چالش‌ها و موانع ایجاد دولت و جامعه اسلامی/احمدرضاهدایتی

پایگاه بصیرت،گروه فرهنگی/در کلام نورانی قرآن و سایر آیات و روایات اسلامی، ضرورت داشتن تقوای عمومی و اجتماعی و همچنین تقوای فردی، بارها مورد اشاره قرار گرفته و به‌خصوص در مورد مسئولان و کارگزاران نظام اسلامی بر این موضوع مکرراً تأکید شده است، از جمله در آیه 13سوره حجرات می‌فرماید: «اِنَ اَکرَمَکُم عِندَاللهِ اَتقیکُم؛ گرامی‌ترین شما در پیشگاه خدا با تقواترین شماست.» و در آیه 102 سوره آل عمران نیز می‌فرماید: «اَتَقُوالله حَقَّ تُقاتِهِ؛ تقوای الهی را چنانچه شایسته اوست داشته باشید.»
امیرمؤمنان علی(ع) نیز در خطبه معروف همّام در بیان بخشی از ویژگی‌ها و ابعاد شخصیتی متقین می‌فرمایند: «تقوی‌پیشگان فضیلتی خاص دارند؛ گفتارشان از روی صدق و راستی است، در لباس و پوشاک[و زندگیشان] اعتدال و میانه روی پیش می‌گیرند، راه رفتنشان با تواضع و فروتنی است، از آنچه خداوند برایشان حرام دانسته است، چشم می‌پوشند، ... خالق در نظرشان بزرگ و جز او در دیده آنها کوچک است.... حاجاتشان خفیف و نفسهایشان عفیف است ..... در سختی صبور و در پیِ مال حلال است.... قلبش خاشع و نفسش قانع است.»[1]

بررسی  بیانات و رهنمودهای مقام معظم رهبری نیز نشان می‌دهد که معظم له تقریباً در تمام سخنرانی‌هایشان به‌ویژه در موارد مرتبط با فرآیند تحقق دولت و جامعه اسلامی، به طور جدی بر این موضوع تاکید داشته و مردم و مسئولان و در کمال تواضع و فروتنی، خودشان را به داشتن تقوای الهی متذکر می‌شوند، ایشان در یکی از سخنرانی‌هایشان، ضمن اشاره به نقش تقوا در رفع سختی‌ها، دشواری‌ها و شداید زندگی می‌فرمایند: «امروز ملت های مسلمان در مقابل زورگویی قدرت های جهانی حرفی برای گفتن ندارند، نه علم لازمی، نه فناوری پیشرفته‌ای، نه در زمینه‌های گوناگون سیاسی مهارتی. چرا؟ چرا ما عقب ماندیم؟ چون تقوا را از دست دادیم، این همان شدت هایی است که با تقوا بر طرف می شود.»[2]

البته رهبر فرزانه انقلاب اسلامی مُنکر دستاوردهای معنوی و ارزش های اسلامی موجود در جامعه و دولت موجود نمی‌شوند، اما درجه و جایگاه آن را در حد مورد انتظار از انقلاب اسلامی نمی دانند و لذا در یکی از سخنرانی‌هایشان می فرمایند: «امروز دولت ما، یعنی مسئولان قوه مجریه، قوه قضائیه، قوه مقننه، که مجموع اینها دولت اسلامی است، سهم از حقایق اسلامی و ارزش های اسلامی را دارد، اما کافی نیست، اولش خود من.»[3]

