چشم انداز گفتگوهای هسته ای و فردای سوم آذر

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: شهر وین از روز سه‌شنبه این هفته، 27 آبان ماه، میزبان دهمین دور مذاکرات جامع هسته‌ای بین ایران و 6 کشور (آمریکا، فرانسه، روسیه،‌ چین، انگلستان و آلمان) است. در اولین روز دور جدید مذاکرات، پس از برگزاری ناهار کاری محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان و کاترین اشتون، هماهنگ کننده اتحادیه اروپا، معاونان ظریف رایزنی‌های دو جانبه‌ای را با آمریکا، چین و اتحادیه اروپا داشتند.

در همین جهت معاونان وزیر خارجه کشورمان یک دور مذاکره با هیئت آمریکایی برگزار کردند که که ویلیام برنز، قائم مقام سابق وزارت امور خارجه و وندی شرمن، قائم مقام کنونی وزیر خارجه آمریکا در این دیدار حضور داشتند.

در این گزارش وضعیت مذاکرات هسته ای را از ابعاد مختلف بررسی می کنیم تا به چشم انداز نسبی از نهایی شدن توافق ژنو یا عدم آن برسیم، هرچند باید گفت بسیاری از کارشناسان اعتراف دارند که موضوع از پیچیدگی خاصی برخوردار است و کسی نمی تواند با قاطعیت چشم انداز روشنی را ترسیم کند.

وضعیتی که مذاکرات در آن دنبال می شود:

مذاکرات فشرده ایران و گروه 5+1 در حال صورت می گیرد که:

1- از زمان آغاز اجرای توافقنامه موقت ژنو، جمهوری اسلامی ایران به تمامی تعهدات لازم عمل کرده و همکاری های قابل توجهی با آژانس بین المللی انرژی اتمی داشته است. گزارش های مکرر مدیر کل آژانس این موضوع را به وضوح تأیید می کند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خردادماه امسال در پنجمین گزارش ماهانه درباره پایبندی ایران به تعهدات خود در توافق موقت ژنو بار دیگر تصریح کرد: ایران به تعهداتش به موجب این توافقنامه پایبند بوده است.

در جدیدترین گزارش آژانس نیز - که آبان ماه امسال منتشر شد- آمده است:

«- از زمان اجرای طرح اقدام مشترک، ایران به غنی سازی UF6 (هگزافلورید اورانیوم) با غنای بالاتر از 5 درصد U-235 در هیچ یک از تأسیسات هسته ای خود نپرداخته است. در نتیجه فرایند رقیق سازی و تبدیلی که در طی همان مدت انجام شده، ذخایر هگزافلورید اورانیوم ایران با غنای بالاتر از 20 درصد U-235 از 209.1 کیلوگرم به 38.4 کیلوگرم کاهش یافته است.

- غنی سازی هگزافلورید اورانیوم با غنای تا 5 درصد U-235 با همان روندی که در گزارش پیشین مدیر کل آژانس به آن اشاره شده بود، ادامه می یابد. هیچ سانتریفیوژ جدیدی از نوع IR-1 و یا IR-2m (سانتریفیوژهای نسل اول و نسل دوم) در تأسیسات غنی سازی، تأسیسات غنی سازی فردو و یا تأسیسات آزمایشی غنی سازی نصب نشده است (production area). میزان مواد هسته ای که به شکل هگزافلورید اورانیوم غنی شده با غنای تا 5 درصد U-235 باقی می ماند، 8 هزار و 475 کیلوگرم می باشد.

- هیچ سازه اصلی جدیدی در راکتور IR-40 (راکتور 40 مگاواتی آب سنگین اراک) نصب نشده و هیچ فرایند تولید و آزمایش سوختی نیز برای این راکتور صورت نگ��فته است.

- فراهم سازی دسترسی کنترل شده آژانس به ک��رگاه های مونتاژ سانتریفیوژ، کارگاه های تولید روتور سانتریفیوژ و تأسیسات ذخیره سازی همچنان ادامه دارد.»

2- آمریکائی ها با این که برخی از تعهدات خود را عملی کردند، همزمان، با ترفندهای مختلف تحریم های جدیدی را علیه ایران وضع کردند و افراد، شرکت‌ها، بانک‌ها و خطوط هواپیمایی ایرانی و خارجی جدیدی را به فهرست تحریم ایران اضافه کردند.

