تحلیل آخرین وضعیت سوریه

 پایگاه بصیرت گروه سیاستخارجی: پیروزی های ارتش سوریه همچنان ادامه دارد و مناطق مختلف سوریه از جمله ریف دمشق، حمص، حلب، دمشق و شهرک های اطراف آن به ویژه شهرک صنعتی و مهم القابون را ارتش توانسته از وجود تروریست ها پاک سازی کند و فرماندهان آن ها در مناطق مختلف را به هلاکت رساند. در نقطه مقابل اختلاف بین گروه های تروریستی معارض افزایش یافته به گونه ای که یکی از فرماندهان ارتش آزاد طی درگیری با یکی از زیرشاخه های جبهه النصره کشته شد و ارتش آزاد این موضوع را به مثابه اعلام جنگ النصره به خود اعلام کرد. در صحنه بیرونی کنفرانس ژنو 2 همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد و غربی ها در برگزاری این کنفرانس سردرگم هستند. با این توضیحات آیا پرونده جبهه معارض سوریه در حال جمع شدن به نفع دولت سوریه است؟ آیا رویکرد غربی ها نسبت به حمایت از معارضین در حال تغییر است؟ چه سرنوشتی پیش روی ژنو 2 قرار دارد؟
هادی محمدی، کارشناس مسائل خاورمیانه در گفتگوی تفصیلی با پایگاه بصیرت به این سؤالات پاسخ می دهند:    

بصیرت: با توجه به انتشار اخبار مبنی بر افزایش اختلافات جبهه معارضین سوری و از طرف دیگر اعلام معارضین مبنی بر دریافت سلاح های جدید، توان و قوت نیروهای معارض در سوریه بر ادامه ناآرامی ها چگونه ارزیابی می شود؟

آقای محمدی: موضوع اختلافات بین گروه های معارض سوری موضوع جدیدی نیست، اگرچه هر روز بر شدت و پیچیدگی آن افزوده می شود. عمر تضاد بین گروه های مسلح تروریستی داخل سوریه، از زمان شروع اولیه بحران در سوریه است. دلیل آن این است که رقابتی که بین کشورهای حامی گروه های تروریستی وجود داشته بنا به اینکه هر کشوری چه رویکردی داشته است، این رقابت در اختلاف گروه های مسلح و ترویستی در سوریه منعکس می شد، ولی عرصه خودنمایی پیدا نمی کرد تا اینکه وقتی قرار بود اوضاع نفوذ گروه های مسلح در سوریه شکل بگیرد به تدریج این اختلاف و تعارض بین گروه های مسلح نمایان شد. مثلا بخشی از گروه های زیر مجموعه "ارتش حُر" را افراد ناهنجار و بزهکار محله ها یا شهرهای مختلف سوریه تشکیل می دادند؛ اینها کسانی هستند که مثلا فرد قُلدر یک منطقه یا یک محله غاصب عده ای را دور خود جمع می کرد و سلاح و پولی را دریافت می کردند و از این طریق سعی می کردند حوزه نفوذ خود را گسترش دهند. این بخش از افراد با بقیه کسانی که به شکل مجموعه های سلفی یا تکفیری وارد سوریه می شدند، به سرعت وارد تعارض و منازعه می شدند، چرا که برای گروه های تکفیری جا و محل و شهری خاصی ملاک نبود، ولی برای این گروه ها که افراد بزهکار داخلی بودند و غالبا از زندان ها فرار کرده بودند، جا و مکان خاصی مورد نظر بود. بنابراین این گروه ها با هم درگیر می شدند و زمینه این تعارض بعدها به شکل جدی بین رویکرد کشورهای حمایت کننده از این گروه ها اختلاف ایجاد کرد. مثلا جبهه النصره تا وقتی که مسئله گرایشش به القاعده مطرح نبود به شکل تقریبا یکپارچه ای عمل می کرد، اگر چه مثلا لشکر توحید یا گروه های تیپ فاروق و امثال اینها در درون این مجموعه جبهه النصره بعضی وقت ها دارای برخوردهایی با یکدیگر بودند، ولی از زمانی که مسئله تبعیت از القاعده و بیعت با آقای ایمن الظواهری مطرح می شود، شکاف  درونی این جریان هم افزایش پیدا می کند. یک شاخه این جریان شاخه دولت اسلامی­ شام و بغداد است که این شاخه با رهبری ابوبکر البغدادی متأثر از رویکردهای عربستان سعودی است. و شاخه القاعده ای جبهه النصره با رهبری ابومحمد جولانی، که با آقای ظواهری بیعت کرده، شاخه دوم را تشکیل می دهد. این دو شاخه تلاش می کنند که هر کدام سیطره خودشان را بر بخش بیشتری از جغرافیایی که گروه های تروریستی حضور دارند، گسترش دهند. در بین گروه ارتش حر هم که طیف های گوناگونی از افراد و رویکردها حضور داشتند، این منازعه و رقابت همین طور ادامه داشته است؛ مثلا بخشی از ارتش حر نیروهای جدا شده از ارتش یا فراری از ارتش سوریه هستند. اینها افراد لائیک و کاملا غیرمذهبی هستند که در رفتارهای خودشان این را کاملا نشان می دهند. بخش دیگری از ارتش حر را عشایر اخوانی منطقه حمص و مناطقی که اخوان سوریه مثل حماه و حمص در آن طرفدار داشتند، تشکیل می دهند که اینها به شکل عمومی افراد متدینی هستند که به شکل طبیعی با بخش لائیک یعنی نظامیان سابق در تعارض قرار می گیرند؛ بخش دیگری از ارتش حر را افراد ناهنجار و بزهکار تشکیل می دادند. همانطور که در قبل توضیح دادم این­ها آدم هایی هستند که هیچ گونه مبنای رفتاری و ارزشی ندارند و به راحتی هرگونه تخلفی هم ممکن است از اینها سر بزند؛ بنابراین در بین خود این گروه ها هم منازعه وجود داشت و هم این که بنا به نوع وابستگی که به گروه های بیرون از سوریه داشتند، این تعارض توسعه پیدا می کرد. مثلا بخش متدین ارتش حر با گرایش اخوانی همیشه عمل می کرده، و با بخش لائیک نظامی که امروزه آمریکا آن را کاندیدای اصلی برای تکیه گاه خودش در دورن سوریه قرار داده همیشه در تعارض بودند و اینها در مقابل هم قرار داشتند. در این وضعیت هرکس سعی می کرد به محله دیگری یا حوزه نفوذ دیگری وارد شود با بقیه درگیر می شده است. در شرایط فعلی با توجه به جابجایی که در سطح کلان ایجاد شده و قطر از معادله سوریه حذف شده، عربستان تلاش می کند از طریق گروه های تروریستی، تکفیری و وهابی یا القاعده ای وابسته به خودش حوزه نفوذش را گسترش بدهد؛ این در حالی است که صحنه عملیات های میدانی کاملا به زیان گروه های تروریستی است و ارتش سوریه در یک شیب آرامی مناطقی را که مناطق استراتژیکی هم هستند پاک سازی می کند و به این گروه ها آسیب های جدی وارد شده است. در این مقطع حساس منازعه داخلی گروه های تروریستی از توان و پتانسیل عملیاتی و مقاومت آنها در مقابل ارتش سوریه خواهد کاست.

