بارزانی و بحران عراق

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: حمله وحشیانه گروهک تروریستی تکفیری داعش به عراق و پیشروی سریع و بدون مواجهه با مقاومت جدی در ساعات و روزهای اولیه تهاجم که منجر به اشغال شهر موصل (دومین شهر مهم عراق بعد از بغداد) و مناطق دیگری از این کشور شد، بهت و حیرت ناظران سیاسی را به همراه داشت و تحلیل این مسئله را پیچیده کرد، اما مواضع و واکنش‎های بازیگران فرامنطقه‎ای، منطقه‎ای و داخلی عراق فضای سیاسی حاکم بر این بحران را آشکار ساخت و تحلیلگران راحت‎تر در مورد «ماهیت» و «حامیان» گروهک داعش و «علل و اهداف حمله» به عراق به تجزیه و تحلیل پرداختند.

در این شرایط که عراق درگیر بحران ناشی از گروهک تکفیری - بعثی داعش شد، مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان، نقشی را در صحنه سیاسی عراق ایفا کرد که در تاریخ این کشور از آن به عنوان خیانت یاد خواهد شد. این نوشتار به بررسی مواضع و اقدامات مسعود بارزانی همزمان با حمله گروهک تروریستی داعش به عراق می پردازد.

قبل از ورود به بحث اصلی، شناخت ترکیب جمعیتی عراق (قومی و مذهبی) لازم به نظر می‎رسد. در زمینه اقلیت‎های قومی عراق آمارهای متفاوتی ارائه شده است، اما می‎توان گفت که اعراب و پس از آن کردها بزرگترین اقلیت قومی این کشور می‎باشند. از کل جمعیت عراق، حدود 80- 75 درصد عرب، 20 درصد کرد، 5 درصد ترکمن، آشوری و دیگر اقوام هستند. بر اساس آمارهای ارائه شده، حدود 97 درصد مردم عراق مسلمان هستند و 3 درصد مابقی را اقلیت های مذهبی مانند مسیحیان، یهودیان، یزیدیان و صابئین شامل می‎شوند. همچنین از جمعیت مسلمان عراق حدود 65-60 درصد شیعه و 37-32 درصد سنی هستند. در مجموع می‎توان میزان جمعیت گروه های مختلف قومی ـ مذهبی عراق را بر حسب درصد بدین صورت مطرح کرد: اعراب شیعی 57 درصد، اعراب سنی 15درصد، ، کرد سنی 13 درصد، کرد شیعه 5 درصد، ترکمان سنی 5/2 درصد، ترکمان شیعه 4 درصد، مسیحی ها 3 درصد و طوایف دیگر 5/. درصد.

در حالی که جامعه عراق با قومیت های مختلف می توانست در مواجه با فتنه خارجی داعش با انسجام بیشتری عمل کند، بارزانی با رفتارهای خود کشور عراق را حتی تا مرز تجزیه پیش برد، هرچند ملت عراق با وی همراهی نکرد، اما بارزانی درس خوبی پس نداد. در ذیل برخی از اقدامات وی در این زمینه را مرور می کنیم:

1- بر اساس شواهد و قرائن آشکار و پنهان معلوم شده است که حکومت اقلیم کردستان از حمله گروهک تروریستی داعش به موصل اطلاع داشت و حتی فراتر از اطلاع، گروهک داعش به نوعی با هماهنگی و همکاری حکومت بارزانی به موصل حمله کرده است. به این معنا که پیشمرگه‎های کرد در برابر حمله داعش با نیروهای دولت مرکزی عراق همکاری نکرده و در عوض گروهک داعش به مناطق کردنشین حمله نکند. اطلاع، هماهنگی و همکاری بارزانی با گروهک تروریستی داعش و برعکس اطلاع ندادن به دولت مرکزی در خصوص حمله این گروهک و هماهنگی و همکاری با آنها خیانت بزرگ بارزانی است که برای همیشه در تاریخ ثبت شد.

