حجامت طب سنتی و مدرننزاع

بصیرت: حکایت حجامت این روش دیرپای درمانی، داستان امروز و دیروز نیست. حکایت قرنها و قرنها ماندگاری در میان روشهای درمانی بسیار موجود، آن هم در بین تکاپوی لحظه به لحظه عالمان علم پزشکی برای دست یافتن به روشهای جدیدتر و راحت تر است.
این روزها می بینیم با وجود همه پیشرفتهایی که در علم پزشکی بوجود آمده هنوز هم کسانی هستند که چه در مرحله درمان و چه در مرحله پیشگیری رفتن زیرتیغ حجامت را به خیلی از درمانهای جدید ترجیح می دهند و دلیل این انتخاب خود را تجربه دوران قدیم و زمانی که علم پزشکی اینقدر پیشرفت نکرده بود ذکر می کنند. اما در کنار این افراد بسیاری از مردم یا خیلی از پزشکان حجامت را کاری بی فایده و دورریختن خونی می دانند که می تواند نیاز بیماری به خون را با اهدای خون تامین کند.
آنچه مسلم است و بنابر روایتی که از ائمه معصومین«ع» در اختیار داریم تاریخ طب اسلامی حجامت به زمانهای بسیار دور و حتی قبل از اسلام برمی گردد. حجامت دارای پیشینه کهن بوده و بعد از ظهور دین مبین اسلام، انجام دادن حجامت نیز به حضرت محمد«ص» توصیه شده است. ضمن اینکه حجامت در حال حاضر در بس x\sیاری از کشورهای اسلامی کم و بیش رایج است و در کشورهای غیراسلامی نظیر آمریکا، ژاپن، آلمان و... هم رواج یافته و در بسیاری از مراکز پزشکی جهان رونق گرفته است. براساس آمارهای غیررسمی رواج آن به چند سال اخیر می رسد و ظاهراً غربیها به منافع سرشار آن پی برده اند. اما نکته حائز اهمیت اختلاف نظر پزشکان طب سنتی با متخصصان علوم پزشکی مدرن بر انجام حجامت در کشورمان است.
طی چند سال اخیر تبلیغات گسترده و افتتاح درمانگاههای اختصاصی انجام حجامت، زالو انداختن و فصد کردن (رگ زنی) باعث ایجاد شبهاتی شده است که آیا واقعاً حجامت کردن تاثیری بر درمان و پیشگیری از بیماری ها دارد و تفاوت آن با اهدای خون در چه می باشد؟ چرا برخی از پزشکان انجام حجامت را کاری بی فایده و چه بسا باعث بروز بیماری هایی نظیر هپاتیت و ایدز در افراد می دانند؟
اگر واقعاً اینطور که پزشکان می گویند، درست باشد و حجامت باعث بروز این بیماریها گردد، پس چرا مسئولان وزارت بهداشت اقدامی جدی جهت جمع آوری اینگونه مراکز درمانی نمی کنند و چرا ممانعتی از فعالیت آنها به عمل نمی آورند و اگر هم حجامت کردن با سیاستها و اصول پزشکی مدرن مغایرتی ندارد و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی با این طب کهن و روش درمانی مشکلی ندارد و آن را تایید می کند، چرا در پس پرده حجامت این همه اما و اگر می بینیم.
دردو شماره گزارش پیش رو چرایی این سؤالات را مورد بحث و بررسی قرار می دهیم.
حجامت کنید، پوستتان شفاف می شود!
درمانگاه... تحت نظارت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، واحد حجامت ساعت 10 صبح، چند خانم و آقا در سالن انتظار روی صندلی های آبی رنگ نشسته و هر کس خودش را به نوعی سرگرم می کند. سرصحبت را با یکی از خانمها که مشغول ذکر گفتن است باز می کنم. از او که خانمی حدوداً 45 ساله به نظر می آید سؤال می کنم برای حجامت و رفع چه مشکلی به اینجا آمده اید؟ و او هم که ظاهراً دنبال هم صحبت می گردد، خیلی سریع و در توضیحات مفصلی می گوید: «از بچگی حجامت می کردم، خانمی بود اول بهار و پاییز به محله مان در منطقه گلوبندک می آمد و بچه ها را حجامت می کرد. وقتی او می آمد از ترس فرار می کردیم، اما پدر و مادرمان ما را به زور به دست آنها می سپردند. بعدها هم عادتمان شد و هنوز هم سالی یکی دوبار برای حجامت به اینجا می آیم و خدا را شکر که چهارستون بدنم هم سالم است نه فشار خون دارم و نه ناراحتی قلبی.» و بدون اینکه سؤالی از او بپرسم در ادامه صحبتهایش اینطور می گوید: «البته حجامت کردن الآن با زمانهای قدیم خیلی فرق می کند، آن موقع نه بهداشتی بود و نه درمانگاه مخصوص، اما خوشبختانه امروزه پزشکان متخصص این کار را انجام می دهند و همه چیز کاملاً بهداشتی و استریل است.
