خونین شهر دیروز، امروز، فردا

بصیرت:ساعت 16 و 30 دقیقه 3خرداد سال 1361 بود که رادیو جمهوری اسلامی ایران این جمله حماسی زیبا و پرطنین را اعلام کرد:«شنوندگان عزیز توجه فرمایید، شنوندگان عزیز توجه فرمایید، خرمشهر، شهر خون و قیام آزاد شد». جنگ سال‌هاست که تمام شده است. امروز
28 سال از آن فتح شیرین می‌گذرد و اما وضع شهری که تنها با 3 خرداد یادی از نام و خاطره‌اش می‌شود چگونه است؟ آیا شهری را که خدا آزاد کرد به نحو احسن آباد کرده‌ایم؟ آیا بار دیگر ثابت کرده‌ایم که ما می‌توانیم؟
خرمشهر شهری است با فراز و نشیب‌های خاص خود. نگاهی گذرا به تاریخچه خونین شهر؛ شهری بازمانده از گذشته‌های دور خالی از لطف نیست. این طور که نقل شده است در محل تلاقى رود کارون و اروند، شهری کهن به نام «بیان» وجود داشته که پس از ویرانى آن، شهرى کوچک به نام «محمره» را ساختند. از دیدگاه تاریخ‌نگاران خرمشهر بازمانده شهر بیان و محمره است. نخستین بار این شهر در سال 1217 به تصرف ارتش عثمانی درآمد. در سال 1320 نیز همزمان با جنگ دوم جهانی این شهر که دیگر نامش خرمشهر شده بود توسط ارتش انگلیس اشغال شد. ارتش متجاوز بعث عراق هم در 31 شهریور سال 1359 با هدایت و حمایت آمریکا و دیگر کشورهای غربی و شرقی با خیال تصاحب 3 روزه خوزستان به این شهر حمله کرد اما با مقاومت مردم و فرزندان خرمشهر در رسیدن به آرزوهای واهی خود ناکام ماند. سابقه خرمشهر قبل از جنگ تحمیلی بر هیچ کسی پوشیده نیست. سرهنگ پاسدار عبدالمجید عقیلی، مدیر مرکز فرهنگی دفاع مقدس خرمشهر،«وطن امروز» را در معرفی گذشته‌های نه چندان دور این شهر یاری می‌کند و توضیح می‌دهد:« خرمشهر شهری بندری است و مردم آن همواره در طول تاریخ کار و تلاش و فعالیت جدی خود را ثابت کرده‌اند. به طور متوسط اشتغال قبل از وقوع جنگ برای هر نفر یک و نیم فرصت شغلی بود. 260 هزار نفر جمعیت قبل از آغاز جنگ با نژاد‌های عرب، کرد، حاشیه خلیج فارس، بوشهر، هرمزگان و... کنار هم زندگی می‌کردند و این نشان از همزیستی مسالمت‌آمیز و وحدت و همگرایی مردم این شهر دارد. تاپیش از جنگ تحمیلی، خرمشهر به دلیل موقعیت جغرافیایی و بازرگانی و ارتباط با دریای آزاد ثروت قابل توجهی را در خود جای داده بود. وجود تجارتخانه‌های بزرگ و نمایندگی شرکت‌های بزرگ کشتیرانی به خرمشهر چهره یک بندر بین‌المللی بخشیده بود. عموما ساکنان این شهر در بخش‌های خدمات و کشاورزی شامل خرما و مرکبات و صنایع از جمله باغبانی، حصیربافی و... مشغول به کار بودند. در نتیجه توسعه حمل و نقل و ساخت بارانداز افزایش پیدا کرده بود. ایجاد تاسیسات نفتی در خوزستان موجب ترقی و رونق اقتصادی فوق‌العاده منطقه بود اما جنگ نابرابر تحمیلی چهره شهر خرمشهر را که عروس شهرهای خوزستان لقب داشت به کلی تغییر داد».
