تحقق سازمان همکاری های دریای خزر / داریوش صفرنژاد

دومین اجلاس سران کشورهای ساحلی خزر در مورخه 16 اکتبر 2007 (برابر با 24 مهرماه 1386 ) با حضور روسای جمهور 5 کشور ساحلی دریای خزر در تهران برگزار شد. در حقیقت این اجلاس را می توان نقطه آغازین خوب و یک گام عملی جدی و قابل توجه در جهت شکل گیری سازمان و یا شورای همکاریهای (اقتصادی ) کشورهای حاشیه دریای خزر قلمداد کرد. محور اصلی و نکته قابل اتکا در این عرصه امضای اعلامیه 25 ماده ای موسوم به « اعلامیه تهران » بود که در پایان اجلاس به 5 زبان و در 5 نسخه (به زبانهای فارسی روسی آذری ترکمنی و قزاقی ) به امضای روسای جمهور حاضر در این اجلاس رسید که بدون شک تعیین کننده مسیر آتی و چارچوب فعالیتها و فرآیند پیش روی اجلاس کشورهای ساحلی و تداوم و استمرار آن بوده و به شمار خواهد آمد.

برخی محورهای اصلی و بنیادین « اعلامیه تهران »

از جمله محورهای اصلی و قابل توجه این اعلامیه می توان به این موارد اشاره نمود.

1 ـ اعلام اعتقاد به این امر که توسعه همکاری های پنج کشور ساحلی خزر براساس دوستی و حسن همجواری پاسخگوی منافع اساسی ملت های آنها بوده و عامل مهم تامین امنیت منطقه به شمار می آید

2 ـ اتکا بر تمایل مشترک پنج کشور در راستای تحکیم دوستی و اعتماد متقابل حل و فصل کلیه مسائل در فضای تساوی حقوق و مشارکت متقابلا مفید و با درنظر گرفتن منافع آنان

3 ـ با توجه به تغییرات بوجود آمده در منطقه دریای خزر و روندها در سطوح ژئوپلتیک و ملی و توافقات موجود بین پنج کشور ساحلی خزر تاکید بر ضرورت تکمیل رژیم حقوقی دریای خزر و تصویب هرچه سریعتر کنوانسیون رژیم حقوقی برای آن . ضمن اینکه طرفها اعلام داشتند که رژیم حقوقی جامع دریای خزر از طریق کنوانسیون مربوط به رژیم حقوقی دریای خزر به عنوان سند پایه تعیین خواهد شد که تصویب آن فقط براساس اتفاق آرای کشورهای ساحلی میسر است

4 ـ با توجه به آمادگی برای برقراری تماس های منظم بین سران کشورهای ساحلی دریای خزر از جمله در چارچوب 5 جانبه و تبادل نظر پیرامون مهمترین مسائل دوجانبه منطقه ای و بین المللی تاکید بر استمرار یافتن نوبه ای اجلاس در سطوح مختلف مابین 5 کشور ساحلی . با تایید بر پایبندی خود به اهداف و اصول منشور ملل متحد موازین شناخته شده حقوق بین الملل از جمله احترام به حاکمیت استقلال تمامیت ارضی و برابری حاکمیت کشورها عدم توسل به زور و یا تهدید به آن . همچنین طرفها از برگزاری اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر به صورت منظم با توافق طرفها و در فاصله بین آنها ملاقات های وزرای امور خارجه و همچنین کارشناسان ذی صلاح طرفها برای بررسی تمامی مجموعه مسایل مرتبط با دریای خزر حمایت نمودند

5 ـ تاکید و اشاره مستقیم به این مهم که کشورهای ساحلی از هر لحاظ مساعدت می کنند تا منطقه خزر به منطقه صلح و ثبات توسعه و شکوفایی پایدار اقتصادی حسن همجواری و تساوی حقوق در همکاری های بین المللی بین کشورهای ساحلی مبدل شود. آنها عزم راسخ خود را بر پایه روابط دو جانبه و چند جانبه در زمینه های سیاسی دیپلماتیک بازرگانی اقتصادی علمی فنی فرهنگی ـ اجتماعی و سایر زمینه ها بطور تنگاتنگ با یکدیگر اعلام داشتند. همچنین طرفها ضمن تلاش برای استفاده موثر از ظرفیت های غنی منطقه خزر و با در نظر داشتن چشم انداز مساعد توسعه آن اعلام نمودند که گفتگو و تشریک مساعی در عرصه اقتصادی به ویژه در زمینه های انرژی و حمل و نقل را گسترش خواهند داد

