پکن در راه تحقق «رویای چینی»

مترجم: محمدعلی عسگری

نوشتن درباره چین به این دلیل مهم و جذاب است که از کشوری خاص سخن گفته می‌شود. کشوری که اکنون به یکی از قوی‌ترین اقتصادهای جهان تبدیل شده است. حال آن که روزگاری کشورهای غربی با حمله به این کشور آن را به خاک سیاه نشانده بودند.

رهبران چین اکنون می گویند می توانند طی یک قرن آینده دو هدف بزرگ را محقق کنند که برای آن دو قرن باید برنامه ریزی می شد. نخستین آن در سال 2020 تحقق پیدا خواهد کرد و طبق آن درآمد سالانه یک فرد چینی به سطح درآمد یک فرد در جوامع مدرن خواهد رسید. دومین هدف نیز قرار است سال 2050 تحقق پیدا کند و در آن اقتصاد چین به بزرگ ترین اقتصاد جهان تبدیل شود. آن وقت است که چینی ها طبق اعتقادات سنتی خودشان می توانند بگویند به جاودانگی رسیده اند.

این روزها برای چین اتفاقاتی می افتد که قابل توجه است. یکی از اینها اظهارات «شی جین پینک» رئیس جمهور این کشور بود که اعلام کرد دیگر نسبت به برنامه درهای باز «تنگ شیائوپینگ» رئیس جمهور اسبق این کشور تعهدی ندارد. زیرا آن برنامه به معنای دقیق کلمه «رهنمودی» بود که باید حاکمان چین بعد از او در سیاست خارجی آن را پی می گرفتند و برای تاسیس یک دولت بزرگ به لحاظ اقتصادی نباید عجله می کردند. تنگ شیائوپینگ ضرورت به کار بردن زور برای تسریع در برنامه های توسعه را نمی پذیرفت و به همان اصلی اعتقاد داشت که می گوید «بگذارید چشمه ها جوشیده و مسیری را که مناسب خود می دانند پیدا کنند.»

حال برای نخستین بار طی چند دهه گذشته، کارشناسان و سیاستمداران حزب کمونیست چین بر این نکته تاکید دارند که کارهای تبلیغاتی و توجیه گرانه ای که روزگاری مایه افتخار حزب کمونیست چین بود و در بین احزاب بزرگ دنیا به این کار می بالید، دیگر سودی ندارد. دلیل آن هم خیلی ساده است زیرا «شهروندان جهانی تغییر کرده اند». این شهروندان نه تنها در چین بلکه در تمام جهان سرگرم کارها و اموری دیگر شده اند به گونه ای که تفکر و خصلت هایشان با شهروندان گذشته بخصوص در دهه 40 قرن گذشته میلادی تفاوت زیادی دارند. برای یک شهروند امروزی دیگر این مهم نیست که قانع شود حزب کمونیست حزبی شریف و پاکدامن است. بلکه برای اقناع چنین شهروندی باید حزب بتواند به خواسته های امروزش پاسخ دهد و نسبت به آینده خود و فرزندانش به او اطمینان خاطر دهد. این همان بنای «رویای چینی» است که باید قابل تحقق شود.

چین اکنون به مرحله ای رسیده است که می گوید تغییرات ریشه ای را در رویکردهای اقتصادی خود شروع کرده است؛ رویکردهایی که از مرحله «تولید برای صادرات» به مرحله «تولید برای مصرف» می رسد. به معنای دیگر، چین را نباید از امروز دیگر به صورت یک کارخانه بزرگ توصیف کرد که میلیون ها کارگر وظیفه شان تولید کالاهایی ارزان است تا ملت های دیگر آنها را مصرف کنند. این حق چینی هاست که اکنون پاداش 30 سال تلاش شان را دریافت کنند. این پاداش برخورداری از همان چیزهایی است که تولید می کنند. این تحول در باور اقتصادی چین به این معناست که مقامات این کشور به این نقطه از اعتماد رسیده اند که چین می تواند تا سال 2020 نخستین هدف خود را که طی دو قرن برایش برنامه ریزی کرده بود، تحقق بخشد.

خطوط سیاست خارجی

در کنگره دوم سیاست خارجی چین که بتازگی تشکیل شد و پژوهشگران، محققان، اعضای مراکز اندیشه، سفرای کنونی و گذشته و استادان روابط بین الملل و نمایندگان شرکت های بزرگ حضور داشتند فرصتی بود تا دیدگاه های مختلف درباره سیاست خارجی این کشور شنیده شود. در این کنفرانس رئیس جمهور چین در سخنانی خطوط اصلی استراتژی عظیم چین برای آینده را به این صورت بیان کرد:

1ـ پایان عمل به رهنمود تنگ شیائوپینگ و شروع فوری برای طرح سیاست های جدید. به گفته او، رهنمود رئیس جمهور اسبق چین به اهداف خود رسید و توانست چین را تغییر داده و به مرحله ای برساند که امروز در آن قرار دارد بنابراین باید چشم انداز جدیدی را برای آینده ترسیم کرد.

2ـ توسعه اقتصادی هدف سیاست خارجی نیست چنان که در مرحله قبل بود. اهداف سیاست خارجی باید از این پس فراتر از تحقق میزان رشد بوده و به سطح تحقق «رویای چینی» برسد. باید به گونه ای باشد که کشور ما را از یک جامعه تولیدکننده برای صادرات به یک جامعه تولیدکننده برای مصرف برساند.