 آمریکائی ها معتقدند که این تحریم ها آن چیزی نیست که توافقنامه ژنو آن را منع کرده و بنابراین سبب نقض توافقنامه نمی شود. در حالی که این موضوع توجیهی شکننده است. به گفته کارشناسان وضع این‌گونه تحریم‌ها مغایر با روح توافق است و تردیدی نیست که این اقدام آمریکا نقض صریح توافقنامه ژنو است. در این توافقنامه تأکیده شده که در زمان اجرای آن، هیچ گونه تحریم جدیدی نباید اعمال شود.

 هدف آمریکائی ها از وضع تحریم های جدید، فعال نگه داشتن این ابزار و ممانعت از شکست ساختار تحریم ها بود؛ موضوعی که در آن چندان موفق نشدند و از همین رو تمام دغدغه آمریکا در این روزها، جلوگیری از رفع تحریم هاست و با ترفندهای مختلف سعی دارد کمترین ضربه به تحریم های اعمال شده علیه ایران زده شود.

3- در طول چندین ماه مذاکرات ایران و 5+1 و یا گفتگوهای سه جانبه ایران، اتحادیه اروپا و آمریکا، طرف غربی، یعنی سران کاخ سفید تلاش کرده اند، جمهوری اسلامی ایران را مسئول به نتیجه نرسیدن مذاکرات معرفی کنند. این یک جنگ روانی است که گزارش های آژانس، به ویژه گزارشی که در اواخر آبان امسال منتشر شد با قاطعیت آن را رد می کند.

 در شرایط کنونی مسئول به نتیجه نرسیدن مذاکرات کاخ سفید است. اکنون افکار عمومی منتظر است ببیند دولت اوباما در قبال همکاری و صداقت جمهوری اسلامی ایران تا چه اندازه شهامت دارد به تعهدات خود پایبند باشد و از بازی های سیاسی دست برداشته و مبتنی بر واقعیات تصمیم بگیرد. چنانچه آمریکائی ها رفتارهای سیاسی خود را کنار بگذارند و به واقعیات موجود نگاه کنند، رسیدن به توافق نهایی امکان پذیر است.

با این حال در چنین روزهایی که مسئولان سیاست خارجی کشورمان در حالی رایزنی های فشرده با 5+1 هستند، جنگ روانی آمریکائی ها به گونه های مختلف ادامه دارد. از یک سو سران کاخ سفید، شعار بی اساس مسئول بودن ایران در قبال نتایج مذاکرات را تکرار می کنند و از جمله «تونی بلینکن» معاون مشاور امنیت ملی کاخ سفید دیروز چهارشنبه، با این که گفت دستیابی به توافق هسته‌ای با ایران تا تاریخ سوم آذر غیرممکن نیست، اما همزمان در یک سخن بی اساس، بار دیگر مسئولیت عدم حصول توافق را بر عهده ایران گذاشت و گفت: «این به طور کامل به این بستگی دارد که آیا ایران می‌خواهد گام‌هایی را که لازم است برداشته شود تا ما و شرکایمان اطمینان یابیم که برنامه هسته‌ای آن‌ها کاملا صلح‌آمیز است، بردارد یا نه.»

از طرف دیگر کنگره آمریکا نیز که از ابتدای گفت‌وگوها در نقش بازیگر سخت‌گیر ظاهر شده است، در این روزها نیز بار دیگر تلاش‌‌های خود علیه مذاکرات را تشدید کرده‌ است. اعضای مجلس نمایندگان آمریکا روز چهارشنبه در حالی قطعنامه‌ای ضدایرانی به تصویب رساندند که همزمان همتایان آن‌ها در سنا با ارسال نامه‌ای به رئیس‌جمهور این کشور خواستار توقف غنی‌سازی در ایران شدند. اعضای مجلس نمایندگان آمریکا قطعنامه‌ای را که یک هفته قبل توسط «اد رویس» جمهوری‌خواه و «الیوت انگل» دموکرات به صحن آورده شده بود، به تصویب رسانده و بار دیگر مدعی «نقض گسترده حقوق بشر در ایران» شدند.

