تحقق نگاه متوازن به رشته‌های علمی دانشگاه‌ها

بررسی نهایی نقشه جامع علمی کشور در جلسه 14 دی ماه شورای عالی انقلاب فرهنگی به پایان رسید و این نقشه که یک سند راهبردی در حوزه علم و فناوری محسوب می شود، تصویب شد. به گزارش فارس، مقام معظم رهبری 23 مرداد 1385 در دیدار با رؤسای دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی کشور، نگاه متوازن به رشته های علمی دانشگاه ها را یکی از ضروریات مراکز دانشگاهی و تحقق این امر را نیز منوط به ترسیم نقشه جامع علمی کشور دانستند و ضمن تأکید بر تهیه برنامه های عملیاتی زمان دار در راستای تحقق اهداف چشم انداز درخصوص علم و فناوری، تدوین آن را از وظایف و مسئولیت های مراکز علمی و پژوهشی بیان کردند.
در همین راستا بود که دستگاه های فعال در حوزه علم و فناوری از اواخر سال85 با برگزاری همایش ها، گردهمایی ها و نشست های مختلف و البته به صورت جزیره ای و جداگانه فعالیت خود را در زمینه نقشه جامع علمی کشور آغاز کردند و هر کدام نیز خود را متولی اصلی تهیه این نقشه می دانست. حدود یکسال بعد، شورای تخصصی نقشه جامع علمی کشور برای نظم دادن به فعالیت های مذکور ذیل شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شد که معاون علمی و فناوری رئیس جمهور، وزرای علوم و بهداشت، رییس دانشگاه آزاد، رییس جهاد دانشگاهی و برخی از فعالان عرصه علم و فناوری اعضای آن بودند.
در نخستین جلسه این شورا که 19 تیر سال86 برگزار شد، شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان مرجع تصویب نقشه جامع علمی کشور تعیین و بر لزوم استفاده از همه مراجع علمی و اجرایی و متخصصان و صاحب نظران در تهیه این نقشه تأکید شد.
جلسه اول و دوم این شورا به بررسی و تبادل نظر درخصوص چگونگی و نحوه تدوین نقشه جامع علمی کشور اختصاص یافت و زمان مناسب برای تهیه این نقشه 6ماه درنظر گرفته شد. در جلسه بعدی نیز وزارتین علوم و بهداشت گزارش فعالیت های خود برای تهیه نقشه جامع علمی کشور را ارائه کردند و جلسات بعدی این شورا نیز به صورت هفتگی و مداوم برگزار شد.
شورای تخصصی نقشه جامع علمی کشور پس از برگزاری 38جلسه، 22صفحه از این نقشه 35 هزار صفحه ای را در آبان 87 به صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه کرد.
مقام معظم رهبری در تاریخ 9مهر 86 بار دیگر بر لزوم تهیه نقشه جامع علمی کشور تأکید کردند و فرمودند که نباید کار تهیه این نقشه یک یا 2سال طول بکشد.
با این تفاسیر نسخه نهایی نقشه جامع علمی کشور در زمستان سال88 به شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و سرانجام در جلسه 14 دی ماه این شورا تصویب نهایی شد.
این نقشه که تدوین آن حدود 3سال به طول انجامید و پس از 300هزار ساعت کار تخصصی بیش از 2هزار نفر از اساتید، کارشناسان، مدیران و مسئولان نهادها و ارگان های مختلف به تصویب رسید، یک سند فراملی و فرابخشی است که با تغییر دولت ها تغییر نمی کند و باید به عنوان یک نقشه ملی در دستور کار هر دولتی قرار بگیرد.
ارایه وضع مطلوب علم و فناوری کشور، کمیت های مطلوب و شاخص های کلان علم و فناوری، اولویت های علم و فناوری، راهبردهای علم و فناوری، مالکیت معنوی در کشور، انسجام بخشی ساختارهای علم و فناوری، بومی سازی علم و فناوری، مدیریت دانش و شبکه های علم و فناوری از جمله مباحث مطرح شده در نقشه جامع علمی کشور است.
برای اجرای نقشه جامع علمی کشور که 35صفحه دارد، یک پروسه 15ساله درنظر گرفته شده است.
در این نقشه 8 هدف کلان و 9هدف گذاری در حوزه علمی- فناوری از جمله آموزش و پرورش، دفاع، هوافضا و هسته ای تنظیم و برای رسیدن به این اهداف نیز 13 راهبرد کلان طراحی شده است.
