نقد و بررسی فمینیسم و پیامدهای آن (بخش یازدهم)

تفکیک پیامدهای مثبت و منفی
در قدم اول بررسی این نکته لازم است که آموزه ها و مبارزات فمینیستی تا چه حد توانسته اند زنان را از جایگاه و موقعیت فرودست سابق که مدعی هستند، به موقعیتی قابل قبول تر ارتقا دهند. در وهله بعد، آیا آموزه ها و فعالیت های فمینیستی آثار نامطلوبی در پی داشته اند؟ در این صورت این تأثیرات کدامند و دامنگیر چه قشری از جامعه بشری (زن، مرد، خانواده، کودکان و ...) شده اند؟ همچنین در تشخیص و تفکیک پیامدهای مثبت و منفی، توجه به این نکته ضروری است که هیچ گاه نباید دستاوردهای مثبت یا منفی را به صورت جزئی و انتزاعی تحلیل کرد.(1) بلکه باید به پیامدها و تأثیرات جانبی ای که یک دستاورد به ظاهر مثبت، نه فقط در زندگی فردی زنان، بلکه در حیات خانوادگی و اجتماعی آنان و نه صرفاً در زندگی زنان، بلکه بر زندگی تمام اقشار جامعه اعم از زنان و مردان و کودکان داشته است، دقیقاً توجه کرد. برای مثال، از مهم ترین دستاوردها و پیامدهای مثبتی که به فمینیسم نسبت داده می شود
گشودن درهای بازار کار، برداشتن موانع اشتغال زنان و بالاخره استقلال اقتصادی زنان از مردم است، در حالی که به عقیده بسیاری از صاحب نظران، دستاوردهای مثبت مذکور موجبات مشکلات و سختی های متفاوت و نوظهوری را در زندگی زنان فراهم آورده است. «جرمین گریر» که زمانی از رهبران فمینیسم بود، در کتاب «زن کامل» (1999) در شرح پیامدهای فمینیسم اظهار می دارد: «آزادی هایی که فمینیسم برای زنان به ارمغان آورده، به آزاد شدن مرد از تعهدات خانوادگی اش نسبت به همسر و فرزندان، به ویژه در تأمین هزینه های خانواده منجر شده است. مرد امروز، زندگی بدون مسئولیت می طلبد و زنانی را با بار مشکلات اقتصادی تنها گذاشته است؛ به گونه ای که امروزه تأنیث فقر در جهان غرب به مسئله بحث برانگیز تبدیل شده است.» (2) این در حالی است که «مارلین فرنچ» نویسنده فمینیست کتاب «جنگ علیه زنان» می نویسد: بنا بر آمار، در حال حاضر 22 میلیون نفر از زنان آمریکایی به همسران خود متکی هستند. گزارش ها نشان می دهند این عده از زنان که هرگز شغلی نداشته اند و سال ها است کار نمی کنند، تنها مردمی هستند که از فقر بری می باشند. (3) همانطور که در سطور فوق ملاحظه کردید، مسائلی که از نظر برخی افراد، جزء دستاوردهای مثبت فمینیسم شمرده می شود، انتقادات گروهی دیگر را برانگیخته است. طبیعی است که این امر از سوی دیگر هم صادق است، یعنی ممکن است بعضی از مسائلی که جزء تبعات منفی به شمار می رود، از منظری دیگر قابل دفاع بوده و مثبت ارزیابی شود.
نگاهی به پیامدهای واقعی فمینیسم
در تحلیل پیامدهای فمینیسم به طور خاص و هر پدیده سیاسی و اجتماعی به طور عام، آنچه حائز اهمیت زیادی است، توجه به آثار، تبعات و پیامدهای واقعی است و پرداختن به این مسئله که آیا آنچه امروزه به عنوان پیامد فمینیسم دامن بشر غربی را گرفته است، در فرض عدم ظهور فمینیسم در این جوامع به وقوع نمی پیوست؟ این سوال از آنجایی ناشی می شود که بعضی از منتقدان غرب معتقدند: رفاه نسبی ای که امروزه بر زندگی زنان حکمفرماست و برخورداری زنان از آزادی های بیشتری که نسل های پیشین از آن محروم بودند، برخلاف آنچه فمینیست ها ادعا می کنند، نه معلول فمینیسم، بلکه معلول تحولات اقتصادی و اجتماعی عظیمی است که در دهه های اخیر در تمام ابعاد و زوایای حیات فردی و اجتماعی مردان و زنان غربی است که تأثیرات بی سابقه ای ایجاد کرده است. پروفسور «رابرت اچ بورک» در این خصوص اعتقاد دارد: اگر چه فمینیست ها برای کلیه تحولات مثبت ایجاد شده در زندگی زنان خواهان امتیازند، اما امتیازی برای پیروزی ها و پیشرفت های زنان خصوصاً در نیمه دوم قرن بیستم به فمینیست ها تعلق نمی گیرد.