دقیقا این در شرایطی است که کشورهای غربی یعنی هم اروپا و هم آمریکا، علیرغم تصمیم برای تسلیح معارضه با مشکلات جدی روبه رو هستند. الان موضوع ترکیه هم به آن مسئله افزوده شده و ترکیه هم با توجه به رویدادهایی که در مصر اتفاق افتاده، در حال تجدیدنظر در بسیاری از سیاست های خود در داخل سوریه است و احساس می کند که آن چیزی که در مصر اتفاق افتاد می تواند به سادگی بر علیه دولت اخوانی حزب عدالت و توسعه در ترکیه هم رخ بدهد، بنابراین دولت ترکیه در حال نوعی تجدیدنظر در سیاست های خود است. سیاست تسلیح گروه های معارضه در درون اروپا به شدت با موج مخالفت آلمان، اتریش و بسیاری از کشورهای حوزه اسکاندیناوی مواجه است و فقط فرانسه و انگلیس و احتمالا ایتالیا است که تا حدودی طرفدار تسلیح معارضین هستند. سیاست تسلیح معارضه بر این اساس است که بتواند موازنه نظامی و امنیتی در مقابل ارتش سوریه ایجاد بکند، جلوی پیشروی های ارتش سوریه را بگیرد و بتواند مبنای مذاکرات سیاسی و امتیازگیری از دولت بشاراسد قرار بگیرد. از آن جایی که مجموعه پارامترهای داخلی و خارجی هیچکدام دلالت بر وضعیت مثبتی برای معارضین ندارند، به نظر نمی رسد که حتی اعلام سیاست تسلیح معارضه بتواند تغییر جدی را در وضعیت عملیاتی و صحنه میدانی به جای بگذارد.

