جایگاه ایران در امنیت انرژی دیگران

بصیرت:خط لوله گازی ترکمنستان به چین به طول 7 هزار کیلومتر با حضور روسای جمهور چین ترکمنستان قزاقستان و ازبکستان طی روزهای گذشته مورد بهره برداری قرار گرفته است . قرار است سالانه 40 میلیارد متر مکعب گاز از طریق این خط لوله به چین صادر شود .
اگرچه معمولا طرحهای عظیمی در این حد و اندازه با حاشیه و جنجال فراوانی پیگیری می شوند اما اصل این طرح عملیات اجرائی و حتی بهره برداری آن در میان سکوت تقریبا کامل به تصویب رسید اجرا شد و در خط تولید و بهره برداری قرار گرفت . بطور طبیعی خطوط لوله با شرایط و موقعیتی تقریبا مشابه قبل از طرح و تصویب هم با جنجالهای رسانه ای مواجهند و از جمله خط لوله نفتی « باکو ـ جیهان » و « ناباکو » با تنش های فراوان سیاسی ـ تبلیغاتی همراه بوده و هستند.
با در نظر گرفتن اینکه مصرف کننده اصلی خط لوله 7 هزار کیلومتری احداث شده نهایتا و عمدتا چین خواهد بود به نظر میرسد پکن سعی دارد با « چراغ خاموش » و به دور از جنجالهای رسانه ای و سیاسی به طرحهای بلندپروازانه اش در قلمرو تامین و تضمین « امنیت انرژی » جامه عمل بپوشاند.
چین طی سالهای اخیر با برنامه ریزی در جهت حضور در قلمرو فعالیتهای عظیم نفت و گاز به سرمایه گذاری استراتژیک در صنایع نفت و گاز آسیا و آفریقا پرداخته و با در نظر گرفتن سکوت نسبی پکن درخصوص طرحهای پردامنه ای از این دست شاید ارزیابی تمامی ابعاد سیاستهای چین در قلمرو امنیت انرژی قابل جمع بندی نباشد و نتوان به درستی و با اطمینان درباره تمامی ابعاد سرمایه گذاریهای نفتی ـ گازی پکن سخن گفت .
مهمترین سرفصل های سیاستگذاری پکن در این قبیل موارد را می توان بدین ترتیب فهرست کرد.
1 ـ پرهیز از هرگونه تبلیغات رسانه ای و جوسازی سیاسی ـ تبلیغاتی که می تواند سایر کشورها و بویژه رقبای چین را نگران سازد و آنها را برای کارشکنی در این زمینه وسوسه کند.
2 ـ اتکای کامل و جامع به شرکتهای چینی که باعث شود تمامی مراحل کار از شناسائی مناطق مناسب امکان سنجی اکتشاف حفاری بهره برداری و حتی احداث خطوط لوله برای انتقال انرژی به همراه انجام تمامی بررسی های مهندسی ارزیابی و نظارت را بصورت یک « بسته کامل » توسط طرفهای چینی به پیش ببرد و هیچ یک از حلقه های کار در اختیار شرکتها و مشاورین غیرچینی قرار نگیرد. این سیاست علاوه بر اینکه تدریجا باعث ورزیده شدن شرکتها و مشاورین چینی می شود از کارشکنی و تاثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم رقبا در این زمینه جلوگیری کرده و نقش چین در تامین و تضمین اهداف و برنامه های خود را « حداکثر » می کند.
3 ـ علیرغم آنکه چین در قلمرو فعالیتهای نفت و گاز به مقایسه با سایر کشورها « نوپا » محسوب می شود ولی شتاب و اعتماد به نفس پکن در این مقوله به شدت قابل توجه است . اجرائی شدن کار عظیمی همچون احداث خط لوله 7 کیلومتری که از خاک 3 کشور ترکمنستان ازبکستان و قزاقستان عبور می کند و در نهایت وارد خاک چین می شود به خودی خود پشتوانه های اجرائی پکن در این مقوله را گوشزد می کند. بویژه آنکه بدون استثنا تمامی مراحل عملیات مهندسی و اجرائی آن از جمله اکتشاف حفاری طراحی مهندسی و اجرای خطوط لوله در میدان « باغتیارلیق » دردست شرکتهای نفت و گاز چین بوده است .
علاوه بر این قرار است این خط لوله بتواند از گازهای استحصالی از حوزه گازی « آمودریا » نیز تغذیه شود و آنرا به مراکز مصرف ارسال کند. این ابتکار عمل پکن به خوبی نشان می دهد که چین با در پیش گرفتن یک سیاست انرژی خاص درصدد تثبیت جایگاه خود در جمهوریهای جوان و کشورهای جدا شده از ساختار اتحاد شوروی سابق است و با حضور پررنگ ولی بدون سرو صدا از یکطرف سعی دارد دیگران از جمله روسیه را « تحریک به واکنش » کند و از سوی دیگر رقبای نفتی غربی حاضر در آسیای میانه و قفقاز را با « چراغ خاموش » به گونه ای جا بگذارد که فردا هم چندان فرصتی برای رقابت برای آنها باقی نمانده باشد.