خرمشهر بعد از فتح
خبر آزادی خونین شهر آنچنان شگفت‌آور بود که همه مردم میهن اسلامی را به وجد آورد. آن روز‌ها پیر جماران و فرمانده کل قوا به مناسبت این پیروزی چنین فرمودند:
«فتح خرمشهر فتح خاک نیست، فتح ارزش‌های اسلامی است، خرمشهر شهر لاله‌های خونین است، خرمشهر را خدا آزاد کرد. مبارک باد بر ملت عظیم‌الشأن ایران این چنین فرزندان سلحشور و جان بر کفی که نام آنان و کشورشان را جاویدان کردند و مبارک باد بر اسلام بزرگ این متابعانی که در 2 جبهه با دشمن باطنی و دشمنان ظاهری پیروزمندانه و سرافراز امتحان خویش را دادند و برای اسلام سرافرازی آفریدند». پایان جنگ تحمیلی و فراخوان مردم برای بازگشت به شهرهایشان بیش از همه خرمشهری‌ها را خوشحال کرد تا بار دیگر خاطرات خوب خود را در شهری که همت دولت و آنان را می‌طلبید، جست‌وجو کنند تا شاهد دوباره عمران و رونق بندر خرمشهر به عنوان بزرگ‌ترین بندر تجاری کشور باشند، تا شاهد دوباره گرمی فضای انبوه مساجد و حسینیه‌های شهر در عشق به اهل بیت عصمت و طهارت باشند، تا شاهد رونق روستاها و کشاورزی منطقه باشند تا شاهد دستاوردهایی باشند که ماحصل خون شهیدان مقاومت و فتح خرمشهر است. بعد از پایان جنگ بود که امام راحل، درباره بازسازی شهرهای ویران شده در جنگ تحمیلی از جمله خرمشهر فرمودند:«بازسازی را هم چیزی شبیه جنگ بدانید یعنی همانطور که وارد جنگ شدید و خوب از خاک وطن دفاع کردید در بازسازی هم خوب تلاش کنید». براستی با گذشت زمان، امروز مردم شهر خرمشهر که با بیش از 60 درصد ویرانی شهرشان آزاد شد در آبادانی کامل بسر می‌برند؟ این سوالی است که تک‌تک مسؤولان مربوط ملزم به پاسخگویی آن هستند.
امروز شهری که خدا آن را آزاد کرد
«با گذشت 28 سال از آزادی خرمشهر و بیش از 20 سال از پایان جنگ تحمیلی هنوز آثار و مخروبه‌های باقیمانده از آن دوران در سطح شهر دیده می‌شود به‌گونه‌ای که هم‌اکنون
30 درصد از خرمشهر هنوز به صورت مخروبه باقی مانده است.» این گفته مصطفی مطورزاده، نماینده مردم خرمشهر در مجلس است. او در توصیف شهرش چنین می‌گوید:«خرمشهر شهر آزادشده خدا، نمادی بی‌بدیل از رشادت‌ها و فداکاری‌های جوانانی است که جان خود را در راه حفظ ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی در دوران دفاع مقدس در طبق اخلاص گذاشته و وارد عرصه نبرد حق علیه باطل شدند. این شهر تابلویی از مقاومت ملتی است که با کمترین سلاح و با توکل به خدا و ایمان جوانان خود در برابر دشمن متجاوز که از سوی پیشرفته‌ترین کشورها به لحاظ نظامی تقویت می‌شد ایستادگی کرد و حتی یک سانتیمتر از خاک مقدس آن را به دشمن نداد». سرهنگ پاسدار عبدالمجید عقیلی، مدیر مرکز فرهنگی دفاع مقدس خرمشهر نیز درباره وضع خرمشهر بعد از آزادسازی می‌گوید:« پشت آزاد سازی خرمشهر، عزم و اراده یک ملت برای رسیدن به خواسته‌شان نهفته است. نکته مهم در این فتح، توکل و ایمان به راه و همبستگی برای یک امر بزرگ و خودباوری است. اما حق این مردم آن‌طور که شایسته است ادا نشده است. بی‌انصافی است اگر بگوییم کاری انجام نشده اما با آن عزم بزرگ و اراده والایی که ملت از خود نشان دادند، انتظار می‌رود با همان اراده و عزم ملی خرمشهر را به جایگاه احقاقی خود می‌رساندند؛ جایگاهی که دیگر شاهد 25 درصد بیکاری جوانانش نباشد، جایگاهی که فضای بیتوته نشین و خرابه نشین نه در حاشیه شهر بلکه درون دل شهر را نداشته باشد».