این راهبردهای کلان نیز به 73 راهبرد ملی تقسیم می شود و در همین زمینه 224 اقدام ملی درنظر گرفته شده است که این اقدامات باید طی سال های مختلف اجرایی شود.
توسعه و ابداع روش های سهل و سریع فارسی آموزی یکی از این اقدامات است که در راستای تحقق مطالبه رهبر معظم انقلاب برای تبدیل زبان فارسی به زبان علم جهانی تنظیم شده است.
تبدیل تهدید خروج نخبگان به یک فرصت برای کشور و تقویت مشارکت عمومی در آموزش و پرورش از دیگر اقدامات طراحی شده در نقشه جامع علمی کشور است.
براساس متن نقشه جامع علمی کشور، ستاد اجرایی این نقشه برای نظارت و اجرایی کردن نقشه جامع علمی کشور با حضور تعدادی از اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزرای مرتبط و رؤسای کمیسیون های مختلف مجلس و نمایندگان حوزه های علمیه تشکیل خواهد شد که مهمترین وظیفه این ستاد نظارت بر اجرای صحیح نقشه جامع علمی کشور است.
کسب دانش طراحی و ساخت نیروگا ه های هسته ای، دستیابی به دانش انرژی گداخت، دانش طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره به فضا و دستیابی به فناوری اعزام انسان به فضا از جمله مواردی است که در نقشه جامع علمی کشور به عنوان هدف تنظیم شده است.
6 ماه بعد از ابلاغ نقشه جامع علمی کشور، برنامه های اجرایی آن برای اختصاص بودجه های لازم ابلاغ خواهد شد.
رونمایی از نقشه جامع علمی کشور
سه شنبه 17 اسفندماه در مراسمی با حضور رئیس جمهور از نقشه جامع علمی کشور- مشتمل بر 35 صفحه- توسط اردشیر اربابی فرزند شهید اربابی رونمایی شد.
رئیس جمهور در این مراسم با اهدای لوح تقدیر از 22 نفر از دست اندرکاران تدوین این نقشه تجلیل کرد.
دکتر احمدی نژاد هم چنین با اهدای لوح تقدیر از سه تن از پیشکسوتان شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور تجلیل کرد. دکتر علی شریعتمداری، دکتر حسن حبیبی، دکتر رضاداوری اردکانی پیشکسوتانی بودند که در این مراسم مورد تجلیل قرار گرفتند.
در این مراسم که حجت الاسلام محمدیان رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، محمدرضا مخبر دزفولی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، نسرین سلطان خواه معاون علمی و فناوری رئیس جمهور، مرضیه وحید دستجردی وزیر بهداشت، کامران دانشجو وزیر علوم، محمدجواد لاریجانی دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضائیه، غلامعلی حداد عادل رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، تعدادی از اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، رؤسای دانشگاه های کشور و نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز حضور دارند، محمود احمدی نژاد رئیس جمهور هم چنین از تمبر یادبود نقشه جامع علمی کشور رونمایی و آن را ابطال کرد.
احمدی‌نژاد: علوم باید در جهت شکوفایی انسان هم‌افزا شود
دکتر محمود احمدی نژاد در مراسم رونمایی از نقشه جامع علمی کشور گفت: امیدوارم که این کار بسیار خوب و ارزشمند و پرحجمی که قریب به 2 هزار نفر از اساتید و صاحب نظران و 700 مرکز علمی و پژوهشی آن را طراحی و اجرا کرده اند راه را برای هم افزایی فرهنگی کشور باز کند و موجب برکت و رحمت برای کشور باشد.
وی افزود: در مسیر علمی، انسان به جایی می تواند برسد که از جنس نور شود. یعنی علم و عالم یکی شوند. کار علمی درست، بالاترین کار دینی است. آن هایی که می گویند می خواهند بین علم و دین پیوند بزنند بدانند که آن دینی که می خواهد با علم پیوند بخورد دین نیست و آن علم هم علم نیست. کار علمی عین کار دینی است.
احمدی نژاد در ادامه گفت: باید این سؤال را پرسید که آیا امروز انسان علم را مدیریت می کند یا علم، انسان را. علم در خدمت انسان است یا انسان در خدمت علم؟ فرض کنید 10سال دیگر انسان قادر شد که خود را مشابه سازی کند یا توانست یک محیط مغناطیسی درست کند که ذهن و اندیشه ها را دگرگون کند یا این که با گسترش ارتباطاتی که امروز شاهد هستیم در 20 سال آینده مفهوم مرزهای جغرافیایی یا نژادی چه سرنوشتی پیدا خواهند کرد؟ به نظر می رسد در برخی از عرصه ها کار از دست انسان خارج شده است و یک مدیریت جامع حاکم نیست والا چطور می توان اجازه داد که بمب اتم و سلاح شیمیایی ساخته شود؟ کار در برخی جاها از دست انسان به مفهوم انسان در رفته است. شاید یکی از بزرگترین کارهای علمی این است که تلاش کنیم حرکت علم در راستای کمال بشر قرار گیرد؛ چرا که هر دستاوردی لزوما مفید نیست.