دو دختر جوان که در صندلی رو به روی ما نشسته اند خیره به حرکات لب این خانم برای متوجه شدن صحبتهای او، وارد بحث می شوند و خطاب به او می گویند: «به ما گفته اند برای شفاف و صافتر شدن پوستتان باید حجامت کنید به همین دلیل الآن اینجا منتظر مانده ایم، واقعاً نمی دانیم این کار نتیجه مثبتی دارد یا نه؟ اما در هر حال هر کاری به یک بار تجربه اش می ارزد.»
رو به یکی از آنها می گویم: «شما که پوست خوبی دارید و خیلی جوان هستید، چرا به جای این کار، به سازمان انتقال خون مراجعه و خون اهدا نمی کنید تا هم خودتان فایده ببرید و هم جان چندین بیمار نیازمند به خون را نجات دهید؟»
مکث کوتاهی می کند و نگاهش را به زمین می دوزد و دوستش وسط صحبت می پرد و می گوید: «خانمهای ایرانی اغلب دچار کم خونی هستند و هر وقت خون می دهند تا مدتها باید دچار ضعف و سرگیجه باشند، من خودم این را تجربه کردم، یک بار خون دادم، حالم خیلی بد شد، اما حجامت اینطور نیست، خون کثیف را از بدنمان خارج می کنیم و شاداب و سرحال می شویم.»
جای تیغ حجامت آزارم می دهد
مرد جوان پشت میز کارش نشسته است. دو دستش را به قفسه سینه می چسباند و به یاد ایام کودکی تک سرفه ای برای تأیید صحبتهایش می زند و نظرش را در مورد حجامت کردن اینطور مطرح می کند: «از دوران بچگی، آنموقع که 5 سال بیشتر نداشتم هر روز صبح سرفه های شدید واقعا آزارم می داد، مادرم مرا نزد حجامت گر معروف محله می برد و او وسط سینه ام را حجامت می کرد، هنوز به خانه نمی رسیدیم که سرفه هایم قطع می شد. چند سالی این مشکل را داشتم تا الان که به حمدالله حالم خوب است.»
وقتی به او می گویم اگر خدایی ناکرده باز هم دچار مشکل ریوی و یا سرفه شوید، آیا باز هم حاضرید برای رفع مشکل، حجامت کنید، با کمی تأمل و دقت بیشتر می گوید: «الان ترجیح می دهم به پزشک متخصص مراجعه کرده و به صورت اصولی و با استفاده از دارو تحت درمان قرار گیرم.» وی در ادامه با اشاره به اینکه الان به جای حجامت کردن به سازمان خون جهت اهدای خون می رود، می گوید: «جای تیغ زدنهای حجامت را با هیچ چیز نمی توان از بین برد و این موضوع همیشه مرا آزرده خاطر می کند.»
خون کثیف در بدن معنا ندارد!
حجامت در ایران مسیر پرفراز و نشیبی را طی کرده و با وجودی که یکی از ارکان طب سنتی و اسلامی محسوب می شود، از دیرباز مخالفان زیادی داشته است و پزشکان مخالفان اصلی حجامت اند. دلیل عمده مخالفتشان هم احتمال بیماریهای عفونی و ویروسی از این طریق است.
دکتر محمدرضا حیدری، پزشک عمومی حجامت را مثل تمام اقدامات دیگری که منجر به تماس مستقیم با خون می شود خطرناک می داند و به گزارشگر کیهان می گوید: «برای پیشگیری از انتقال بیماری هایی مثل هپاتیت B و C و ویروس HIV باید مانع انجام حجامت شد و افراد می توانند به جای حجامت خون اهدا کنند.»
دکتر حیدری در ادامه با اشاره به اینکه در زمانهای قدیم چون سازمان انتقال خونی وجود نداشت تا فرآورده های خونی برای بیماران مورد استفاده قرار گیرد، اضافه می کند: «در آن دوران فردی که ناراحتی کبدی داشت حجامت می کرد و با برداشت حجمی از خون بیمار، حال عمومی افراد بهتر می شد.»