6 ـ طرفها تاکید نمودند که بر استفاده مطلوب از ظرفیت های حمل و نقل منطقه ای از جمله از طریق ایجاد و گسترش کریدورهای حمل و نقل بین المللی مساعدت خواهند نمود

7 ـ طرفها توافق کردند تا تعیین رژیم حقوقی جدید دریای خزر در پهنه آن باید رژیم های توافق شده کشتیرانی ماهیگیری و تردد کشتی ها صرفا تحت پرچم کشورهای ساحلی خزر براساس تحقق حقوق حاکمه آنها اعمال شود. ضمن اعلام اینکه تدوین رژیم حقوقی جامع دریای خزر و به همین منظور انعقاد هرچه سریعتر کنوانسیون رژیم حقوقی این دریا مهم ترین وظیفه است . این کنوانسیون به عنوان سند پایه رژیم حقوقی دریای خزر باید مسایل اعمال صلاحیت کشورهای ساحلی خزر را براساس احترام به حقوق حاکمه آنها در دریای خزر تعیین نماید و در برگیرنده اصول و موازین مربوط به حفاظت از محیط زیست و کاربرد معقولانه منابع طبیعی از جمله بهره برداری از منابع زنده دریای خزر و منابع معدنی بستر و زیر بستر آن کشتیرانی و همچنین سایر مسایل مربوط به فعالیت در دریای خزر باشد

8 ـ تاکید بر این امر که دریای خزر باید فقط جهت اهداف صلح آمیز مورد استفاده قرار گیرد و همه مسایل مربوط به دریای خزر بوسیله کشورهای ساحلی از طرق مسالمت آمیز حل و فصل خواهد شد

طرفها متعهد شدند برای ایجاد و تحکیم اعتماد متقابل امنیت منطقه ای ثبات و همچنین امتناع از بکارگیری نیروی نظامی در روابط متقابل تلاش خواهند کرد. همچنین آنها اظهار داشتند که فقط کشورهای ساحلی دارای حقوق حاکمه در رابطه با دریای خزر و منابع آن هستند.

9 ـ تایید این مهم که نیروهای مسلح هیچیک از کشورهای ساحلی به منظور حمله به هر یک از طرفها مورد استفاده قرار نخواهد گرفت . و اینکه در هیچ صورتی به کشورهای دیگر اجازه نخواهند داد تا از قلمرو کشورشان برای تهاجم و سایر عملیات نظامی علیه هر یک از طرفها استفاده شود. طرفها با اذعان به اهمیت امنیت صلح و ثبات در منطقه دریای خزر ابراز تمایل کردند که مذاکرات خود را برای بررسی کلیه مسائل مرتبط با امنیت در دریای خزر ادامه دهند

10 ـ همچنین اینکه طرفها ترورسیم بین المللی جدایی طلبی تجاوزکارانه و سایر مظاهر زورگویانه افراط گرایی و همچنین مبادلات غیرقانونی مواد مخدر و سلاح و اشکال دیگر بزه کاری فرا ملی سازمان یافته را به عنوان یک تهدید جهانی که امنیت جامعه جهانی و نیز ثبات سیاسی بین المللی را تهدید می کند تلقی نموده و اعلام داشته اند که بدون قید و شرط کلیه اقدامات روش ها و اعمال تروریستی را صرف نظر از انگیزه ها اشکال و مظاهر آن در هر جایی و به وسیله هر کسی که انجام یابند به ویژه آن مواردی که صلح و امنیت منطقه را در معرض تهدید قرار می دهند به عنوان اعمال جنایتکارانه محکوم می نمایندآنها همچنین هم عقیده شدند که تروریسم نمی تواند و نباید با هیچ دینی ملتی تمدنی و یا گروه نژادی ارتباط داده شود. طرفها پایبندی خویش را به توسعه همکاری های وسیع دوجانبه و چند جانبه در مبارزه با تروریسم نقل و انتقال غیرقانونی مواد مخدر و سلاح و جرایم سازمان یافته فراملی با استفاده از نقش محوری هماهنگ کننده سازمان ملل متحد براساس رعایت دقیق اصول و موازین شناخته شده حقوق بین الملل مورد تایید قرار دادند