به همین دلیل ایشان یادآور می‌شوند که به هیچ ‌وجه نباید به این مقدار بسنده کرد و لذا به منظور جلوگیری از گرفتار شدن در دام آفت هایِ نگاه نادرست به وضعیت موجود، در یکی دیگر از رهنمودهایشان می‌فرمایند: «یکی از آفت های ما این است که تصور کنیم این مقدار که پیشرفت کردیم، نتایج نهایی است، همین‌جا توقف کنیم، آفت دیگر این است که تصور کنیم چون تا این دوره و در این مدت به هدف های نهایی نرسیدیم، پس چراغ امید را در دل خودمان خاموش کنیم، فکر کنیم دیگر دسترسی نخواهیم داشت.»[4] و راه برون رفت از این دام خطرناکرا اینگونه بیان می‌دارند: «راهی که خداوند متعال و اسلام به ما می‌آموزد، این است: [فَلِذلِک فَادعُ و اَستقم کَما اُمرت ولا تَتَََّبِع اَهوائَهُم] راهی را که شناختید، با دقت پیش بروید، قدم ها را محکم و استوار بردارید و استقامت به خرج دهید، اگر استقامت به خرج دادیم، آنوقت به اهداف عالی اسلام خواهیم رسید.»[5]

معظم له در پاسخ به سوأل کسانی که علت کندی یا تأخیر در مسیر حرکت به سوی دولت سازی اسلامی را جویا می‌شوند، این چنین بیان می‌فرمایند: «بعضی‌ها می‌گویند، شما بعد از 27 سال می‌خواهید دولت اسلامی تشکیل دهید؟ نه؛ تلاش و اقدام برای تشکیل دولت اسلامی از روز اول شروع شده است، منتها افت و خیز داشته، در جاهایی موفق بودیم، در برهه‌ای موفق نبودیم، بعضی از ماها وسط راه پایمان لغزید، بعضی از ماها در اصل هدف مردود شدیم، بعضی از ماها نتوانستیم خود را نگه داریم، دلبسته به رفتارهای طاغوتی شدیم.»[6]

ولی امر مسلمین در نهایت بار دیگر برای رهایی از آفت ها، موانع وسختی‌های کار امت اسلامی را مورد خطاب قرار داده و می‌فرمایند: «امت اسلامی هم اگر با تقوا بود، مشکلات در برابر او زانو می‌زنند، او در برابر مشکلات زانو نمی‌زند. به این جمله امیرالمومنین(ع) توجه کنید؛ «من اَخذ بِالتّقوی عَزَبتَ عَنه الشَدائد بَعدَ دُنوِّها؛اگر فردی و من عرض می کنم اگر ملتی، تقوا را برای خودش جاده‌ عمل قرارداد، و متقی شد، شداید زندگی اگر نزدیک او هم باشد، از او دور خواهد شد.»   

به این ترتیب؛ از نظر ولایت، مهم ترین آفت هایی که می‌توانند مانع از تحول معنوی و دستیابی به ایجاد دولت و جامعه اسلامی و در نهایت شکل گرفتن تمدن اسلامی شوند، عبارتند از:

1-    نادیده انگاشتن ضرورت برخورداری مردم و مسئولان از تقوای فردی و اجتماعی در ابعاد مختلف

2-    فراموش کردن نقش پیشروندگی و قانع شدن به وضع موجود و به عبارت دیگر نهایی دانستن کار

3-    ناامید شدن از دست یافتن به وضع مطلوب و دست کشیدن از ادامه تلاش ها برای رسیدن به هدف نهایی

4-    لغزش برخی از افراد در ادامه مسیر و فراموش کردن هدف اصلی و نیز بازگشت به رفتارهای طاغوتی

بی‌شک گستردگی، پیجیدگی و تنوع موضوعات کاری در مسیر فرآیند، سختی کار را مضاعف خواهد کرد و لذا بررسی دقیق و ریشه‌یابی علل بروز این آفت ها می‌تواند، در حل مشکلات و رفع موانع و نیز پیشگیری از تشدید چالش های موجود، موثر واقع شود، به همین دلیل در تکمیل مطالب مورد اشاره و با عنایت به فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی، چنانچه قرار باشد به ریشه‌ها و علل کندی کار نیز پرداخته شود، باید از نکات ذیل به عنوان مهمترین دلایل بروز مشکلات و ناهنجاریهای موجود نام برد:

1-    کمرنگ بودن نقش حوزه‌های علمیه و طلاب در ارائه مبانی نظری و علمی و آموزشی و عدم ارائه تصویر روشن و صریح از چهره و مفهوم دولت و کشور اسلامی در سطح جامعه