3- این تغییر در اهداف لازمه اش تغییرات مشابه در ابزارها و راهکارهاست. سیاست خارجی چین از این به بعد متکی بر روش های خاص چینی و ابزارها و افکار آنها خواهد بود. از این رو باید نیروهای بالنده چینی بیشتری استخدام شوند. بسیاری در چین هنوز باور ندارند که فرهنگشان یک فرهنگ «جهانی» است. این نگرش باید اصلاح شود. این مساله طی چند سال گذشته روشن شده است که زبان چینی در برخی از کشورهای جهان یک زبان خارجی تلقی می شود. حال آن که دیدگاه های فرهنگی «کنفوسیوس» از «پارلمان بریتانیا» یا «الیزه فرانسه» و «گوته آلمان» و «سروانتس اسپانیا» جلوتر است که سال هاست فرهنگ های خودشان را ترویج می کنند. چین اکنون 300 دانشگاه در سطح جهانی دارد و باید این تعداد به 1000 دانشگاه برسد.

4ـ استراتژی جدید چین درحوزه سیاست خارجی به سمت نپذیرفتن هر گونه ائتلاف و در عوض پذیرفتن مشارکت به جای آن است. تشکیل ائتلاف های سیاسی همواره برای ابرقدرت ها به لحاظ مادی و معنوی هزینه بردار بوده است. کافی است دراین باره به سرنوشت ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی نگریسته شود که چه اموال و منابعی و چه امکانات انسانی و غیرانسانی را در جهت حفظ متحدان نظامی یاسیاسی خود یا توطئه علیه دیگری صرف کرده اند.

5ـ در همین رابطه باید به پنج مورد غیرقابل تغییر اشاره کرد. به این معناکه چین بشدت علاقه مند است هیچ تغییری در این موارد به وجود نیاید:

الف ـ تلاش دائم برای تشویق ابرقدرت ها به منظور ایجاد یک نظام بین الملل چند قطبی.

ب ـ تاکید بر جهانگرایی به عنوان یک روند مستمر که هرگز متوقف نمی شود و نباید هم متوقف شود.

ج ـ تلاش مداوم و فزاینده چین برای اصلاح نهادهای مرتبط با نظام موجود بین الملل.

د ـ امید زیادی به تغییری اساسی در وضع منطقه ای اطراف چین وجود ندارد بنابراین نباید به دنبال تغییری در این باره بود.

هـ ـ اصرار بر حفظ منطقه آسیا ـ پاسیفیک و تلاش برای ایجاد صلح در این منطقه.

6ـ چین در استراتژی جدید خود جایگاه دولت ها را بخصوص در رویکرد سیاست خارجی اش به این صورت دسته بندی می کند: همسایگان ؛ یعنی ژاپن، هند، استرالیا، کشورهای جنوب شرق آسیا و روسیه. پس از آن ابرقدرت ها؛ مثل آمریکا، بریتانیا، فرانسه، اتحادیه اروپا و آلمان. به دنبال آنها؛ دولت های در حال توسعه.

7ـ در رابطه با خاورمیانه، به نظر می رسد دولت چین همچنان بر سیاست کج دار و مریز خود پافشاری دارد. در رابطه با خاورمیانه چین همواره تقریبا دچار نوعی «شیزوفرنی دیپلماتیک» بوده است. خاورمیانه منطقه ای بزرگ و به لحاظ اقتصادی مهم، اما نسبت به سایر مناطق جهان از همه جا متشنج تر و دارای مشکلات پیچیده و دشوار و خطرناکی است. شاید یکی از اهداف چین از تمرکز بر طرح «جاده ابریشم» در استراتژی جدید چین همین امر باشد که می خواهد توجه بیشتری به خاورمیانه نشان دهد. چین البته به دنبال «شریک هایی» در منطقه است که بتوانند بار سنگین دخالت مستقیم در منطقه را از دوشش بردارند.

ابرقدرت خوب یا بد

البته هیچ کس در چین یا غرب یا روسیه از این حقیقت غافل نیست که چین نمی تواند دنیا را متقاعد کند اگر درجایگاه یک قدرت بین المللی قرار گرفت یک ابرقدرت به معنای منفی آن نخواهد شد. باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا یکی از سیاستمدارانی بود که به چین توصیه کرد و هشدار داد رئیس جمهور این کشور دارد گام های سریعی را در رابطه با جهان خارج برمی دارد. آمریکا و برخی کشورهای غربی نگران صعود شتابان چین در حوزه های خارجی هستند. سخنرانی رئیس جمهور چین در کنگره دوم سیاست خارجی این کشور به گونه ای بود که گویی تصور می شد رئیس جمهور چین تلاش می کند به اوباما کمک کند تا سقوط و فروپاشی آمریکا آرام تر و بی سر و صداتر به پیش رود. حال آن که رئیس جمهور آمریکا داشت رهبران چین را نصیحت می کرد که خیلی زود نباید در سطح خارجی اوج گرفت.

به هر حال، همه می دانند که تاریخ پر است از مثال هایی که فرا رفتن حکومت ها و دولت ها یا فرورفتن امپراتوری های بزرگ و قدرت های جهانی را نشان می دهد. این حقیقتی است که چین هم می داند، آمریکا هم می داند و دیگران هم از آن بی اطلاع نیستند.