بصیرت: جبهه غربی از برقراری آتش بس در ماه رمضان سخن می گوید، در حالی که معارضان در ماه رمضان سال گذشته آتش بس را نقض کردند. نگاه ارتش سوریه به این موضوع چیست؟

آقای محمدی: درخواست آتش بس از دو س��ل قبل هم مطرح بود، ولی گروه های معارض و حامیان آنها اصلا ماه مبارک رمضان و عید فطر آن سال را سال پیروزی ن��ایی برای خودشان قرار داده بودند، بنابراین به درخواست آتش بس در مناطق و توقف خونریزی و کشتار تن نمی دادند. اما این بار در واقع در نقطه مقابل رفتاری گروه های تروریستی و حامیان آنها، آقای ژنرال ادریس و ارتش حر درخواست آتش بس کرده، ولی ارتش سوریه با این مسئله موافق نیست و این کاملا آشکار است که درخواست برای آتش بس چه ��ر حمص و چه در حلب یا مناطق دیگر فقط برای بازسازی بخش های آسیب دیده گروه های تروریستی است تا امکان مسلح کردن و تقویت آنها از طریق نیروهای جدید فراهم شود. در حالی که اساسا آن چیزی که از طرف گروه های تروریست سوریه دنبال شده عدم پایبندی به همه موازین اخلاقی یا حتی اسلامی است.

بصیرت: آیا پیروزی های ارتش سوریه تغییری در نگاه آمریکا و کشورهای منطقه به دولت اسد ایجاد کرده است؟

آقای محمدی: اتفاقی که در سوریه افتاد این بود که نوعی همگرایی و پیوند بین جریان اخوانی، سلفی، القاعده و وهابیت تندرو را نشان داد، به نحوی که امریکایی ها احساس کردند که حتی از طریق قطر که تحولات سوریه را مدیریت می کند، امکان جلوگیری از این همگرایی و هم پوشانی بین این گروه ها را ندارند. نمونه هایی که در بخش های مالی و تسلیحاتی اتفاق افتاد این بود که مثلا این امکاناتی که در اختیار ارتش حر و فرماندهانش که اخوانی بودند، قرار گرفت و این  امکانات و مبالغ مالی که بالغ بر 50 میلیون دلار می شد، مشخص شد که نیمی از این کمک های تسلیحاتی و مالی مستقیما به گروه های تروریستی القاعده ای جبهه النصره داده می شود و حتی وقتی که این گروه در لیست تروریسم وزارت امورخارجه امریکا قرار گرفت، اولین مخالفت و معارضه با این اقدام امریکا توسط اخوانی ها و ارتش حر انجام گرفت. یعنی این پدیده به امریکایی ها نشان داد که موضوع اخوان به راحتی می تواند در کنار جریانات سلفی و به ویژه جریان های سلفی افراطی و تکفیری القاعده ای پیوند بخورند و آن محاسبه و ارزیابی اولیه که امریکا راجع به همکاری با اخوان داشته و گام های خوبی را هم در همکاری بین همدیگر در مصر برداشته بودند و در سوریه نیز این همکاری ادامه داشت، این قضایا فضای نگران کننده ای را برای امریکا ایجاد کرد که به سرعت می توانست به عنوان یک دام برای امریکایی ها ایجاد شود. بنابراین اولین پس لرزه این برداشت این بود که پرونده سوریه از دست قطر خارج می شود و به عربستان تحویل داده می شود.

دوم این که نسبت به آینده مذاکرات در ژنو 2 و این که اصلا به نتیجه ایی برسد یا نرسد و نیز مسئله تسلیح معارضه، تردیدهای جدی بین امریکایی ها و حتی در کنگره امریکا وجود دارد و معلوم نیست موضوع تسلیح معارضه به شکل مؤثری از طرف امریکایی ها به اجرا در بیاید و امروز عربستان است که دارد به آمریکا فشار می آورد برای این که بتواند این سیاست مسلح کردن بیشتر معارضه را با جدیت بیشتری دنبال کند.امریکایی ها در درون خودشان با این نگرانی روبه رو هستند که با توجه به تجربه مصر، حکومت اخوانی می تواند خیلی راحت در کنار جریان افراطی و القاعده ای همزیستی کند و این برای امریکا جریان مطلوبی نیست. بنابرین ما یک تغییر در چینش بازیگران همپیمان با امریکا را شاهد هستیم که می تواند روی ائتلاف و اتحادها در آینده در سطح منطقه و در سطح تحولات درونی کشورها تاثیر گذارد.