2-    عدم خودباوری و کم توجهی دانشگاهها و سایر مراکز علمی و آموزشی، برای تولید علم بومی مبتنی بر اصول و ارزش های واقعی اسلامی و همچنین تربیت نیروهای طراز دولت و جامعه اسلامی

3-    کم کاری بخش فرهنگی کشور به ویژه صداوسیما وسایر رسانه‌ها، برای اطلاع رسانی و ظرفیت سازی فکری و فرهنگی و ایجاد آمادگی لازم درجامعه، در جهت شکل گرفتن دولت و جامعه اسلامی

4-    کوتاهی برخی از نخبگان وافراد اثرگذار جامعه ازجمله؛ اساتیددانشگاهها، معلمین، نویسندگان وشعرا که مسئولیت مستقیم و غیر مستقیم تربیت جامعه را برعهده دارند وهمچنین هنرمندان وحتی ورزشکاران که از ایفای نقش واقعی خود به عنوان الگوهای اجتماعی غفلت کرده‌اند.

5-    ناکافی بودن اقدامات صورت گرفته در کشور برای الگوسازی بومی (در ابعاد مختلف فردی، ساختاری و سازمانی) مبتنی بر اصول و ارزش های اسلامی و معرفی و تعمیم آن در سطح کشور

6-    عدم همراهی بخش هایی از جامعه (اعم از مردم و مسئولان) که گرفتار دنیا طلبی و زندگی تجملاتی شده و منافع فردی را بر منافع و مصالح جامعه و کشور ترجیح داده‌اند.

7-    پراکندگی کار نهادها و سازمان‌های متولی و علاقه‌مند فرآیند، از جمله؛ مرکز طراحی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت یا سپاه و بسیج و در نتیجه انجام کار موازی بدون توجه به ضرورت اصل هم‌افزایی

8-    فقدان اراده لازم در برخی از دولتمردان و همچنین درک و فهم نادرست و ناکافی از سوی برخی از کسانی که می‌بایست به عنوان مجریِ موضوع، مسئولیت را بر عهده می‌گرفتند.

9-    ��قدامات افراد و گروه های فرصت طلب، مغرض و ضد انقلاب نفوذی در بدنه دولت اسلامی و سنگ اندازی و مانع تراشی آنها در سطوح و بخشهای مختلف

10-عداوت و کینه‌ورزی بیگانگان که با انجام صدها توطئه خُرد و کلان مانند؛ جنگ تحمیلی، ایجاد اغتشاشات داخلی، ترور و تخریب، فشار اقتصادی و سیاسی و هجمه فرهنگی باعث شدند تا بخش قابل توجهی از ظرفیت ها و توانمندی‌های کشور به جای اس��فاده در جهت پیشرفت و تعالی کشور، صرف رفع مشکلات ناخواسته شود.

     در پایان می‌توان عدم شایسته سالاری ناشی از برخی از انتخاب های نادرست از سوی مردم و مسئولان و در نتیجه عدم آمادگی جامعه و به تعبیر مقام معظم رهبری «عدم تحمل جامعه» برای ایجاد دولت و کشور اسلامی را عامل اصلی تأخیر در تحقق اهداف اسلامی دانست، برای اثبات این موضوع کافی است که با اتکاء به وجدان خود، میزان آمادگی خویش برای پذیرش قلبی و عملیِ مفهوم واقعی تقوای اسلامی را مورد سنجش قرار داده و به دهها سوأل زمینه ساز مشکل در این زمینه از جمله؛ احتمال امکان رها کردن منافع نامشروع و موقعیت‌های غیر قانونی از سوی برخی از افراد، پاسخ دهیم.

