نظارت و کنترل در سازمان (بخش سوم)

احمدرضا هدایتى
همانگونه که اشاره شد تنها اکتفا به نظارت های برون سازمانی کفایت نمی کند، به ویژه آنکه در سازمانی مانند سپاه نظارت های برون سازمانی با محدودیت های خاص خود مواجه بوده و به ندرت ممکن است انجام شود، بنابراین بازرسی باید در تمام دستگاه های دولتی و حتی غیردولتی و در تمام ابعاد و زمینه های کاری به صورت جدی و عملی و مستمر و توأم با برخوردهای مناسب با عوامل نقض قانون انجام شود، همچنانکه حضرت امام(ره) فرمودند: «باید به کمال دقت کسانی که در رأس هستند، اشخاص ناظر بفرستند، همه جا را در نظر بگیرند.» ایشان حتی در یکی از سخنرانی هایشان خطاب به نیروهای مسلح، مسئولان را به نظارت بر کار خودشان دعوت نمودند و فرمودند: «باید خودتان مراقبت خودتان بکنید و وادار کنید کسانی از شما مراقبت کنند.»
مقام معظم رهبری نیز در این رابطه در یکی از سخنرانی های خود فرمودند: «گاهی اوقات یک فرد معمولی نامطلوب در یک دستگاه مانع از اجرای سیاست قطعی و ابلاغ شده آن دستگاه می شود و حل اینگونه مسائل فقط در گرو نظارت شما بر دستگاه اداری تحت مدیریت تان است. .... یک مدیر خوب کسی است که اگر وقت خودش را تقسیم کند نیمی از آن را در امر نظارت صرف کند و بقیه را در امور دیگر، شما باید به گزارش هایی که از کارکنان دستگاه اداری به دست تان می رسد ترتیب اثر بدهید و هر مدیر ضمن این که باید مجموعه تحت مدیریت خود را حمایت کند به گزارشات واصله در مورد کارکنانش اهمیت بدهد و با تخلفات به طور جدی برخورد کند در این صورت دیگر نیازی به دستورالعمل های زاید اداری نخواهد بود.»
در واقع می توان اجرای برنامه و وظایف سازمانی در چارچوب قانون و مقررات و موازین شرع را هدف دستگاه اجرایی دانست که کارکنان باید در چارچوب آن عمل نموده و از این قاعده خارج نشوند.
اگر چه در غرب موضوع نظارت بر پایه سود دهی و کسب منافع بیشتر استوار است، اما در این کشورها نیز بر این موضوع تکیه شده است. برای مثال «هانری فایل» در این رابطه می گوید: «منظور از کنترل و نظارت، سرکشی و نظارت و رسیدگی به اجرای قوانین و دستوراتی است که به اعضای سازمان داده می شود. از این راه است که می توان نحوه اجرای صحیح آن را دریابیم. برای اینکه کنترل صحیح در کار وجود داشته باشد باید همیشه سیستم کنترل، سریع و با دقت باشد که کلیه امور مربوطه را در اسرع وقت، رسیدگی نماید و نارسایی ها را فوراً تشخیص دهد.»
به عبارت دیگر اگرچه ممکن است کار نظارت و بازرسی توأم با صرف هزینه ها و منابع مادی و انسانی قابل توجهی باشد، اما همچنان که در علم پزشکی نیز معروف است، «پیشگیری از بروز بیماری ها، به مراتب کم هزینه تر از مداوای آن است.» و چنانچه بتوانیم با استفاده از این امکان ارزشمند انسان ها را با اصلی ترین هدف و برنامه جامعه، یعنی اجرای قانون، هماهنگ نموده و عوامل انحراف را شناسایی و قبل از گسترش ،ریشه آن را بخشکانیم،از معضلات سازمانی مانند انحراف از برنامه و هدف،مشکلات اجتماعی از جمله اختلاس، رشوه خواری، پارتی بازی و سایر موارد مشابه که هم اکنون در ابعاد مختلف گریبانگیر جامعه شده جلوگیری خواهد شد.