رئیس جمهور گفت: امروز در جمهوری اسلامی حرکت علم پرشتاب است و 10 الی 11 برابر متوسط دنیاست اما زمانی این حرکت برای ما مطلوب می شود که علم در راستای آرمان ها و اهداف انسانی قرار گیرد و به اصطلاح چیزی در دست زنگی مست نشود. دوم این که کار علمی در کشور هم افزا باشد. اکنون کارهای علمی وسیع، متنوع و پرحجمی در کشور انجام می شود اما این ها وقتی نتیجه و دستاورد دارد که هم افزا باشد.
احمدی نژاد گفت: امیدوارم این نقشه راه که با بخشی از دانش و اندیشه ایرانی تهیه شده است بتواند این دو شرط را محقق کند. تولید علم در کشور درجهت کمال انسانی و خدایی شدن انسان باشد و هم چنین تلاش های علمی در کشور هم افزا شود و در یک راستا قرار گیرد.
وی در پایان ضمن تشکر از دست اندرکاران تهیه نقشه جامع علمی کشور، گفت: این کار اولیه است و کسی تصور نکند که کار جامع و مانعی شده است. نقشه علمی کشور متوقف و غیرپویا نیست و دائما باید اصلاح و تصحیح شود.
نقشه جامع علمی کشور کالای لوکس و زینتی نیست
نسرین سلطانخواه معاون علمی و فناوری رئیس جمهور درمراسم رونمایی از نقشه جامع علمی کشور به برخی از ضرورت های تدوین این نقشه اشاره کرد و اظهار داشت: بعد از ابلاغ سند چشم انداز 20 ساله کشور نیاز به اسناد دیگری داشتیم که خطوط کلی سند چشم انداز را تدوین کنند و نقشه جامع علمی کشور نیز این اهداف را در حوزه های علم و فناوری روشن می سازد. وی با اشاره به تاکید مقام معظم رهبری در الگوی اسلامی - ایرانی کشور بر 4 ساحت فکر، علم، معیشت و معنویت افزود: نقشه جامع علمی کشور ساحت علم را در این الگو روشن می کند.
معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری با اشاره به فعالیت های نهادهای مختلف کشور درعرصه علم و فناوری گفت: اگر ایجاد نهادی فرابخشی نظیر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تا اندازه ای به سازماندهی این فعالیت ها کمک می کند اما وجود نقشه جامع علمی کشور به عنوان یک سند فرابخشی می تواند به هم افزایی و تقسیم کار و حرکت جهشی دراین زمینه کمک کند.
سطانخواه با بیان اینکه انتظار این است که نقشه جامع علمی راهکاری جامع برای افزایش کارایی نظام علم و فناوری کشور ارائه کند، خاطرنشان کرد: این نقشه در تمام ابعاد نظام علم، فناوری و نوآوری تنظیم شده و در آن ارتباط اجزای علم و فناوری با محیط درونی شامل تربیت نیروی انسانی، پژوهش و تولید دانش و به کارگیری دانش و همچنین ارتباط با اجزای محیط بیرونی شامل ابعاد اقتصادی، صنعتی، سیاسی، امنیتی، دیپلماسی فناوری و امنیت فناوری مدنظر قرار گرفته است.
وی در ادامه به بخشی از جنبه های حائزاهمیت نقشه جامع علمی کشور از نگاه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری پرداخت و یادآورشد: تا 15 سال آینده تعداد شرکتهای دانش بنیان در کشور به 50 هزار شرکت خواهد رسید و اکنون نیز تدوین آئین نامه های اجرایی قانون حمایت از این شرکتها و تشکیل صندوق نوآوری و شکوفایی مراحل انتهایی خود را طی می کند که باید با توجه به راهبردهای نقشه جامع پیگیری شود.
معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری با بیان اینکه نقشه جامع علمی کشور دارای پیوستگی، یکپارچگی و شفافیت لازم است، اظهارداشت: رهبر معظم انقلاب 4 اقدام را برای پیگیری نقشه جامع مطرح کرده اند که تهیه برنامه اجرایی، به روزرسانی، تنظیم برنامه پنجساله توسعه براساس نقشه و همچنین سازوکار غربی برای نظارت بر آن و تشکیل رصدخانه نقشه جامع علمی کشور بوده است.