و کلام آخر اینکه؛ فرآیند تحقق اهداف اسلامی به وقت و زمان کافی نیاز دارد و رهبرمعظم انقلاب نیز براین نکته اذعان داشته و می فرمایند: «من سال گذشته عرضکردم؛ فرآیند تحقق هدف های اسلامی،  یک فرآیند طولانی و البته دشواری است، به طورنسبی انسان به آن اهداف نزدیک می‌شود، اماتحقق آنها بسیار طولانی است.»[7]

ایشان در مورد یکی دیگر از اجزای همراستا و مکمل فرآیند، یعنی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نیز می‌فرمایند: «حصول اينكار، زود بازده نيست. ما با توجه به اين نكته، وارد اين قضيه شديم. البته بعضى ازآقايان طرح ها و پيشنهادهائى براىمحصول زود هم مطرح كردند، ايرادى هم ندارد؛ ليكن آنچيزى كه مورد نظرماست، جز در بلند مدت و بايك نگاه خوشبينانه در ميان ‌مدت، به دست نخواهد آمد؛ اين يك كار طولانى است.... سوال مي‌كنند كه چرا قبلاً اينكار انجام نگرفته، يا چه ضرورتى وجود دارد كه حالا اينكار انجام بگيرد؟ خوب، فاصله‌ زيادى نشده است. براى اين فرآيندی كه به منظور ايجاد و تدوين يك چنين الگوئى حتماً طى خواهدشد، اين سى سال، زمان طولانى‌اى نيست. تجربه‌ها متراكم مي‌شود، معرفت ها انباشته مي‌شود، اوضاع واحوال سياسى اقتضاء مي‌كند؛ بعد به نقاطى مي رسيم كه مجهول بوده است واين ها را ان‌شاءاللَّه معلوم خواهيم كرد. به نظر من دراين مقطع، ظرفيت كشور، يك ظرفيت مناسبى است.»[8]

در نهایت ایشان در اینگونه موارد با نگاه به افق آینده نتایج کار را به این شکل ترسیم می کنند: «مابحث آينده‌ى بلندمدت نظام اسلامى را می‌كنيم. شما در ذهنتان چهل سال بعد را تصويركنيد و ببينيد كه جمهورى اسامى درآن سال ها چگونه برتمام دنياى ظلمانى مادّى آن روز پرتو خواهد افكند؛«الم تركيف ضرب اللَّه مثلاً كلمة طيّبة كشجرة طيّبة اصل ها ثابت وفرع ها فی السّماء تؤتى اكل ها كلّ حین باذن ربّها؛ دل مؤمن، به كم تر ازاين پيشرفت قانع نيست؛ «من ساوى يوماه فهو مغبون»؛ امسال ‌مان با سال گذشته نمی‌تواند مثل هم باشد، بايد جلوتر رفته باشيم. پس شما چهل سال ديگر را در نظر بگيريد و ببينيد جمهورى اسامى  چه هويت درخشانى ايجاد كرده و چه خيمه‌ عظيمى برفراز فكر و ذهن بنی‌آدم در سرتاسر جهان زده است.»[9]

به این ترتیب همانگونه که ولی امر مسلمین، یادآور شده‌اند، نباید از موانع موجود و مسائلو مشکلات پیش‌رو هراسی به خود راه داد، بلکه بر همه مردم و مسئولان دلسوز و خدمتگذار واجب است تا با استقامت و فداکاری لازم، زمینه را برای ایجاد تمدن با شکوه اسلامی و رسیدن به اوج قله‌های پیشرفت و تعالی در همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی ایجاد کنند.

 منابع و ماخذ

1- نهج البلاغه فیض الاسلام – خطبه 194

2- بخشی از سخنرانی مقام معظم رهبری در خطبه‌های نماز جمعه در تاریخ 28/5/84

3- بخشی از سخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام در تاریخ 6/8/83

4- بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع مردم کنگاور در تاریخ 27/7/90 .

5- بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع مردم کنگاور در تاریخ 27/7/90 .

6- بخشی از سخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار اعضای هیئت دولت در تاریخ 8/6/84

7- بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در جمع کارگزاران نظام در تاریخ 21/9/80

8- بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در جمع اساتید و مسئولان کشوری در تاریخ 10/9/80

9- بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در مراسم بيعت طلاب و روحانیون در تاریخ22/3/68