منبعی پویا برای بازیابی هویت سینمای ایران

پایگاه بصیرت:عاشورا سترگ ترین و تکان دهنده ترین حماسه الهی و انسانی تاریخ بشریت است که خود وزنی به قدر یک تاریخ دارد؛ تاریخی که منبع زایش و تولد پی در پی اسلام و به ویژه مذهب شیعه بوده و چون چراغی پیش روی مسلمانان برای یافتن راه و تمییز حق از باطل است.

قیام عاشورا در سال61 هجری قمری به عنوان مهم ترین انقلاب تاریخ بشریت، زنده ترین و پویاترین منبع برای خلق آثار دراماتیک، حماسی و تراژیک محسوب می شود. این واقعه، پشتوانه ای نرم افزاری و اعتقادی در تاریخ معاصر کشورمان در جریان انقلاب اسلامی و دفاع مقدس بوده است. از این رو، گرامیداشت این تاریخ و برگزاری مراسم عزاداری و زنده نگه داشتن جانفشانی های شهدای کربلا خود یک حماسه و جنبش انقلابی به حساب می آید.الهام بخش بودن قیام عاشورا و تأثیر مناسک عزاداری در تشجیع روحیه مقاومت و مبارزه -که انقلاب اسلامی و دفاع مقدس از مصادیق بارز آن است- همواره عامل نگرانی مخالفان داخلی و خارجی انقلاب بوده است. به همین دلیل هم تلاش برای تحریف و آلوده سازی عزاداری، درست پس از اتمام جنگ تحمیلی به عنوان یکی از پروژه های تهاجم فرهنگی در دستور کار غربگراها و دشمنان قرار گرفت.

«فرانسیس فوکویاما» نظریه پرداز برجسته آمریکایی، از شهادت طلبی که ریشه در عاشورا دارد به عنوان یکی از عوامل فناناپذیر شدن شیعیان نام می برد و به دولت های غربی پیشنهاد می دهد که برای شکست تشیع باید «رفاه طلبی» جایگزین شهادت طلبی شود. همان کاری که امروز، یکی از محورهای اصلی جنگ نرم غرب شناخته می شود.صحبت های یک نظریه پرداز آمریکایی به نام «مایکل برانت» هویداکننده این جریان است. وی که از کارشناسان برجسته «دفتر شیعه شناسی» سازمان سیا است، ضمن پرده برداشتن از سرمایه گذاری 900 میلیون دلاری این دفتر برای تخریب فرهنگ شیعه، یکی از برنامه های آن را ایجاد انحراف در عزاداری معرفی کرده است. او برای تحقق این هدف چند پیشنهاد را مطرح کرده که از جمله آنها عبارتند از:

- ترویج شیوه هایی در عزاداری برای ]امام[ حسین]ع[ که با عقاید واقعی شیعی منطبق نیست و ترویج شیوه های جدید عزاداری که برضد آموزه های شیعی است.

- باید عزاداری های شیعیان به گونه ای مطرح شود که تصور شود شیعیان افرادی جاهل و خشونت طلب هستند که می خواهند میان توده های مردم ناآرامی و هرج ومرج به وجود بیاورند.

- مبالغ هنگفتی برای حمایت از این جریان ها هزینه شود و از سخنران هایی حمایت شود که با سخنان خود شیعیان را افرادی غیرمنطقی جلوه می دهند. با این اقدامات، تشیع مبتنی بر صورت مکتب فکری منطقی، به گونه ای مطرح می شود که فاقد منطق و دارای عقاید خرافی است. این اقدامات سبب می شود میان شیعیان ناآرامی و هرج ومرج به وجود بیاید و شیعه از درون خالی شود.

همین موضوع اهمیت و لزوم تلاش برای ترسیم تاریخ عاشورا و ترسیم شاخص های فرهنگ عاشورایی را در فیلم های سینمایی و سریال های تلویزیونی مشخص می کند.از سوی دیگر همه به خوبی بر این موضوع آگاهند که حماسه ای مانند حماسه عاشورا تقریباً در تمام فرهنگ های دنیا بی رقیب است، زیرا این حماسه از ویژگی های خاصی برخوردار است که در این ویژگی ها استعداد کاملاً عجیبی برای ساخت محصولات تصویری نهفته است.

باید به این نکته اشاره کرد که اصولاً ساخت فیلم های مذهبی : تاریخی، به خصوص حماسه ای- مذهبی به فاکتورهایی نیاز دارد که در هر سوژه این چنین فاکتورهایی پیدا نمی شود، اما باید به این موضوع قاطعانه اشاره داشت که حماسه عاشورا به خوبی از این فاکتورها بهره مند است. عمق تراژدی عاشورا، حقیقتی که در پس واقعه نهفته، مفاهیم گوناگونی که دراین واقعه به مخاطب انتقال پیدا می کند، تنها قسمتی از این ویژگی ها است. از طرف دیگر، جدای از فرهنگ شیعی که در این حماسه وجود دارد عناصری هم وجود دارند که در بین عقاید تمام انسان ها در سراسر جهان مشترک است. آزادگی، انسانیت، ایمان به راستی، مبارزه با ظلم- و ... تنها بخشی از مفاهیم مشترکی است که در واقعه عاشورا وجود دارد.

حال باتوجه به این موضوع می توان گفت که تمام این عناصر همان چیزی است که برای ساخت یک فیلم حماسی - مذهبی لازم است و به نوعی باید به این مسئله اعتراف کرد که کارگردانان این ژانر در سراسر جهان به دنبال چنین سوژه هایی هستند تا به وسیله آنها بتوانند هم مفاهیم مورد نظر را انتقال دهند و هم بیننده خود را با یک واقعیت جذاب وعمیق همراه کنند.با مروری بر کارنامه سینمای کشور می توان به روشنی دریافت که متأسفانه سینماگران ما آنچنان که بایسته و شایسته بوده به این پتانسیل عظیم معنوی و حماسی مراجعه نکرده اند. تنها دو فیلم سینمایی تاریخی «سفیر» و «روز واقعه» به این مضمون پرداخته اند. چند فیلم نیز با الهام از مفاهیم عاشورایی روایت هایی را به تصویر کشیده اند. از جمله این فیلم ها می توان به «دست های خالی» و «پرواز در شب» اشاره کرد که میان عاشورا و دفاع مقدس پیوندی قابل تأمل را ایجاد کردند.با این حال، کارنامه تلویزیون به مراتب در ترسیم وقایع عاشورا پربارتر و قابل قبول تر است. حتی برخی از آثاری که به همین مناسبت و درباره عاشورا و محرم ساخته شده اند جزو ماندگارترین سریال های سیما هستند. مانند مجموعه «شب دهم» ساخته «حسن فتحی» که در قالب یک ملودرام به تطبیق ایثارگری ها و مقاومت مردم در دوران رضاشاه با قیام کربلا پرداخته است و یا سریال «مختارنامه» که بخشی از تاریخ صدر اسلام را به بهانه قیام مختار ثقفی نمایش داده است. بخش هایی از این سریال به حماسه عاشورا اختصاص داشت که در زمان پخش بسیاری از مردم را با سفری معنوی به کربلا همراه کرد.

بدون شک رجوع به سرچشمه زلال حماسه حسینی و بهره بردن از مفاهیم و وقایع آن می تواند راه گشای سینمای کشورمان به بازیابی هویت و شخصیت اسلامی و مردمی باشد.