شرق آسیا میان گزینه تغییر و یا حفظ وضع موجود

قاسم غفورى
ساختار رفتاری کشورها در حوزه منطقه ای و جهانی بر اساس منافع ملی کشورها تعریف می شود. در این چارچوب موازنه ها میان حفظ شرایط موجود تا دگرگونی کامل در ساختار منطقه ای و جهانی در حرکت است. برخی کشورها شرایط حفظ وضعیتی که در آن قرار دارند را وضع مطلوب دانسته و با هر عاملی که این فرایند را خدشه دار سازد مقابله خواهند کرد. برخی دیگر از کشورها نیز ساختار موجود را مغایر با منافع خود دانسته و هرگونه دگرگونی در آن را هدف راهبردی خویش قرار می دهند. بر این اساس است که مشاهده می شود کشورها با اهداف و انگیزه های متفاوت در صحنه منطقه ای و جهانی ایفای نقش می کنند.
البته در مقاطعی نیز منافع کشورها در یک ردیف قرار می گیرد، به گونه ای که در کنار رقابت و حفظ استقلال خویش، اتحاد جهت رسیدن به اهداف خود در قالب حفظ وضع موجود و یا دگرگونی در شرایط موجود را اجرا می کنند.
شرق آسیا از جمله مناطقی است که می توان ساختار موجود را در آن مشاهده کرد؛ ساختاری که عملاً دو طیف در آن قابل مشاهده است.
الف) حامیان تغییر وضع موجود
طیفی از کشورهای شرقی را کسانی تشکیل می دهد که وضع موجود را مغایر با اهداف خود دانسته و به دنبال تغییر در این روند هستند. کشورهایی که عموماً یک وجه مشترک دارند و آن همگرایی و اتحاد آنها با غرب است.
ژاپن نخستین کشور شرقی است که به دنبال تغییر وضع موجود است. افزایش خریدهای تسلیحاتی از آمریکا، تشدید تلاش ها برای سلطه بر جزایر مورد مناقشه با چین و روسیه نشانه های این رویکرد است. شینزوآبه، نخست وزیر جدید این کشور از زمان به قدرت رسیدن، در کنار این مولفه ها همگرایی با برخی کشورهای منطقه را در پیش گرفته است که توسعه روابط با فیلیپین، کره جنوبی و کشورهای عضو آسه آن نمودی از این رفتار است. وی از همان ابتدا تأکید کرده بود که حاضر به کوتاه آمدن در برابر سایر کشورهای منطقه نیست و احیای ژاپن قدرتمند را در دستور کار دارد. نکته مهم آنکه ژاپن و متحدانش از متحدان اصلی آمریکا می باشند و به نوعی نقش جاده صاف کن غرب برای حضور در منطقه را ایفا می کنند. ادعای مطرح شده از سوی این کشورها مقابله با انحصار سلطه چین بر دریای چین و نیز توان نظامی کره شمالی است.
آمریکا که بر اساس راهبرد 2025 خود شرق آسیا را هدف قرار داده است از حامیان تغییر وضع موجود است، لذا به حمایت همه جانبه از کره جنوبی و ژاپن می پردازد.
ب) حافظان وضع موجود
در کنارکشورهای ذکر شده، برخی کشورهای منطقه نیز خواستار حفظ وضع گذشته بوده و تغییرات مطرح در منطقه را برابر با دگرگونی در توازن قدرت می دانند؛ تغییری که در نهایت تأمین کننده منافع غرب خواهد بود و جز تنش و بحران در منطقه دستاوردی به همراه نخواهد داشت.
چین در این راستا هرگونه واگذاری مالکیت جزایر مورد مناقشه با ژاپن به این کشور را رد می کند. پکن همچنین هرگونه دگرگونی در ساختار دریای چین را برابر با تشدید تنش در منطقه می داند. پکن برای رسیدن به این مقاصد بیشتر راه حل دیپلماتیک را در پیش گرفته است، چنانکه در هفته های اخیر رایزنی با همسایگان را تشدید کرده و حتی بر توسعه روابط با ژاپن و کره شمالی تأکید داشته است.
بازیگر مهم دیگر در شرق آسیا را کره شمالی تشکیل می دهد. این کشورها برای حفظ وضع موجود در منطقه ابزار نظامی را در اولویت دارند. پیونگ یانگ می داند که اقدام سیاسی دستاوردی برای او به همراه نخواهد داشت، چرا که هر گام عقب نشینی برابر با پیشروی بیشتر دشمنان منطقه ای و آمریکا است. بر این اساس کره شمالی اقدام نظامی و هسته ای را در اولویت کاری دارد تا با فضای بحرانی دشمنان را به امتیازدهی وادار سازد. کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی همچون پدرش کیم جونگ ایل به جای تسلیم شدن از ابزار تهدید برای حفظ وضع موجود که همانا عدم تعرض به خاک این کشور است، بهره برداری می کند. ارسال موشک ماهواره بر به فضا، انجام آزمایش های موشکی و در نهایت انجام سومین آزمایش هسته ای از نمودهای رفتاری کره شمالی است. کره ای ها همزمان با آزمایش هسته ای خود تأکید کردند: «این آزمایش واکنشی به تهدیدات آمریکا است.»
این رفتار کره ای ها نشان می دهد که آنها برای حفظ وضع موجود حتی حاضر به استفاده از سلاح هسته ای نیز هستند. کره ای ها با این رویکردها امیدوارند تا وضع گذشته را در منطقه حفظ و از افزایش حضور نظامی آمریکا در منطقه و تقویت تسلیحاتی کره جنوبی و ژاپن جلوگیری کنند.
به هر تقدیر روند تحولات شرق آسیا نشان می دهد که کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای زنجیره ای از رفتارها را برای ایجاد بسترهای مناسب برای تحقق اهداف خود در پیش گرفته اند؛ امری که کشورها را به دو دسته مخالفان و موافقان وضع موجود تقسیم کرده است. آینده نشان خواهد داد که پیروز این عرصه چه کسانی خواهند بود؛ آمریکا و متحدانش نظیر کره جنوبی و ژاپن که به دنبال تغییر وضع موجود هستند و یا چین و کره شمالی که به دنبال حفظ وضع موجود می باشند.