زنان حماس

کای آدلر
ترجمه: محمدعلی فیروزآبادی
با به قدرت رسیدن نیروهایی چون حماس و جهاد اسلامی در فلسطین، تنها مناقشه میان اسرائیل و فلسطین دچار دگرگونی نمی شود بلکه در عرصه های اجتماعی نیز تغییراتی در فلسطین صورت گرفته و خواهد گرفت. در حال حاضر نسل جدید زنان فلسطینی هر روز بیش از روز پیش سعادت و خوشبختی خود را وابسته به وجود اسلام گرایان می دانند.
خوابگاه دانشجویی «النور» تنها چند دقیقه (البته با ماشین) از محل دانشگاه «النجاه» واقع در نابلس فاصله دارد؛ ساختمانی چند طبقه که توسط شاخه دانشجویی گروه حماس و جهاد اسلامی اداره می شود و فقط زنان مسلمان و مذهبی در آن زندگی می کنند.
اجرای شعائر و قوانین اسلامی در این خوابگاه ازجمله کارهای عادی روزانه است. «آلا» دانشجوی ۲۱ساله رشته زبان انگلیسی در مورد خودش می گوید که در طول تحصیل در این دانشگاه و زندگی در این خوابگاه به مذهب روی آورده است و به گفته خودش: «کاملاً آدم دیگری شده ام».
«آلا» نیز همچون دیگر ساکنین این خوابگاه از سر تا پا حجاب دارد و البته به این مسئله افتخار هم می کند و می گوید: «چندین سال برای حفظ حجاب مبارزه کردم.» جالب آنکه مادر وی با این کار مخالف بوده و حجاب را نشانه ای از ظلم و ستم به شمار می آورده است! «آلا» و بسیاری از زنان جوان فلسطینی توضیح می دهند که حجاب نه در میان زنان نسل قدیم بلکه از چند سال پیش در میان نسل جدید زنان این کشور عمومیت یافته است. از نظر آنان حجاب چیزی فراتر از یک نماد مذهبی و به نوعی نشانه ای از هویت است و به گفته آنان به عنوان «مسئله فلسطین» مطرح است.
چرخش و گرایش به حجاب از اواسط دهه ۹۰ شروع شد یعنی در همان زمان که نمایندگان جنبش فتح در شهر اسلو مشغول مذاکره با اسرائیل بر سر صلح بودند، فعالان حماس نه تنها در غزه بلکه در کرانه باختری اردن روزبه روز قوی تر شده و عقاید خود را بیشتر منتشر می کردند.
شکست مذاکرات صلح، اکثریت فلسطینی ها را به این باور رساند که جنبش فتح دیگر قادر به پایان دادن به چند دهه اشغال فلسطین توسط اسرائیل نیست بلکه این حماس است که توانایی این کار را دارد. در همان دوران بود که بسیاری از مردم فلسطین از گروه عرفات روی گردانده و بار دیگر به اخوان المسلمین روی آوردند و از کمک های همین گروه بسیاری از فلسطینیان ناراضی در این سال ها بهره مند شدند.
سیستم اجتماعی کارآمد اخوان المسلمین ازجمله مهم ترین عواملی بود که بسیاری از مردم ازجمله دختران دانشجوی ساکن این خوابگاه را به سوی گروه حماس کشاند. اینکه این گروه دختران چه تعهد و وظیفه ای در قبال حماس دارند، مسئله ای است که هیچ یک از آنها نمی خواهند در مورد آن صحبت کنند و در نهایت همه آنها یک صدا می گویند: «خدمات اجتماعی». ظاهراً حماس از این دختران داوطلب برای فعالیت های نیکوکارانه در مدرسه ها، مهدکودک ها و خوابگاه های دانشجویی متعلق به این جنبش استفاده می کند.
آلا می گوید: «ما خانم ها به طور مستقیم در حملات شرکت نداریم و بمب اندازی هم نمی کنیم . وظیفه ما عمل به قوانین اسلامی است و به همین دلیل هم خود را چه از نظر اسلامی و چه از جنبه اخلاقی موظف به پشتیبانی از حماس می دانیم.»
زنان ساکن «النور» با نمایندگان مرد شاخه دانشجویی حماس ارتباط و همکاری های دانشگاهی دارند که البته طبق قوانین اسلامی در این ارتباط ها هرگز نباید تماس بدنی بین دو طرف برقرار شود. اما با وجود همه این قوانین، زنان حماس نه تنها در جنگ بلکه در بسیاری موارد دیگر با مردان حماس همکاری دارند و رهبری این جنبش از سال ۱۹۸۸ که حماس موجودیت خود را اعلام کرد، بر اهمیت نقش زنان برای جهاد، تاکید داشته است.
اما برخلاف گفته های ساکنین النور، وظیفه زنان حماس به تربیت فرزندان و پشتیبانی های معنوی و اخلاقی محدود نمی شود و معدودی از اعضای مونث این جنبش، در جنگ و نبرد هم مشارکت مستقیم دارند.