موارد اجرایی عمده مصوب در این اجلاس :

1 ـ تشکیل نوبه ای اجلاس سران به صورت هر سال یکبار و اجلاس وزرای امورخارجه هر 6 ماه یکبار و فعال سازی و تداوم اجلاسها در سایر سطوح و به ویژه سطوح کارشناسی . اجلاس بعدی سران اکتبر سال آینده (2008 میلادی ) در باکو برگزار خواهد شد

2 ـ برگزاری کنفرانس اقتصادی دریای خزر که فاز اول و مقدمه ای برای تشکیل سازمان همکاریهای اقتصادی دریای خزر خواهد بود . این کنفرانس تابستان سال آینده (2008 میلادی ) در مسکو برگزار خواهد شد .

3 ـ پیگیری کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر که در اجلاس بعدی وزرای امورخارجه و اجلاس بعدی سران مورد گفتگو قرار خواهد گرفت

4 ـ مشروعیت یافتن گفتگوهای دوجانبه به منظور رسیدن به توافق 5 جانبه و همه گیر

موارد دیگر مورد توافق در حاشیه این اجلاس :

در قبل و بعد از برگزاری اجلاس به صورت دوجانبه توافقاتی نیز با کشورهای قزاقستان و روسیه بعمل آمد که مهمترین آن را می توان امضای بیانیه 23 ماده ای دوجانبه مابین کشورمان و روسیه قلمداد نمود که در آن بسیاری از زمینه های فعلی همکاریهای دوجانبه مورد تاکید قرار گرفته و راهگشای خوبی برای آینده روابط دو کشور خواهد بود.

جمع بندی و نتیجه گیری اینکه :

1 ـ مهم ترین موضوعات و محورهای مورد توافق در اجلاس تهران عبارت بودند از

اول ـ موضوع صلح و ثبات و اینکه دریای خزر بایستی دریای صلح و ثبات باشد با اشاره به اراده همکاری و حسن همجواری کشورهای ساحلی .

دوم ـ ممنوعیت حضور نیروهای نظامی بیگانه و ثالث در خزر و عدم استفاده نیروهای نظامی کشورهای ساحلی علیه همدیگر و یا قرار دادن سرزمین شان علیه تجاوز به یکدیگر.

سوم ـ سازمان یافتن مقوله همکاریهای اقتصادی کشورهای ساحلی و کلید خوردن مقدمات راه اندازی و تاسیس سازمان همکاریهای اقتصادی دریای خزر که خود می تواند همچون نمونه های دیگر موجود نظیر : سازمان همکاریهای اقتصادی دریای سیاه و... اساس و پایه خوبی برای شکل گیری یک سازمان منطقه ای و بین المللی بوده و به شمار آید.

2 ـ بدون تردید ایجاد این سازمان و همکاریهای اقتصادی منطقه ای پیوند خورده و نزدیک مابین کشورهای ساحلی خزر محور خوبی برای همگرایی و زمینه های تحقق آن در سایر سطوح خواهد بود. موضوعی که بی شک مورد خوشایند آمریکا و سایر بازیگران فرامنطقه ای و بین المللی خارج از منطقه نبوده و نیست چرا که نبود همگرایی و تفاهم مابین کشورهای ساحلی خزر خود بهانه ای برای حضور بازیگران فرامنطقه ای است

3 ـ شاید یکی از دلایل اصلی جو تبلیغاتی و رسانه ای به راه افتاده توسط آمریکائیها و غربیها در سراسر جهان و حتی توسط برخی رسانه ها افراد و عناصر وابسته به آنها در داخل روسیه در قبل از سفر پوتین به تهران برای شرکت در اجلاس را (با اشاعه شایعاتی مبنی بر ترور پوتین در تهران و امثالهم ) جلوگیری از امضای توافق فوق الذکر و شکل گیری بنای همگرایی مابین کشورهای ساحلی خزر بتوان عنوان و قلمداد نمود.