بصیرت: در مجموع آیا آینده تحولات سوریه به سوی برقراری آرامش در جریان است؟ و چه سرنوشتی پیش روی کنفرانس ژنو2 ترسیم می شود؟

آقای محمدی: مسلما دولت سوریه برای ایجاد بحث امنیت و گسترش آن، همه تلاش خودش را دارد به اجرا می گذارد. من تصور می کنم که امریکایی ها و کشورهایی که حامی پروژه تروریسم و ناامنی در سوریه بودند، بیکار نخواهند نشست. تنشی را که امروز بین آمریکا و روسیه شاهد هستیم و روس ها را وا می دارد که بزرگترین مانور نظامی خودشان را طی چند دهه اخیر به اجرا بگذارند، حاکی از فضای پشت پرده متشنج بین امریکا و روسیه است. در سطح پرونده سوریه هم که امریکایی ها و کشورهای حامی آن ها نتوانس����د به ن��یجه برسند، امکان رفتارهای انتقام گیرانه وجود دارد. این رفتار می تواند از طریق مثلا اقدامات تروریستی باشد و در واقع اقدامات تروریستی در سطح منطقه گسترش پیدا کند، مثل آن چیزی که امروزه در عراق ما شاهدش هستیم. این سونامی تروریستی که در مرحله اول توسط عربستان و بعد توسط امارات و قطر و تعدادی از کشورهای دیگر هدایت می شود و اردن نیز نقش اطلاعاتی را بازی می کند؛ می تواند با یک موج جدیدی همراه شود. در داخل سوریه می تواند فضای نظامی به سمت یک فضای امنیتی یعنی ناامنی پیش برود. هزاران ماشین انفجاری و جلیقه انتحاری گروه های تروریستی، می تواند امنیت بلندمدت سوریه را تحت تاثیر قرار بدهد. الان طبق اخبار و گزارش هایی که وجود دارد طالبان افغانستان و پاکستان قرار است که تعداد قابل توجهی از نیروهایشان را به سوریه اعزام کنند و از آن جایی که نیروهای افغانی به جهت مبانی اعتقادی متدین تر از بقیه جریان های وهابی یا تکفیری هستند، این برای دامنه دار کردن یا طولانی کردن بحران در سوریه است. ولی دولت سوریه هم مصمم است که تا قبل از انتخابات سال آینده ریاست جمهوری در سال2014 شرایط داخل را یکسره پاک سازی کند و با توجه به کمک هایی که از دوستان خودش دریافت می کند این امکان بسیارشدنی است و با پاکسازی حمص کلیه مناطق مرکزی سوریه پاکسازی خواهد شد و مهم ترین نقاط باقیمانده فقط در حلب و حواشی مرزهای ترکیه در استان ادلب خواهد بود که آن هم زمان زیادی را نیاز نخواهد داشت و سوریه می تواند خودش را با یک شرایط امنیتی نسبی طی کمتر از یکسال آینده بازسازی کند.

دولت سوریه باید به سمت خلق اعضای سیاسی، امنیتی و اقتصادی جدید برود و گروه های تروریستی را از تاثیرگذاری در روندهای سیاسی و امنیتی و اقتصادی آینده این کشور کنار بزند.در مورد ژنو 2 هم باید گفت: ژنو2 براساس چارچوبی است که در نشست ژنو1 انجام گرفته بود. در واقع غربی ها یک دوره چانه زنی و فشار برای کسب امتیازات میدانی را دنبال کردند و از آن جایی که طی چندماه گذشته تقریبا بین 4 تا 6 ماه گذشته، اوضاع میدانی در داخل سوریه در مسیر جدیدی قرار گرفته و گروه های تروریسم صدمه دیده اند. امریکا و غرب و طرفداران گروه های تروریستی برای این که پیش شرط های آن ها در مذاکرات ژنو2 پذیرفته بشود، چاره ای جز تسلیح معارضه را ندارند، اما از آن جایی که تسلیح معارضه و در واقع رساندن سلاح های جدید و قوی تر به معارضه نمی تواند تأثیری در روند کلی فضای امنیتی و نظامی داخل سوریه بگذارد، می توانیم بگوییم که در چشم انداز کوتاه مدت مذاکرات ژنو2 کاملا منتفی است و هرگونه تلاش های مقدماتی برای که در حاشیه نشست مجموع عمومی سازمان ملل و یا در نشست های دیگری در مجامع بین المللی صورت بگیرد، از آن جایی که صحنه میدانی هیچ گونه شاخصی را برای تقویت تروریست ها نشان نمی دهد، از سرگیری مذاکرات فعلا منتفی و از دستور کار خارج است.

با تشکر از جناب آقای محمدی که وقت خود را در اختیار پایگاه بصیرت گذاشتند.
تهیه و تنظیم: وحید قاسمی