البته گروه اخوان المسلمین در آغاز کار این گونه فعالیت های جنگی را برای زنان ممنوع اعلام کرده بودند و بسیاری تصور می کردند که این ممنوعیت در مورد حماس هم صدق می کند. اما به هنگام انتفاضه الاقصی در سال های پیش زنانی هم وجود داشتند که در عملیات انتحاری شرکت می کردند و از همان زمان بود که آن تصویر قدیمی حتی برای گروه های مذهبی هم دگرگون شد: دانشجویی به نام «دارین ابوعایشه» اهل نابلس اولین به اصطلاح شهیده حماس بود که در عملیات انتحاری موسوم به القدس نامش بر سر زبان ها افتاد. این زن جوان در فوریه سال ۲۰۰۲ به عضویت حماس درآمد و برای عملیات انتحاری نام نویسی کرد. این عضویت و نام نویسی پس از آن اتفاق افتاد که درخواست وی از سوی اخوان المسلمین رد شد و دارین هم بلافاصله رو به سوی حماس آورد و در گردان الاقصی نام نویسی کرد و پذیرفته شد. افراد حماس پس از تحویل تجهیزات لازم به وی دارین را راهی یکی از پست های ایست بازرسی میان رام الله و اورشلیم کردند تا خود را منفجر کند و البته او هم همین کار را انجام داد.
گروه حماس آشکارا از عضویت زنان استقبال می کند و پس از مورد دارین تعداد زیادی از زنان وابسته به گروه های مذهبی برای عملیات انتحاری حماس اعلام آمادگی کردند: یک سال پس از حمله انتحاری دارین دانشجوی ۱۹ساله ای به نام «حیبا داراقمه» به نام جهاد خود را منفجر کرد و در ژانویه ۲۰۰۴ زنی به نام «ریم ال ریاشی» (که مادر دو فرزند هم بود) در غزه و به نام حماس در منطقه مرزی «ارز» دست به حمله انتحاری زد. از چندی پیش هر پیکارجوی زنی که خواهان جنگ و عملیات انتحاری باشد، به گردان های موسوم به «عزالدین قسام» اعزام می شود. در سپتامبر ۲۰۰۵ تعدادی از این داوطلبان محجبه به دفتر هفته نامه حماس مراجعه کرده و به صورت علنی برای شرکت در جنگ اعلام آمادگی کردند.
در آن روز این زنان از عشق به جهاد و شهادت گفتند و آرزو کردند بار دیگر بتوانند به طور کامل به وظایف سنتی خودشان یعنی تربیت فرزندان و حفظ بنیان خانواده بپردازند.
مسئله ای که در اینجا به ذهن خطور می کند این است که اگر حماس پس از استقرار دولت بخواهد رفتاری چون طالبان در پیش گیرد، آیا این زنان که در حال حاضر در همه عرصه ها فعال بوده و اکثراً تحصیلکرده نیز هستند باز هم حاضر به قبول محدودیت ها و شرایط جدید می شوند؟ آیا چنین زن هایی حاضر به پذیرفتن این مسئله هستند که در آینده چه بسا مجبور باشند فقط در صورت همراهی یکی از محارم خود از خانه بیرون بیایند؟ ناگفته نماند که زنان فلسطینی حتی پیش از این نیز محدودیت هایی در مورد کار در بیرون از خانه و داشتن گذرنامه شخصی داشته اند که البته با فعالیت های گروه های طرفدار حقوق زنان از سال ۱۹۹۹ تا حدی این محدودیت ها برطرف شده اما هنوز هم بسیاری از مشکلات زنان این جامعه لاینحل باقی مانده است. «آلا» عقیده دارد که در محیطی چون نوار غزه و سرزمین اشغالی که در اطراف آن سربازان اسرائیلی حضوری کامل دارند، تنها قوانین اسلام است که می تواند زنان را از شر آنها حفظ کند.
نسل جدید زنان فلسطینی امید به این دارند که حماس بتواند ساختاری حمایت کننده برای آنها به وجود آورد، یعنی همان چیزی که در دوران اقتدار جنبش فتح از آن بی بهره بوده اند. شاید بسیاری از ایده های حماس به ویژه تلاش در جهت امحای اسرائیل برای بسیاری از مردم، آرزویی غیرقابل تحقق به نظر آید، اما اکثریت زنان جوان فلسطینی تحقق این آرزو را کاملاً دست یافتنی می دانند.
از نظر آنان دولت آینده فلسطین می تواند براساس شریعت اداره شود و چنین دولتی قادر است بر دموکراسی غربی غلبه کند. زنان فلسطین در حال حاضر در مورد حقوق خود چندان حساسیتی نشان نمی دهند و گویی پیروزی حماس چنان شور و غوغایی در جامعه فلسطین برپا کرده که فعلاً مسائلی مثل حقوق زنان در درجه چندم اهمیت قرار دارد.