2- پیشروی و اشغال سریع موصل و بخش‎های دیگری از عراق بخاطر خیانت استاندار و فرماندهان نظامی موصل صورت گرفت. لازم به ذکر است پس از سقوط صدام، ارتش عراق ساختار قبلی خود را حفظ کرده بود و همچنان بعثی‎های در ظاهر توّاب اما وفادار به صدام در پست‎های کلیدی ارتش قرار داشتند. این فرماندهان و نیروها پس از حمله گروهک تکفیری داعش، به آنها ملحق شده‎اند و در حال حاضر عملیات‎های نظامی و انتحاری با هدایت فرماندهان بعثی‎ها انجام می‎شود. پس از دستور نوری المالکی، نخست وزیر عراق، مبنی بر بازداشت و محاکمه برخی مسئولان و فرماندهان نظامی خائن موصل، این فرماندهان بعثی به کردستان عراق پناهنده شدند، اما مسعود بارزانی از تحویل این خائنین به دولت مرکزی امتناع کرد. به عبارت دیگر، بارزانی به بعثی‎هایی امان داد که دستشان تا مرفق با خون کردهای حلبچه و سردشت آغشته شده بود و آثار آن نسل‎کشی کردها هنوز در فرزندان آن شهرها مشاهده می‎شود. اما بارزانی همه آن جنایت‎ها را نادیده گرفته و بخاطر برخی رؤیاها و توهمات با دشمنان و قاتلان کردهای حلبچه و سردشت هم‎قطار و متحد شده است!

3- گروهک تروریستی تکفیری داعش با ورود به شهر «تلعفر»، تعداد بسیاری از شیعیان این شهر را قتل عام کردند، شیعیانی که از دست عناصر تکفیری فرار کرده‎ بودند به سمت شمال عراق گریختند. اوج خباثت و خی��نت بارزانی وقتی آشکار می‎شود که حکومت وی مانع از ورود پناهجویان شیعه به اقلیم کردستان شد. محافل سیاسی و رسانه‎ای با اشاره به توافق مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق با گروه تروریستی داعش برای کوچاندن ترکمن‌­های شیعه از طوزخورماتو و تلعفر، هدف از این اقدام را ملحق کردن این دو شهرستان به کردستان عراق عنوان کردند. بیشتر ترکمن­‌های شیعه در تلعفر از توابع استان نینوا و نیز شهرستان طوز خورماتو در استان صلاح الدین سکونت دارند.

4- منطقه کردنشین عراق (استان‎های سلیمانیه، اربیل و دهوک) بعد از جنگ خلیج فارس از سال 1991، بصورت خودمختار اداره می‎شد. پس از سقوط رژیم بعثی صدام، در مواد یک و 113 قانون اساسی جدید عراق، سیستم فدرال در این کشور پذیرفته شده است. ماده 113 قانون اساسی عراق تصریح می‎کند که «نظام فدرال جمهوری عراق متشکل از یک پایتخت و چند منطقه و استان غیرمرکزی و ادارات محلی است.» در حال حاضر، که بر اساس ماده 114، منطقه کردستان به عنوان منطقه‎ای فدرال به رسمیت شناخته شده، این منطقه به عنوان منطقه فدرال جزیی از کشور عراق محسوب می‎شود. در اصول علم سیاست تصریح شده است که مناطق فدرال در سه امر باید تابع دولت مرکزی باشند: مسایل دفاعی و نظامی؛ سیاست خارجی؛ سیاست‎های پولی �� مالی. کما اینکه در تمامی نظام‎های فدرال دنیا اینگونه عمل می‎شود، اما در شرایطی که عراق مورد هجوم وحشیانه گروهک تروریستی داعش قرار گرفته بود، نیروهای نظام�� اقلیم کردستان به دستور بارزانی از کمک به ارتش دولت مرکزی برای مقابله با تهاجم داعش امتناع ورزیدند و بارزانی تاکید کرد تنها در صورتی که نیروهای داعش به اقلیم کردستان حمله کنند، از خود دفاع خواهیم کرد.

