سلاح روسی در حیاط خلوت امریکا

بصیرت: یکی از حوزه‌هایی که همواره موجب بروز اختلاف میان امریکا و روسیه در منطقه امریکای لاتین بوده، بحث فروش تسلیحات روسی به کشورهای این منطقه است. به عنوان نمونه در حالی که روسیه و ونزوئلا در سال‌های ‌٢٠٠٥ و ‌٢٠٠٧، ‌دوازده توافقنامه نظامی ‌به ارزش ‌٤/٤ میلیارد دلار امضا کرده‌اند، ایالات متحده معتقد است که دولت ونزوئلا نیازی به تسلیحات نظامی ندارد و تنها برای نشان دادن بلندپروازی‌های خود دست به خرید این تجهیزات می‌زند. از این رو واشنگتن تلاش زیادی نموده که روسیه را از عقد قرارداد نظامی در خصوص فروش 20 سیستم دفاع ضد هوایی، 12 فروند هواپیمای ترابری نظامی و 24 جنگنده سوخو با این کشور منصرف نماید.
در این بین به نظر می‌رسد، به‌رغم توافقاتی که میان مسکو و واشنگتن درخصوص عدم فروش تسلیحات روسی به ایران و سوریه صورت گرفته، با این حال همچنان رقابت سختی میان دو کشور در حوزه امریکای لاتین وجود دارد. در واقع به‌رغم آنکه روابط روسیه و امریکا طی یک سال اخیر گرم‌تر از گذشته شده، با این حال همچنان برای روس‌ها بسیار مهم است که از لحاظ صادرات سلاح به امریکا برسند. از این رو روس‌ها در حالی از آمادگی خود مبنی بر رقابت جدی و علنی با ایالات متحده در منطقه امریکای لاتین سخن به میان می‌آورند که تغییر در وضعیت بازار تسلیحاتی این منطقه موجب نگرانی مقامات واشنگتن شده است. به خصوص امریکایی‌ها همواره از قصد مقامات مسکو برای فروش گسترده تسلیحات نظامی به کاراکاس ابراز نگرانی کرده‌اند. زیرا روسیه که از سال 1999 تاکنون توانسته حدود چهار میلیارد دلار محصولات مجتمع صنایع دفاعی را به ونزوئلا بفروشد، در سال 2010 نیز از معامله تسلیحات نظامی به ارزش پنج میلیارد دلار با ونزوئلا پرده برداشت. شایان ذکر است که حدود 14 درصد از صادرات تسلیحات نظامی روسیه به مقصد ونزوئلا صورت می‌گیرد و سفارشات تسلیحات نظامی ونزوئلا، از جمله مهم‌ترین سفارشات برای مجتمع صنایع دفاعی روسیه محسوب می‌شوند.
در سال 2005، مقامات ونزوئلا برای جبران تحریم‌های تسلیحاتی امریکا علیه این کشور، تمایل خود را به خرید هواپیماهای جت جنگنده سوخو 27 و 30 روسیه اعلام کردند. پیشتر ونزوئلا یکصد هزار اسلحه کلاشینکوف از روسیه خریده بود که با اعتراض امریکا مواجه شده بود. ونزوئلا در سال 2006، جت‌های جنگنده و بالگرد به ارزش 540 میلیون یورو از روسیه خرید. همچنین براساس اسناد منتشر شده در سایت ویکی‌لیکس، روسیه در سال 2009، حدود 1800 سامانه موشک‌های ضد هوایی با قابلیت جابه‌جایی به کشور ونزوئلا فروخته است. این معامله به طور محرمانه و به دور از چشم امریکا صورت گرفته که به شدت مخالف چنین همکاری نظامی بین روسیه و ونزوئلاست. موشک‌های «ایگلا‌ـ‌اس» به منظور نابودی هواپیما و بالگردهایی که در ارتفاع پایین پرواز می‌کنند، ساخته شده است. این موشک‌ها از سال 1983 به این طرف در نیروی هوایی اتحاد جماهیر شوروی مورد استفاده قرار داشت و در حال حاضر بیش از 30 کشور در جهان از این نوع تسلیحات نظامی روسی برخوردارند.
به نظر می‌رسد همکاری‌های نظامی با ونزوئلا، تنها نمونه‌ای از همکاری‌های روسیه با سایر کشورهای منطقه امریکای لاتین، از جمله برزیل و شیلی است. چنانکه طی سال‌های اخیر، حجم قراردادهای تسلیحاتی و فروش سلاح به امریکای لاتین همواره افزایش یافته است. پیش از این «مؤسسه بین‌المللی تحقیقات راهبردی»(IISS) اعلام کرده بود که روسیه از لحاظ فروش سلاح به کشورهای امریکای لاتین در حال رسیدن به امریکاست. براساس این اطلاعات، حجم کلی فروش تسلیحات نظامی روسیه به کشورهای امریکای لاتین، 4/5 میلیارد دلار بود. مطابق باگزارش این مؤسسه تحقیقاتی، روسیه در سال 2009 مقادیر زیادی تسلیحات و فناوری‌های نظامی به کشورهای ونزوئلا، برزیل، مکزیک، پرو و کلمبیا عرضه کرده است. همچنین مقامات مسکو با کشورهای بولیوی، اوروگوئه و اکوادور نیز مذاکرات مفصلی انجام داده‌اند.
علاوه بر این، امکان استقرار بمب‌افکن‌های دوربرد استراتژیکی روسی در کوبا و از سر‌گیری کار مرکز رادیوالکترونی برای نظارت بر امریکا از کوبا، امریکایی‌ها را به‌خاطر امکان حضور نظامی روسیه در امریکای لاتین بیش از پیش دچار نگرانی کرده است. در حالی که کارشناسان روسی، از سرگیری فعالیت‌های الکترونیکی به منظور نظارت بر امریکا از کوبا را به عنوان پاسخی ضروری به استقرار سیستم دفاع ضد موشکی امریکا در اروپای شرقی می‌دانند، مقامات امریکایی وقوع چنین امری را به مثابه خط قرمزی برای امنیت ملی خود تلقی می‌کنند. به طور کلی روسیه سعی می‌کند اختلافاتش با ایالات متحده در رابطه با مسائلی همچون گسترش ناتو به سمت شرق و طرح‌های امریکا برای استقرار سیستم دفاع ضد موشکی در شرق اروپا را به امریکای لاتین بکشاند. در واقع روس‌ها با تغییر میدان بازی قصد دارند توجه مقامات کاخ سفید را به اقدامات تلافی‌جویانه‌ خود جلب نمایند. از این رو روسیه تلاش می‌کند نفوذ خود را در منطقه امریکای لاتین افزایش داده و با انعقاد قراردادهای نظامی و امنیتی، منافع امریکا در امریکای لاتین به چالش بکشد. بدین ترتیب روس‌ها سعی دارند با استفاده از اصل «مقابله به مثل» به امریکایی‌ها تفهیم کنند که حضور واشنگتن در حیاط خلوت روسیه می‌تواند پاسخی مشابه داشته باشد. در واقع روس‌ها می‌خواهند از طریق گسترش حیطه‌ نفوذ خود در امریکای لاتین، پاسخی مناسب به نفوذ روزافزون ایالات متحده در مناطق اروپای شرقی، قفقاز و آسیای مرکزی بدهند.
علی کاظم خانلو