او پیشرفت های امروزی زندگی زنان را صرفاً معلول پیشرفت تکنولوژی می داند و با مقایسه وضعیت زندگی زنان در نسل های گذشته و مشغولیت شبانه روزی آنان در کارهای خانه و بچه داری، نتیجه می گیرد: «آنچه زنان امروز را از انجام کارهای سخت و وقت گیر گذشته، آزاد و رها ساخته است و بدین وسیله زمینه حضور آنان را در عرصه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی فراهم ساخته، فقط پیشرفت تکنولوژی است.»(4) همچنین «دیویدسن» تصریح می کند: «بهبود زندگی زنان (و مردان) آمریکایی در صد سال گذشته، عمدتاً مرهون پیشرفت اقتصادی است، نه فعالیت های اجتماعی. همه آنچه فمینیسم در قرن گذشته برای زنان انجام داده است، به اندازه اختراع ماشین لباسشویی ارزش ندارد.» (5) البته اگر چه امثال دیوید سن و بورک، به برخی از فواید فمینیسم چون حق رأی و حق مالکیت زمین اشاره می کنند و آنها را دستاورد مبارزات فمینیست های اولیه می دانند، اما نظراتی هم وجود دارد که نقش فمینیسم و مبارزات آنها را در حصول چنین حقوقی بسیار ناچیز و کم رنگ ارزیابی کرده، دستیابی زنان به حقوق شهروندی را از پیامدهای پیشرفت و تکامل لیبرالیسم تلقی می کنند.
برای نمونه برخلاف فمینیست ها که در توصیف ها و تحلیل های شان می کوشند جریان کسب حق رأی زنان را جریانی حماسی و مبارزاتی پر فراز و نشیب جلوه دهند- که طی آن زنان توانستند مردان را مجبور به عقب نشینی کنند و حق زنان را از چنگ مردان درآورند- برخی نیز معتقدند: زنان تنها زمانی به حق رأی دست یافتند که دولتمردان بنا بر مصالح سیاسی و اجتماعی، تصمیم گرفتند حق رأی را به زنان اعطا کنند و یا اینکه فرصت های جدید زنان توسعه طبیعی یک تمدن صنعتی بود و حتی اگر زنان خواستار حق رأی نمی شدند، ]این امر[ به وقوع می پیوست، گر چه ممکن بود رشد آن آهسته تر باشد، اما به هر حال ظاهر می شد. (6)
میزان انتفاع زنان از فمینیسم
سوال دیگری که در ادامه سوال فوق مطرح می شود این است که آیا فمینیسم، جریانی در راستای منافع زنان است و یا اینکه می توان اغراض پشت پرده ای را در ترویج فمینیسم جست وجو کرد؟ طبیعتاً بهترین راه برای پاسخ به این پرسش که در درک و فهم پیامدهای میدانی فمینیسم موثر است، بررسی این مطلب است که دستاوردهای این جنبش چه تأثیراتی بر اقشار مختلف داشته و چه قشری بیشترین نفع و انتفاع را از ق بل آن برده است.
در این خصوص می توان به چند دیدگاه اشاره کرد: در پاره ای از انتقادات، فمینیسم جریانی معرفی می شود که در راستای اهداف و منافع مردان قدم برداشته و برمی دارد. تحقیر ویژگی های زنانه مستند محوری منتقدان این گروه است. گاهی از فمینیسم به عنوان جریانی در جهت تأمین منافع سرمایه داری یاد می شود. انقلاب صنعتی و نظام سرمایه داری، تحولات و تغییرات بنیادینی در عرصه های مختلف زندگی غرب به دنبال داشته که یکی از آنها ورود زنان به بازار اشتغال است و دیدگاه نهایی اینکه فمینیسم برخلاف ظاهرش که جریانی در جهت منافع زنان قلمداد می شود، بیش از هر چیز، ابزاری سیاسی در جهت اغراض سیاسی سیاستمداران و دولتمردان خصوصاً در جهت پیشبرد و پروژه جهانی سازی است که بر سه محور اصلاحات اقتصادی، اصلاحات سیاسی و اصلاحات وضعیت زنان در شرایط فعلی تأکید می کند.