سلطانخواه با تاکید براینکه نقشه جامع علمی کشور یک کالای لوکس و زینتی نیست که آن را در ویترین قرار دهیم، گفت: مسئولیت اصلی پیگیری و اجرای این نقشه برعهده ستاد راهبردی نقشه جامع علمی کشور قرار دارد که باید وظایف نهادهای مسئول را برای هر راهبرد مشخص کند.
وی با بیان اینکه همه امکانات کشور برای اجرای این نقشه باید دخیل شود، تصریح کرد: تکمیل و روزآمدکردن نقشه یکی از مسائل مهمی است که باید در کنار اجرای آن مورد توجه جدی قرارگیرد.
معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در پایان با اشاره به مشارکت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در تدوین این نقشه خاطرنشان کرد: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تمام توان خود را برای فعالیت موثر در اجرای کامل نقشه جامع علمی کشور به کار خواهدگرفت.
توجه به اسناد جزء فرهنگ ما نشده است
دکتر غلامعلی حدادعادل درمراسم رونمایی از نقشه جامع علمی کشور با تاکید بر فرمایشات رهبرمعظم انقلاب مبنی بر رایج شدن گفتمان علمی در کشور یادآورشد: در سال های اخیر شاهد تهیه و تسهیل طرح ها و نقشه های درازمدت هستیم که از آن جمله می توان به سند چشم انداز 20 ساله کشور، قانون برنامه پنجم توسعه و نقشه جامع علمی کشور در سند ملی آموزش و پرورش اشاره کرد.
وی تصویب چنین سندهایی را مبارک و میمون توصیف کرد و در عین حال خاطرنشان کرد: ولی توجه به این اسناد و اسناد بالادستی جزء فرهنگ ما نشده است که این خطری برای کشور محسوب می شود.
عضو شورای تخصصی تحول علوم انسانی با تاکید بر اینکه چنین خطری برای نقشه جامع علمی کشور وجود دارد، خاطرنشان کرد: تبعیت از سندهای بالادستی باید جزء فرهنگ کشور شود چرا که این نقشه موارد مهمی چون مزیت ها، اولویت ها، تقسیم وظایف و افق چشم انداز کشور را تبیین و تعیین کرده است.
حداد عادل با تأکید بر اینکه مدیریت فعالیت های علمی برعهده دولت است یادآورشد: فعالیت های پراکنده همانند نقشه های موزائیک است ولی ما می خواهیم با نقشه جامع علمی یک فرش زیبا از فعالیت های علمی کشور تهیه کنیم چرا که هر گره ای که زده می شود مکمل فعالیت های دیگران است.
وی همچنین تقسیم وظایف را از جمله اهداف این نقشه خواند و اضافه کرد: دراین نقشه وظایف هرکدام از نهادها تعیین شده است که در این راستا وظیفه تحول در علوم انسانی به شورای تخصصی تحول و ارتقای علوم انسانی واگذار شده است.
عضو شورای تخصصی تحول علوم انسانی با تاکید بر اینکه هماهنگی فعالیت های علمی در کشور برعهده دولت است، افزود: دراین راستا نتیجه تحول در حوزه علوم انسانی به این شورا واگذار شده است که در آینده خبرهای تحول و پیشرفت در این حوزه که زیربنای سایر علوم است به سمع ملت شریف ایران می رسد.
تدوین سند نقشه نظام سلامت کشور براساس نقشه جامع علمی
مرضیه وحید دستجردی- وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی- نیز در مراسم رونمایی از نقشه جامع علمی کشور با اشاره به انواع مختلف سلامت شامل سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی اظهار داشت: در چشم انداز بیست ساله، جمهوری اسلامی ایران جامعه ای آرمانی و برخوردار از سلامت و رفاه کامل بدون فقر، فساد و تبعیض است که مسئولیت تحقق این جامعه برعهده دولت است.
وی با بیان اینکه سلامت زمینه ساز پیشرفت کشورها است افزود: سلامت، رفاه و رشد اجتماعی جوامع رابطه تنگاتنگی با هم دارند و محور رشد هر جامعه ای انسان سالم بوده است.