چه کرده‌ایم؟
اگر کار بازسازی خرمشهر به فاتحان آن واگذار می‌شد شرایط و اوضاع این شهر بهتر از روند کنونی امروز نبود؟ چراکه این مردم یک بار بر همگان توان بالای خود را ثابث کرده‌اند و به نوعی امتحان خود را پس داده‌اند. این‌طور که شواهد نشان می‌دهد وضع خرمشهر به لحاظ بهداشتی، نظافت، آب شرب، اشتغال، تفریح و بسیاری از مولفه‌های دیگر دردناک و اسفناک است. آیا این مشکلات ناشی از بی‌توجهی مدیران کلان و ارشد کشور یا ضعف‌ و کوتاهی در مدیریت داخلی شهر است؟ مطورزاده، رئیس مجمع نمایندگان خوزستان از وضع شهر و کارهای انجام شده، چنین می‌گوید:« هیچ‌یک از نهادهای کشور دین خود را به مردم این شهر ادا نکرده‌اند به همین دلیل هریک از مسؤولان کشور که وارد خرمشهر می‌شوند مورد اعتراض و انتقاد هستند. مسؤولان سطح کلان کشور باید به خرمشهر به دید ویژه‌ای نگاه کنند و حق ایثارگری‌ها و ایستادگی‌های مردم این شهر را ادا کنند. البته در سال‌های اخیر اقدامات مناسبی در این شهر انجام شده اما با توجه به حجم فراوان کارهای موجود باید بیش از اینها در خرمشهر کار کرد. با وجود این مشکلات و رنج‌ها مردم خرمشهر همچنان صبور و مقاوم در راه حفاظت از نظام و انقلاب ایستاده‌ و چشم‌انتظار بازگشت به دوران طلایی رونق و شکوه مجدد شهر خود هستند».
فعالیت‌های کمرنگ
تلاش‌های بسیاری برای آبادانی این شهر در طول این چند سال شده و کسی منکر آن نمی‌شود اما گویا گاهی اوقات برخی از فعالیت‌های انجام شده خود دردسرهایی را به همراه داشته است . نعیم حمید، قبل از اینکه رئیس شورای شهر خرمشهر باشد یک فرهنگی دل‌سوخته است. او که خود مشکلات را دیده و لمس کرده در این باره به«وطن امروز» می‌گوید:«بعد از جنگ بندر خرمشهر، گمرک، مراکز درمانی و بهداشتی و آموزشی، مبلمان شهری، وضع سکونت، همه و همه زیر بمباران قرار گرفت و با خاک یکسان شد و تنها ویرانه‌هایی از آن باقی ماند. خرمشهر بعد از جنگ چشم انتظار نگاه ویژه دولت ماند. بازسازی‌ها خود موجب بدسازی شد چرا که بیشتر کارهایی که دولت‌های قبل انجام داده بودند بدون مطالعه و عدم برنامه‌ریزی صحیح برای زیرساخت‌ها انجام گرفته بود. به عنوان مثال دولت‌های پیشین زمین‌هایی در متراژهای مختلف به مردم واگذار کردند اما متاسفانه این نقاط حتی آماده‌سازی‌های اولیه را هم نداشت. دولت مکلف است ابتدا زمین‌ها را از نظر امکانات آب، برق، گاز و تلفن آماده‌سازی کند بعد به مردم واگذار کند».
