای تأمین سوخت 20 درصدی راکتور تحقیقاتی تهران بوده است. اگر چه مقامات ایرانی درباره این طرح پیشنهادات اصلاحی داشته و بر همین اساس پس از ارزیابی کارشناسانه پیش نویس موصوف، آن به البرداعی در اواخر هفته گذشته تحویل داده اند. اما کلیات این طرح دارای محاسن و منافعی بود که به عنوان مبنای گفت وگو و در فرآیند تصمیم گیری قرار گرفته است.برخی از محاسن این طرح عبارتند از:
1-رسمیت یافتن برنامه غنی سازی 5 درصدی در خاک ایران و گرفته شدن بهانه های سیاسی
2-تأمین سوخت 20 درصدی راکتور تحقیقات هسته ایران که یک نیاز ضروری بوده است.
3-احتمال شکسته شدن محدودیت های واردات اورانیوم خام برای غنی سازی 5 درصد
4-احتمال شکسته شدن محدودیت های وضع شده درخصوص تمام برنامه های صلح آمیز هسته ای ایران.
5-تسریع راه اندازی نیروگاه های هسته ای بوشهر و احداث نیروگاه های جدید
6-نشان دادن صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران و توجیه پذیرتر شدن طرح های منطقه ای و جهانی ایران درخصوص خلع سلاح هسته ای بویژه طرح های ایران درخصوص سلاح های هسته ای رژیم صهیونیستی.
7-کم ارزش بودن غنی سازی 20 درصد در برابر دستاورد کل فنا وری غنی سازی
8-توانایی فنی ایران در جبران اورانیوم های معامله شده
9-فراهم شدن بستری برای عقلانی کردن فضای حاکم بر موضوع هسته ای و تشویق به تعقیب بازی برد- برد علی رغم اینکه طرح سوخت در برابر سوخت محاسن قابل توجهی دارد، اما نمی توان معایب آن و انگیزه های پنهان آن را نادیده گرفت. در واقع اظهار نظر درباره این موضوع باید همه جانبه و با در نظر گرفتن قوت ها و ضعف ها و تهدیدات و فرصت ها صورت گیرد. تردیدی نیست که عدم توجه و بی اعتنایی به ضعف ها و تردیدهای مربوط به این طرح، تصمیم عقلایی را در پی نخواهد داشت. بنابراین «مشروط سازی» طرح مزبور و نزدیک کردن آن به طرح اولیه ایران و جلوگیری از پیامدهای منفی آن، راه حلی است که تیم هسته ای ایران به آن انشاء الله توجه داشته اند.