وزیر بهداشت با بیان اینکه به همین دلیل درنقشه جامع علمی کشور اساس پیشرفت علمی را برمبنای سلامت محور قرار داده ایم گفت: مقام معظم رهبری دهه پیش رو را دهه پیشرفت و عدالت نامگذاری فرموده اند بنابراین سلامت حق عمومی همه افراد است و باید به عدالت در تامین آن توجه داشت.
وحید دستجردی در ادامه با اشاره به جنبه های استراتژیک موضوع سلامت جامعه خاطرنشان کرد: نسبت بازده فروش صنایع مختلف در مقایسه با صنعت داروسازی نشان می دهد که این حوزه یکی از سودآورترین حوزه ها در جهان است.
وی با بیان اینکه کشور ما حدود 85 قلم داروی وارداتی دارد که سرمایه عظیمی را صرف خود می کند یادآور شد: حدود 35 درصد اعتبارات دارویی ما به این مسئله اختصاص دارد که با تهیه بعضی از این اقلام به طور مرحله ای از پلاسمای ایرانی توانستیم 25 تا 30 درصد صرفه جویی دراین مبالغ داشته باشیم و انشاء الله با تأسیس پالایشگاه پلاسما در داخل کشور و مجهز شدن به این فناوری، تا 70 درصد صرفه جویی اقتصادی در این مسئله خواهیم داشت.
وزیر بهداشت با بیان اینکه تلاش کرده ایم بعداز مشارکت درتهیه نقشه جامع علمی کشور نقشه سلامت جمهوری اسلامی ایران را هم تدوین کنیم اظهار داشت: این سند مطابق سندهای بالادستی در کشور خواهد بود و در تدوین آن 300 نفر از محققین و اندیشمندان حوزه سلامت مشارکت داشته اند.
وحید دستجردی در همین زمینه خاطرنشان کرد: براساس نقشه جامع علمی کشور باید 700 مرکز پژوهشی و 90 پژوهشگاه و مرکز رشد دولتی و خصوصی در حوزه سلامت داشته باشیم.
وی با بیان اینکه وزارت بهداشت نقشه راه خود را براساس سه سند چشم انداز 20 ساله، نقشه جامع علمی و برنامه پنجم توسعه نهایی کرده است گفت: این نقشه راه برای اجرایی شدن درهر سه سند نهایی شده و در فرصت مناسب اعلام خواهد شد.
وزیر بهداشت با بیان اینکه از ابتدای سال 89 بسترسازی برای مقدمات اجرای نقشه جامع علمی در دانشگاه های علوم پزشکی انجام شده است، اضافه کرد: درسال جاری همه دانشگاه های علوم پزشکی کشور نقشه علمی دانشگاه خود را در چارچوب نقشه جامع علمی تدوین و هدف گذاری کرده اند.
وحید دستجردی هم چنین یادآور شد: در بخش آموزش سند راهبردی توسعه آموزش علوم پزشکی براساس آمایش سرزمین و سند تحول آموزش علوم پزشکی در قالب نقشه جامع علمی کشور درحال نهایی شدن است.
وی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران درسال 2010 در رتبه 70 جهانی در زمینه توسعه انسانی بود اظهار داشت: با پیشرفت های صورت گرفته جمهوری اسلامی ایران رکورددار توسعه انسانی در جهان محسوب می شود که یکی از عوامل اصلی آن ارتقاء سلامت و گسترش تحصیلات در کشور بوده است.
نقشه جامع علمی ایستا نیست
دکتر محمد جواد لاریجانی نیز در مراسم رونمایی از نقشه جامع علمی کشور با تاکید بر اینکه فعالان و اساتید دانشگاه ها باید در نقشه جامع علمی کشور جان دوباره ای ببخشند افزود: پس از تدوین این نقشه مناقشات فراوانی دراین زمینه منعکس شد ولی باید یادآور شوم که این سند حرکت نظام در حوزه علم و فناوری است که استمرار و تداوم دارد.
وی با بیان اینکه نقشه جامع علمی یک سند ایستا نیست، خاطرنشان کرد: ظرفیت هایی در نقشه دیده شده است که می توان به راحتی برنامه های دیگری را در آن وارد کرد.
رئیس کمیته علوم پایه نقشه جامع علمی کشور با تاکید بر اینکه دولت برای اجرای مفاد این نقشه نیاز به ایجاد موسسات جدیدی ندارد اظهار داشت: درحال حاضر نهادهایی چون وزارت بهداشت، وزارت علوم معاونت علمی ایجاد شده است که در این راستا می توانند حرکت کنند. دولت باید اجرای نقشه جامع علمی کشور را به این نهادها واگذار کند و از آن ها مطالبه عملکرد داشته باشد.