5- بارزانی نه تنها از همکاری با ارتش عراق برای مقابله با تروریست‎های داعش خودداری کرد، بلکه فرصت را مناسب دیده و با لشکرکشی به کرکوک، بخش هایی از این شهر را به تصرف خود درآورد. کرکوک مرکز استان التمیم در شمال عراق و در فاصله 250 کیلومتری شمال بغداد است. این شهر با دارا بودن حدود 40 درصد ذخایر نفتی کشف شده عراق، دومین قطب نفتی این کشور به شمار می­رود. در این شهر علاوه بر کردها تعدادی از اعراب شیعه و سنی و ترکمن‎ها نیز زندگی می‎کنند. پس از سقوط صدام، کرکوک یکی از موارد اصلی اختلاف اقلیم کردستان با دولت مرکزی به شمار می‎رود. بر اساس ماده 140 قانون اساسی قرار بود تا سال 2007 وضعیت کرکوک از طریق برگزاری همه‎پرسی از ساکنان این شهر مشخص شود، اما این امر تاکنون محقق نشده است. دلیل اصلی عدم برگزاری همه‎پرسی این است که دولت مرکزی ادعا می‎کند که حکومت اقلیم کردستان از یک سو با تهدید و سیاست‎های تشویقی ساکنان ترکمن و عرب این منطقه را وادار به کوچ می‎کند و از سوی دیگر با دادن امتیازاتی کردها را تشویق به مهاجرت و اسکان در این شهر کرده است و همین امر ترکیب جمعیتی این شهر را به هم زده است.

 6- سیستم سیاسی عراق، پارلمانی است، یعنی رییس جمهور و نخست وزیر توسط پارلمان انتخاب می‎شوند. در این گونه نظام‎ها، نخست وزیر رییس حکومت است و وزرای کابینه توسط وی انتخاب می‎شوند. در انتخابات پارلمانی اخیر عراق، ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی با کسب 92 کرسی پارلمان پیروز انتخابات شد و بدون تردید اگر روند دموکراسی بصورت طبیعی طی شود بار دیگر نوری المالکی نخست وزیر خواهد شد. اما انتخاب مجدد المالکی به نخست وزیری باب میل کشورهای دیکتاتوری عربی منطقه و قدرت های غربی نبود. تحلیلگران سیاسی یکی از دلایل اصلی حمله گروهک تروریستی داعش به عراق را جلوگیری از انتخاب مجدد مالکی به نخست وزیری بیان می‎کنند. در حالی که همه دشمنان دولت و ملت عراق متحد شده‎اند تا دموکراسی در این کشور به بن بست کشیده شود، مسعود بارزانی نیز با درخواست از وزیران کرد برای خروج از کابینه هیزم در آتش برافروخته دشمنان عراق ریخت.

7- عراق پس از صدام در انتخاباتی که برگزار کرده به کشورهای دیکتاتوری منطقه درس دموکراسی می‎دهد و این به مذاق آنها خوش نمی‎آید. علاوه بر این، عراق در تحولات پیچیده منطقه غرب آسیا، به ویژه بعد از بحران سوریه، در حال نزدیکی به محور مقاومت در منطقه بود؛ این نیز مخالف منافع قدرتهای فرامنطقه‎ای و دوستان منطقه‎ای رژیم صهیونیستی می‎باشد. در حالی که عراق واحد و یکپارچه به سمت قدرتمندشدن و قرار گرفتن در محور مقاومت حرکت می‎کرد، به یکباره تروریست‎های داعش با حمله به این کشور قصد جداسازی بخش‎هایی از آن و تشکیل خلافت اسلامی را می‎کنند. در همین حال، بارزانی نیز با طرح برگزاری همه‎پرسی برای جداسازی و استقلال اقلیم کردستان، در مسیر تجزیه و تضعیف عراق گام برمی‎دارد. عراق ضعیف شده خواسته کشورهای استکباری غربی و مرتجع عربی است. بارزانی نیز با طرح استقلال منطقه کردستان، پازل دشمن را تکمیل می‎کند.