نمایندگان کنگره آمریکا در این قطعنامه که از حمایت هر دو حزب این کشور برخوردار بود، با استناد به گزارش‌های بی اساس «احمد شهید»، گزارشگر ویژه سازمان ملل، ایران را به نقض حقوق بشر و عدم رعایت حقوق اقلیت‌های مذهبی متهم و تهران را محکوم کرده‌اند.

در همین حال دولت کانادا، که نقش مستقلی در صحنه بین الملل ندارد، روز سه شنبه، در کمیته سوم مجمع عمومی سازمان ملل، قطعنامه حقوق بشری علیه جمهوری اسلامی ایران به تصویب رساند که البته با آراء بسیار حداقلی تصویب شد و بسیاری از نمایندگان کشورها، از جمله نماینده روسیه، سوریه، ونزوئلا، کوبا و... آشکارا وجه سیاسی بودن این قطعنامه را افشا کردند.

سناریوی برتر درباره چشم انداز توافق هسته ای

همچنان که گفته شد بسیاری از کارشناسان از پیچیدگی شرایط حاکم بر مذاکرات هسته ای ایران و 5+1 سخن می گویند و گمانه زنی های مختلفی درباره چشم انداز مذاکرات وجود دارد. با این حال مرور بسیاری از این گمانه ها حاکی از این است که به احتمال زیاد مذاکرات هسته ای به توافق بر سر اصول کلی و تمدید مذاکرات جهت رسیدگی به جزئیات منتهی می شود. شبکه خبری «دویچه وله» با انتشار مطلبی به بررسی دیدگاه برخی از کار‌شناسان ایرانی و غربی درباره سرنوشت مذاکرات پرداخته و این سؤال را مطرح کرده که با فرا رسیدن تاریخ ۲۴ نوامبر، چه سرنوشتی در انتظار مذاکرات خواهد بود؟

بسیاری از این کارشناسان به همین موضوع اشاره دارند. خبرگزاری رویترز نیز با اشاره به آغاز دومین روز از مذاکرات حساس ایران و کشورهای ۱+۵ در وین، به نقل از دیپلمات های حاضر در این گفتگوها تمدید مذاکرات را محتمل ترین گزینه ای دانست که در پایان گفتگوها تا تاریخ ۲۴ نوامبر به دست می آید.

 رویترز به نقل از دیپلمات های غربی و ایرانی حاضر در وین می نویسد: رسیدن به توافق جامع تا تاریخ ۲۴ نوامبر بعید است و تمدید مذاکرات محتمل ترین گزینه ای است که در این دور از گفتگوها بدست می آید. این دیپلمات ها که رویترز اشاره ای به نام آنها نکرده در ادامه گفتند: این احتمال وجود دارد که در مورد موضوعات اصلی و کلی موافقت شود، اما توافق در مورد جزئیات ممکن است ماه ها طول بکشد.

دلایلی که برای این گزینه گفته می شود این که با توجه به این که رایزنی ها درباره جزئیات توافق هنوز نیازمند زمان است، احتمال رسیدن به توافق کامل بعید به نظر می رسد. از طرفی شکست مذاکرات و یا معلق شدن آن، بدون اعلام شکست یا پیروزی نیز خوشایند هیچ یک از طرف ها نیست. اتحادیه اروپا رسیدن به گشایش در مذاکرات را برای گسترش همکاری های تجاری با ایران نیاز دارد و از طرفی باید بعد از ماه ها مذاکره خود را در ایجاد یک وضعیت رو به جلو سهیم بداند. در این میان دولت اوباما بیش از دیگران باید از شکست مذاکرات جلوگیری کند، چرا که اوباما در حالی که در داخل موقعیت سیاسی خود را در قبال جمهوری خواهان متزلزل می بیند، باید در صحنه خارجی برای خود موفقیتی دست و پا کند و مذاکراتی را که نزدیک به یک سال است با آن درگیر است، معقول نیست که به شکست بکشاند، به ویژه این که هیچ مسئولیتی متوجه جمهوری اسلامی ایران نیست و ایران به تمامی تعهدات خود عمل کرده و اکنون کاری باقی نمانده که ایران در قبال اجرای آن مسئول باشد، مگر این که آمریکائی ها با زیاده خواهی خواهان اقدامات بیشتری از سوی ایران باشند، که این امری غیرمنطقی، غیر قانونی، خلاف توافقنامه موقت ژنو و اجرای آن توسط ایران محال است.