نظر دکتر حیدری در خصوص اینکه موافقان و پیروان حجامت معتقدند با این کار خونهای کثیف را از بدنشان خارج می کنند، جویا می شوم که در توضیحاتی می گوید: «در گذشته این باور وجود داشت که رگی بین دو کتف وجود دارد که خون کثیف در آن جمع می شود و فرد با حجامت و بادکش کردن این خونهای کثیف را از بدن خود خارج می کند. اما امروزه این مسئله کاملا رد شده است چون اگر فردی در هر نقطه ای از بدنش مثل عمل حجامت 8 خط تیغ بزند باز هم خون می آید که اگر بپذیریم با تیغ زدن خونهای کثیف از بدن خارج می شود، بنابراین باید نتیجه گیری کنیم در تمام بدن ما خونهای کثیف زیادی وجود دارد که فقط از طریق حجامت یا تیغ زدن باید خارج شود.»
دکتر حیدری در ادامه با اشاره به اینکه وظیفه خون رساندن قند و اکسیژن به سلولها و گرفتن دی اکسیدکربن و سموم از آنها و پاکسازی سلولها می باشد، خاطرنشان می کند: «خونی به نام خون کثیف اصلا در بدن وجود ندارد، هر زمان که خون پر از قند و اکسیژن باشد، خون تمیز و روشن خواهد بود و هنگامی که خون دی اکسیدکربن و گازهای سمی را از سلولها می گیرد، رنگی تیره و سیاه پیدا می کند و زمانی که این خون تیره به ریه می رود با گرفتن اکسیژن از آن و قند از کبد دوباره رنگ شفاف و روشن پیدا می کند و به اصطلاح خون پاکسازی می شود.»
حجامت در هاله ای از ابهام
پزشکان زیادی معتقدند که حجامت در ایمن ترین شرایط و با استفاده از وسایل استریل نیز هیچ مزیتی بر اهدای خون ندارد یا حداقل هیچ مطالعه علمی، تاکنون برتری حجامت بر اهدای خون را اثبات نکرده است.
دکتر بشیر حاجی بیگی، مدیرکل انتقال خون استان تهران در گفت وگو با گزارشگر کیهان با تاکید بر اینکه اهدای خون در دنیا یک نیاز محسوب می شود به تفاوت تشخیص های پزشکی در قدیم و دنیای امروز اشاره می کند و می گوید: «با توجه به پیشرفتهای علم پزشکی در حال حاضر قریب به اتفاق بیمارستانهای تهران و شهرستانها دارای بخش خون و آنکولوژی هستند که خون آنها برای نجات جان بیماران باید از طریق اهدای خون افراد سالم تامین شود و اگر این افراد مبادرت به انجام حجامت کنند و خون خود را اهدا نکنند، سازمان انتقال خون جوابگوی نیاز بیماران نخواهد بود.»
وی می گوید: «در حجامت خون فرد دور ریخته می شود، اما در اهدای خون، خون اهدا شده برای سه بیمار نیازمند گلبول قرمز فشرده شده، پلاکت و پلاسمای آن و بسیاری فرآورده های خونی دیگر مورد استفاده قرار می گیرد که این می تواند جان افراد را نجات دهد.»
دکتر حاجی بیگی اضافه می کند: «ترویج استفاده از روش حجامت در زمانی صورت می گرفت که علم اهدای خون وجود نداشت، ولی امروزه که امکان اهدای خون و نجات زندگی افراد وجود دارد، استفاده از حجامت روش مناسبی نیست.»
مدیرکل انتقال خون استان تهران می گوید: «کسانیکه حجامت می کنند 6 ماه تا یکسال نمی توانند خون اهدا کنند و به صورت موقتی از چرخه اهدای خون خارج شده و معافیت موقت می گیرند.»
وی با اشاره به اینکه 150 بیمارستان دولتی و خصوصی در شهر تهران روزانه به 3 هزار واحد خون، پلاکت، پلاسما و کرایو نیاز دارد و سازمان انتقال خون این نیاز را به صورت رایگان در اختیار بیماران قرار می دهد، خاطرنشان می کند: «این سازمان امانت دار خون هموطنان است و مردم هم بدون هیچ چشم داشتی و فقط به عنوان حس نوع دوستی خون اهدا می کنند و این خون به صورت امانت 2 تا 3 روز در اختیار ماست و در بخش های مختلف مورد آزمایشات متعدد قرار می گیرد و پس از طی مراحل خاص به بیمارستان ها تحویل داده می شود.»