خرمشهر در دولت مهرورزی و عدالت
مهدی کشوری، یکی از فاتحان عملیات بیت‌المقدس، معتقد است:« جنگ 8 ساله و عدم بازسازی مناسب خرمشهر پس از جنگ موجب شد مشکلات و سختی‌های زیادی بر مردم این شهر تحمیل شود. بی‌توجهی‌ها در بازسازی موجب شد خرمشهر از یک شهر متمول به شهری کم‌بضاعت و مستمند تبدیل شود. دولت نهم و دهم با نگاه ویژه‌ای به بازسازی و فراهم‌کردن امکانات اولیه زندگی در خرمشهر پرداخته است. می‌توان گفت دولت با دید باز و نگاه ویژه به خرمشهر می‌نگرد و تأخیر در اجرای پروژه‌ها، نبود تدبیر در مدیران میانی است». مدیر فرهنگی دفاع مقدس خرمشهر نیز درباره عملکرد دولت عدالت و مهرورزی در امر بازسازی چنین می‌گوید:«در سفرهای استانی دولت نهم مصوبات خوبی به امضا رسید. به عنوان مثال قرار شد پروژه گازرسانی در عرض 2 سال و حداکثر 3 سال به بهره‌برداری برسد اما هنوز این وعده کاملا تحقق پیدا نکرده است. همه دولت‌ها زحمت خود را کشیده‌اند اما واقعیت امر این است که این تلاش‌ها کافی نبوده است. البته مشکلات تنها به بودجه و اعتبارات ختم نمی‌شود، شیوه مدیریت نادرست هم بی‌تاثیر نیست. مشکل آبادانی خرمشهر به دستگاه‌های اجرایی ختم می‌شود. لازم است این دستگاه‌ها به لحاظ انسانی و اعتبارات توانمند شوند. در کنار آن نگاه ملی برای رفع این معضلات را نباید از یاد برد. اگر مسؤولان همت کنند و به وعده‌های دهان پر کن خود جامه عمل بپوشانند خرمشهر رونق دوباره خود را پیدا می‌کند». حمید، عضو شورای شهرستان هم به اقدامات صورت گرفته در دولت نهم اشاره می‌کند:«در دولت نهم برای بازسازی شهر کارهای زیربنایی و اساسی انجام شد. بندر تجاری خرمشهر در حال حاضر به دومین بندر کانتینری کشور تبدیل شده است. دولت در موضوع گازرسانی به خرمشهر همت خوبی داشته که در دولت دهم هم در حال پیشروی است. مهم‌ترین طرحی که در سال 1386 به دست رئیس‌جمهور به امضا رسید و کلنگ آن زده شد پروژه «آب شیرین غدیر» است که با تاخیر شاهد افتتاح آن هستیم. جاده کمربندی خرمشهر کاملا فرسوده و از بین رفته بود به همین دلیل رفت و آمد مردم را با مشکلات زیادی مواجه کرده بود. به لطف خداوند و استاندار و اداره کل راه و ترابی استان در دولت نهم این جاده با کیفیت مناسب از نو احداث و بازسازی شد. لایروبی رود کارون را هم می‌توان جزو مهم‌ترین اقدامات دولت نهم نام برد». او در ادامه به نکته دیگری که توجه مضاعفی را می‌طلبد اشاره می‌کند:«شهرداری خرمشهر از بنیه مالی بسیار ضعیفی برخوردار است به طوری‌که حتی قدرت پرداخت بموقع حقوق نیروهای خود را که در امر بازسازی فعالیت می‌کنند، ندارد چه برسد به اینکه بتواند کارهای عمرانی شهر را انجام دهد. در بازسازی‌های گذشته خیابان‌های خرمشهر روکش آسفالت آنها در وضع نامناسبی انجام شده بود و امروزه با وجود حفاری‌های متعدد وضع تردد مردم در خیابان‌های شهر با مشکل مواجه است. در سفر سوم هیات دولت این مورد را با وزیر محترم مسکن و شهرسازی در میان گذاشتم و آنها هم در دستور کار خود قرار دادند تا اعتبار لازم را در اختیار شهردار خرمشهر قرار دهند». خرمشهر با خون پاک شهیدان و فاتحانی چون شهید محمد جهان‌آرا، شهید حسین خرازی، زنده‌یاد حاج‌احمد متوسلیان، شهید مهدی باکری، شهید حسن باقری، شهید صیادشیرازی، شهید احمد کاظمی و... آبیاری شد؛ مردانی انقلابی که خود با هزاران آرزو جان خود را فدا کردند تا خاک پاک وطنشان را حفظ کنند، تا دل پیر جماران و مردمان این دیار را شاد کنند، تا یک بار دیگر قدرت و اراده انقلابی خود را به رخ جهانیان بکشند. آنها مظلومانه زیر آفتاب داغ خوزستان جان خود را بر دست گرفتند و به دیار باقی پرواز کردند و ما مانده‌ایم و ادای دین به آنها، ما مانده‌ایم و خاطرات آنها. اگر آن دلاورمردان مانده بودند آبادسازی شهر را به حرمت خون پاک شهیدان با جان و دل انجام می‌دادند تا یک بار دیگر لبخند شادی را بر دل پیر و جوان خرمشهریان نظاره‌گر باشند. می‌توان در سال «همت مضاعف و کار مضاعف» کمر همت را بست و به جای وعده‌های دهان پر‌کن آستین‌ها را بالا زد و علاوه بر شادی دل مردمان، دل‌های شهدای جوانمرد خرمشهر را هم شاد کرد. آنها منتظرند.
زهرا جاهد