تحولات عراق - ملاحظات ترکیه / محمد ملازهی

تصویب ورود احتمالی ارتش ترکیه به شمال عراق در مجلس ملی این کشور در ظاهر در پاسخ به گروه کرد کارگران کردستان ترکیه موسوم به «پ.ک.ک» است که در شمال عراق برای خودش پایگاه عملیاتی - آموزشی ایجاد کرده است و از آن جا عملیات نظامی خود را در مناطق کردنشین ترکیه پیگیری می کند. اما به نظر نمی رسد که موضوع به همین سادگی باشد. دولت ترکیه در گذشته هم طبق توافقهایی که با دولت وقت عراق کرده بود در تعقیب چریکهای «پ.ک.ک» تا عمق 15 کیلومتری می توانست وارد خاک عراق شود. در آن زمان این همه بحث وجود نداشت. بنابراین علی القاعده موضوعهای جدیدی باعث نگرانی ترکیه شده باشند.

ارتش ترکیه به تازگی سلاحهایی کشف کرده است که متعلق به ارتش آمریکاست و این موضوع بشدت در آنکارا بحث انگیز شده است. پذیرش این موضوع که این گونه سلاحهای پیشرفته به صورت قاچاق به دست «پ.ک.ک» رسیده باشد برای ترکها دشوار شده است و آنها بر این باورند که نوعی همکاری بین «پ.ک.ک» و نظامیان آمریکایی مستقر در شمال عراق وجود دارد. این برداشت مناسبات ترکیه و آمریکا را بشدت تیره کرده است تا آن جا که در ترکیه باز پس گیری پایگاه مهم نظامی اینجرلیک از ارتش آمریکا به صورت جدی مطرح شده است.

اما از آنجا که ترکیه عضو ناتو است تعهداتی دارد ولی این تعهدات یک طرفه نمی تواند باشد. ترکیه خطوط قرمز خاص خود را دارد. مسأله تمامیت ارضی یکی از این خطوط قرمز است. از نظر ترکیه تقویت «پ.ک.ک» به معنای تقویت جدایی طلبی کردها است و این برای ترکیه قابل قبول نیست. در واقع ترکیه بین مناسبات دوستانه با آمریکا و حفظ تمامیت ارضی اش مجبور به انتخاب شده است.

از این رو می توان گفت که ورود احتمالی ارتش ترکیه در شمال عراق تنها در ارتباط با موقعیت «پ.ک.ک» قابل توضیح نیست بلکه اهداف مهمتری دارد. طرح تقسیم قومی و مذهبی عراق که در یک کمیته مجلس سنای آمریکا تصویب گردید و انتشار نقشه خاورمیانه جدید که چندی پیش به سطح رسانه ها کشیده شده ترکیه را درباره سیاستهای آمریکا دچار تردید کرده است و باور ندارد که عراق در این طرح بتواند وحدت ملی و ارضی اش را حفظ کند. بویژه اگر حکومت خود مختار کرد در شمال عراق به منابع نفت کرکوک دست یابد نگرانی ترکیه عمیق تر شده و به سایر کشورهای همسایه عراق نیز سرایت خواهد کرد. حمایت بشار اسد، رئیس جمهور سوریه از ورود احتمالی ارتش ترکیه به شمال عراق در همین رابطه حائز اهمیت است. گذشته از این، ادعای تاریخی ترکیه بر کرکوک هم مطرح است.

ولی حقیقت آن است که ورود احتمالی ارتش ترکیه به شمال عراق می تواند پیامدهای منطقه ای مهمی داشته باشد. از نحوه تبلیغات رسانه های کرد چنین برمی آید که آنها خود را برای برخورد با ارتش ترکیه آماده می کنند. دولت عراق نیز هشدارهایی مطرح کرده است. مواضع اروپا و آمریکا حمایت از حکومت خود مختار کرد عراق است. مجموعه این واقعیتها دولت ترکیه را در اعزام ارتش به شمال عراق دچار مشکل می کند. اما مصوبه مجلس ملی این کشور بدون شک فشار قابل توجهی وارد می کند که «پ.ک.ک» در شمال عراق نتواند حضور آشکار خود را حفظ کند. دولت عراق و حکومت خود مختار کرد در شمال عراق هر دو متعهد شده اند که خود با «پ.ک.ک» برخورد نمایند اما این که دولت ترکیه به این گونه وعده ها اطمینان پیدا کند جای تردید وجود دارد. هر چند که سیاست جاری این کشور را مبنی بر حفظ فشار نظامی و مذاکره با عراق تا حدی قابل توجیه تر خواهد کرد.

با این حال اگر ترکیه وارد عراق شود بدین معنا خواهد بود که در نظر دارد معادله موجود در عراق را برهم بزند ولی آیا آمریکا چنین اجازه ای خواهد داد؟ البته جای بحث وجود دارد. اما تردیدی نیست که از نظر ترکها اگر قرار به تقسیم قومی عراق است کرکوک سهم ترکمن هاست که تمایل به پیوند با ترکیه دارند.