وقتی به او می گویم چه نوع آزمایشاتی روی خون ها صورت می گیرد تا احیانا جلوی بیماری های احتمالی را بگیرد، در پاسخم چنین می گوید: «در روی تمامی خون های اهدایی مردم آزمایشات هپاتیت B و C، HIV، RPR جهت تشخیص بیماری های آمیزشی و تعیین گروه های خونی صورت می گیرد.»
دکتر حاجی بیگی در ادامه با اشاره به اینکه روزانه در تهران 1200 اهداکننده خون داریم که از خون آنها 1200 واحد پلاکت خون برای بیماران سرطانی و 600 واحد پلاسما برای سوختگی ها و بیماران کبدی به دست می آید، به انجام عمل خداپسندانه اهدای خون تأکید و خاطرنشان می کند: «مردم باید بپذیرند که اهدای خون یک نیاز جدی برای جامعه است و به جای اینکه حجامت کنند به سازمان های انتقال خون و پایگاه های ثابت و سیار مراجعه کرده و خون پاک و سالم خود را اهدا نمایند.»
وی می گوید: «با توجه به اینکه سن اهدای خون در ایران از 18 تا 65 سالگی می باشد بنابراین مردم باید اهدای خون را به عنوان یک فرهنگ بپذیرند و در تقویم سالانه خود دو روز را برای اهدای خون در نظر بگیرند.»
از دکتر حاجی بیگی سؤال می کنم چرا از خون حجامت شده نمی توان استفاده کرد که در پاسخ می گوید: «سیستمی که در حجامت برای خارج کردن خون از بدن به کار می رود، سیستمی کاملا باز است که خون را به سرعت لخته و منعقد می کند، به همین دلیل نمی توان مجددا از آن استفاده کرد، درحالی که در روش اهدای خون، سیستم کاملا بسته و استریل است و این خون تا 35 روز بعد از جدا کردن فرآورده ها قابل نگهداری است ضمن اینکه فردی که خون اهدا می کند سالم است و در حین صحت و سلامت خون می دهد، اما فردی که به سراغ حجامت می رود، برای رفع بیماری خود، خون می دهد.»
وقتی به او می گویم ظاهرا در پشت پرده مخالفت مسئولان سازمان انتقال خون با مسئله حجامت، مباحث مادی نهفته است و چون اهدای خون درآمدزایی برای سازمان دارد، پزشکان با حجامت مخالفت می کنند، خیلی قاطعانه می گوید: «اصلا موضوع این طور نیست چون به صورت رایگان از مردم خون می گیریم و رایگان هم در اختیار بیمارستان ها قرار می دهیم، حال اگر بیمارستان ها از بیماران جهت تزریق خون و فرآورده های آن پولی دریافت می کنند، مسئولان بیمارستان ها باید پاسخگو باشند. درحالی که می بینیم اگر فردی جهت حجامت به درمانگاهی مراجعه کند، باید رقمی بین 15 تا 30 هزار تومان پرداخت کند.، ضمن اینکه در یک واحد اهدای خون فرد 450 سی سی خون می دهد و در حجامت فقط 50 تا 100 سی سی از او خون گرفته می شود.»
حجامت قابل رد کردن نیست
«حجامت سابقه چند هزار ساله دارد و از قبل از اسلام هم رایج بوده که به هیچ وجه نمی توان آن را رد کرد.»
دکتر حسین خیراندیش، مدیرعامل موسسه تحقیقات حجامت ایران و استاد دانشگاه طب سنتی در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به اینکه حجامت ادعای درمانی در بیماری های گوناگون دارد و اهدای خون فقط در چند مورد خاص ادعای درمان دارد، خاطرنشان می کند: «اهدای خون برای گیرندگان خون سودبخش است، حال آن که حجامت برای خود فرد نقش درمانی ایفا می کند، همچنین در طب سنتی، اسلامی و گزارشات علمی ثابت شده است که مهمترین اثر حجامت در پیشگیری از سکته های قلبی می باشد و این مسئله در مجلات آمریکایی هم چاپ شده است.»
دکتر خیراندیش تأکید می کند: «روند گرایش به طرف کل دستورات طب سنتی یک گرایش جهانی است که حجامت نیز یکی از دستورات مهم این طب محسوب می شود به نحوی که سازمان بهداشت جهانی به این عمل توجه خاص دارد و به تمام کشورهای عضو توصیه کرده زمینه حقوقی آن را در سیستم درمانی خود فراهم کنند.»
صدیقه توانا