4 ـ سیاستهای امروز چین در قلمرو انرژی به نظر می رسد اهداف بلندمدت دیگری را هم تعقیب می کند که مشخصا در زمینه « امنیت انرژی » قابل تعریف است . اقتصاد چین در 2 دهه اخیر عموما یک رشد دو رقمی را تجربه کرده است . آمریکا و اتحادیه اروپا تقریبا همیشه درخصوص میزان رشد اقتصادی چین با این کشور چالش داشته و دارند.
غرب در یک موضع تقریبا واحد و مستمر اقتصاد پویای چین را « اژدهای خفته » نامیده و با حملات حاکی از نگرانی پیامدهای بیداری این غول خفته را به همگان گوشزد می کند تا آنها را هم نگران و با خود علیه چین همراه سازد.
تراز بازرگانی چین و آمریکا همواره به نفع پکن مثبت بوده و طی دهه اخیر بطور متوسط هر ساله تقریبا 200 میلیارد دلار بیشتر و به نفع چین بوده است . این بدان معنی است که چین بویژه در سالهای افول اقتصادی آمریکا نه تنها ضرر و زیانی را شاهد نبوده بلکه از این فرصتهای طلائی بهره های فراوانی برده است .
چین طی سالهای اخیر برای خرید برخی از کمپانیهای عظیم نفتی آمریکا خیز برداشت و اگر مخالفت و ممانعت جدی کنگره آمریکا نبود این کمپانیها اکنون مدیران عامل چینی می داشتند. آمریکا همواره برای تاثیرگذاری بر « امنیت انرژی چین » بعنوان راهکاری برای « مهار پکن » وسوسه شده و تقریبا از هر اهرم فشاری در جهت تحقق این هدف بهره برده است . غرب در همین طرح که روزهای گذشته افتتاح شد باندازه توانش کارشکنی کرده و حتی صدور گاز ترکمنستان به چین را مقرون به صرفه نمی دانست و تصریح کرد که اجرای این طرح عظیم بدون تکیه بر تکنولژی و سرمایه غرب امکان پذیر نیست .
در واقع چین هم در معرض یک « تحریم اعلام نشده » از سوی غرب قرار دارد و اگرچه از تکنولژی و تجهیزات چندان پیشرفته ای برخوردار نیست ولی توانست یک رویای غیرممکن را در « باغتیارلیق » عملی کند و ضریب امنیت ملی خود را با تامین و تضمین امنیت انرژی ارتقا بخشد.
5 ـ تا اینجای مسئله ظاهرا به دیگران مربوط می شد ولی سئوال جدی امروز ما اینست که نقش و جایگاه ما در امنیت انرژی چین و دیگران چقدر است و چگونه می توان این میزان را ارتقا بخشید این سئوال دو جنبه دارد.
الف ـ ترکمنستان و سایر کشورهای آسیای میانه و قفقاز اگرچه از منابع عظیم نفت و گاز برخوردارند ولی دسترسی مستقیم به دریا و بازارهای اصلی مصرف انرژی ندارند. آیا ما می توانیم در این زمینه نقشی ایفا کنیم و سهم و جایگاهی برای کشور در این مقوله ترسیم نمائیم البته به این سئوال مقدر پیشاپیش پاسخهائی داده شده و ما امروزه در چارچوب موسوم به « سواپ » به انتقال نفت و گاز مشغولیم ولی با در نظر گرفتن نیازهای طرفهای مقابل و تحرکات شدید و پردامنه دیگران در این زمینه باید این سئوال را مجددا مطرح سازیم نقش خود را « باز تعریف » کنیم و پاسخهای بهتر و مناسب تری را برای آن بیابیم که برای ارتقا نقش و جایگاه ایران در این مقوله چه تصمیمات و اقدامات جدیدی قابل بررسی است
ب ـ چین با رشد اقتصادی فزاینده اش تقریبا همیشه « تشنه انرژی » است . سهم ما از بازار مصرف انرژی چین چیست و چه می تواند باشد موضوع صادرات گاز ایران به چین از سالها پیش مطرح بوده ولی اقدامات قابل ذکری در این زمینه مشاهده نمی شود که از یکطرف سهم و جایگاه ایران را در بازار مصرف انرژی چین « تثبیت » نماید و از طرف دیگر عطش انرژی چین را پاسخگو باشد.
چین با عملکرد خود برای سرمایه گذاری در آفریقا و آسیا به سوی کشورهائی متمایل شده است که استقلال عمل بیشتری نسبت به غرب از خود نشان داده اند. ایران از این دیدگاه دارای امتیازات فراوانی است . این امتیاز ما در این مقوله می تواند و بایستی جایگاه ایران در تامین امنیت انرژی چین و دیگران را بیش از پیش تثبیت کند. این مقوله باعث تقویت و ارتقا و امنیت ملی کشور می شود و عمق استراتژیک نظام را بیشتری می کند. ما با درک این حساسیتها ظرافتها و پیچیدگیها بهتر می توانیم در تصمیم سازیهای حال و آینده هوشمندی و تدبیر لازم و مورد انتظار را نشان دهیم و در مسیری حرکت کنیم که منافع و مصالح کشور نیز دقیقا اقتضا می کند.