8- همانطور که در بند 4 بیان شد، اقلیم کردستان در مسایل نظامی، سیاست خارجی و پولی – مالی باید تابع دولت مرکزی باشد. اما بارزانی خودسرانه با دولت ترکیه قرار نفتی امضاء کرده و تا کنون دو محموله نفتی به دشمن اول مسلمانان یعنی رژیم صهیونیستی ارسال نموده است. اقلیم کردستان به لحاظ ژئوپلیتیکی منطقه محصور در خشکی است و تنها از طریق سرزمین‎های اشغالی (تحت کنترل رژیم صهیونیستی) به آبهای آزاد راه دارد. شاید به همین دلیل است که در سال‎های اخیر کردستان عراق به بهانه پروژه‎های تجاری به حیات خلوت رژیم صهیونیستی تبدیل شده است. جالب اینکه در حال حاضر تنها رژیم صهیونیستی از تجزیه عراق و تشکیل کشور مستقل کردستان حمایت می‎کند. این بزرگترین ننگ و ذلت برای بارزانی و هر حکومتی است که صهیونیست‎ها از آن حمایت کنند. اگر به فرض محال کشور مستقل کردستان تشکیل شود، این کشور برای ادامه حیات باید همیشه پادویی و نوکری صهیونیست‎ها را بکند. در این صورت مسعود به آلت دست دول منطقه‎ای و فرامنطقه‎ای تبدیل خواهد شد. بارزانی باید بداند که هر نوع رابطه و کمک با صهیونیست‎ها در واقع شریک‎شدن در جنایات آنهاست. به عبارت بهتر، بارزانی هر قطره نفتی که به رژیم صهیونیستی می‎فروشد نام خود را در کنار سران جنایتکار صهیونیست‎ها در قطره‎های خون ملت مظلوم فلسطین حک می‎کند.

9- ممکن است بارزانی با انجام همه‎پرسی اعلام استقلال نماید. اما بدون شک با چالش‎ها و بحران‎هایی مواجه خواهد شد که کردستان را به قهقرا خواهد برد. برخی از این چالش‎ها عبارتند از:

الف- ترکیه در بین کشورهای منطقه بیشترین چالش را با کردها دارد. اگرچه در وضعیت فعلی بین دولت اردوغان و بارزانی همگرایی صوری شکل گرفته، اما ترک‎ها در طول تاریخ نگاه بدبینانه به کردها داشته و دارند و همگرایی فعلی موقتی و مصلحتی است. ضمن اینکه ترکیه نیز همواره نیم نگاهی به چاه‎های نفت کرکوک داشته است و در مقاطعی دنبال بهانه‎ای بود تا با حمله به کردستان، کرکوک را به اشغال خود درآورد.

ب- دولت مرکزی عراق در آینده نزدیک به بحران داعش فیصله خواهد داد. یقینا دولت بغداد هیچ‎گاه نمی‎تواند از کرکوک چشم‎پوشی کند و این می‎تواند تبعات منفی زیادی برای اقلیم کردستان داشته باشد.

ج- اگر به فرض محال گروهک تروریستی داعش حکومت مدنظر خود را در منطقه مشخصی برقرار کند، قطعا برای تأمین هزینه‎های خود به کرکوک چشم طمع خواهد داشت و شاید آن روز قتل‎عام ملت مظلوم عراق این بار در کردستان تکرار شود.

د- هر روزی که دولت مستقل کردستان تشکیل شود، از فردای همان روز جنگ قدرت در بین احزاب کردی شکل خواهد گرفت. چه بسا جنگ برادرکشی بین حزب دموکرات کردستان (پارتی) به رهبری بارزانی و اتحادیه میهنی کردستان (یکتی) به رهبری جلال طالبانی در فاصله سال‎های 1992تا 1998 بار دیگر تکرار شود.

10- شاید همین اقدامات بارزانی باعث شده که جلال طالبانی سیاستمدار کهنه‎کار و بانفوذ کردها روند درمانی خود را در آلمان رها کرده و پس از 20 ماه به عراق برگردد. اکنون همه نگاه‎ها و امیدها به طالبانی (اولین رییس جمهور کرد عراق) است تا شاید او بتواند جلوی رؤیاپردازی‎های بارزانی را گرفته و با ترمیم و بهبود روابط اقلیم کردستان با دولت مرکزی عراق، کردها را از رویارویی با فجایع خطرناک نجات دهد./