 در هر حال مجموع این شرایط به برتری سناریوی توافق بر سر اصول کلی و تمدید مذاکرات برای رسیدگی به جزئیات رأی می دهد.

فردای سوم آذر

با نظر به برتری سناریوی مذکور، سوال اساسی و مهم این است که از فردای سوم آذر چه اتفاقی رخ خواهد داد؟

آیا آمریکائی ها بار دیگر در یک بازی سیاسی همچنان به جنگ روانی علیه ایران می پردازند و این مهلت را نیز با شایعه پراکنی و حتی دنبال کردن راه های مختلف برای اعمال تحریم های جدی سپری می کنند و بار دیگر بازی را به دقیقه نود کشانده و همان روند قبل را دنبال می کنند یا این که در یک مسیر رو به جلو، شاهد حل اختلافات خواهیم بود؟ 

پاسخ به این سؤال را می توان تا حدی با مراجعه به وضعیت مذاکرات بعد از وین پنج روشن کرد. در مذاکرات وین پنج که خردادماه امسال شکل گرفت، با اینکه طرفین کار نگارش متن پیش نویس توافقنامه جامع هسته‌ای تحت عنوان «برنامه اقدام مشترک جامع» را آغاز کردند و حتی گفته شد که 60 تا 65 درصد متن مورد نگارش قرار گرفته،‌ ولی محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران اعلام کرد که هنوز متن پرانتزها (جاهای خالی) زیادی دارد و اختلافات عمده کماکان به قوت خود باقی است. از همین رو مذاکرات تا سوم آذر تمدید شد.

بعد از تمدید این مذاکرات، وزیر خارجه کشورمان اعلام کرد باید طی این مدت روندی رو به جلو داشته باشیم، نه این که مذاکرات بار دیگر در روزهای پایانی اوج گیرد. این موضوع تا حدی دنبال شد و گفتگوهای کارشناسی زیادی بین نمایندگان ایران و 5+1 برگزار شد، تا جائی که وزیر خارجه روسیه از حل 90 درصدی اختلافات سخن گفت، اما آنچه واضح است این که آمریکائی ها طی این مدت گام های بسیار کوچک و میلیمتری را برای رسیدن به توافق جامع و رفع پرانتزهای موجود - که در وین پنج به هنگام نگارش متن تواف�� نهایی به آن ها رسیدند- برداشتند، از همین رو مذاکرات به سختی پیش رفت، تا این که بار دیگر در این روزهای آخر وضعیت پیچیده و سختی شکل گرفت.

بر این اساس از فردای سوم آذر به احتمال قوی، آمریکائی ها روند بسیار کُند و سختی را در مذاکرات دنبال خواهند کرد و با توجه به تسلط جمهوری خواهان بر کنگره، منحنی فشار و تحریم می تواند رو به بالا حرکت کند و این موضوع بیش از این که برای ایران شرایط سختی را ایجاد کند، برای دموکرات های آمریکا سختی ایجاد خواهد کرد و آینده سیاسی آنان را، به ویژه در انتخابات ریاست جمهوری 2016، با چالش جدی مواجه خواهد کرد.

از طرفی این وضعیت سبب نخواهد شد که طرف ایرانی از خطوط قرمز نظام در برنامه هسته ای کوتاه بیاید، چرا که خطوط قرمز هسته ای ایران حاصل سال ها تلاش دانشمندان ایرانی، مقاومت دیپلمات ها و مسئولان سیاست خارجی کشور و حمایت های مردم ایران برای داشتن یک برنامه هسته ای صلح آمیز است.

بنابراین شرایط فعلی بهترین زمان برای دولت اوباما است تا با کوتاه آمدن از رفتارهای سیاسی نامعقول به سوی شکل گیری توافق نهایی ژنو گام بردارد. خوب است آمریکائی ها بدانند که وقت بازی با مهره تحریم ها گذشته است و بازی بیشتر با این مهره سبب کیش شدن خودشان می شود./