همه مشکلات پادشاه جدید سعودی

محمد ایرانی

ساعت 3 بامداد یک شب سرد صحرا در اوایل ماه جاری میلادی 4 شبه‌نظامی مسلح گروهک تروریستی داعش با عبور از حصار امنیتی مرزی بین عربستان‌سعودی و عراق، زمینه‌ساز رویدادی شدند که حاکی از سیاست‌های نادرست منطقه‌ای ریاض است.

این 4 نفر 35 مایل دورتر از مرز، شناسایی شده و پس از آن با اعزام نیروهای سعودی مسلح به تجهیزات سنگین به نقطه صفر مرزی هر 4 مهاجم - همگی از شهروندان سعودی - به همراه 3 نفر از سربازان گارد مرزی از جمله یک فرمانده پایگاه محلی از پای درآمدند.

صرف‌نظر از سوریه و عراق که داعش در بخش‌هایی از سرزمین‌ آنها کنترل اوضاع را به دست دارند، عربستان کشوری است که در معرض تهدید مستقیم از سوی شبه‌نظامیانی قرار دارد که خود در شکل‌گیری و تقویت آن نقش بسزایی ایفا کرده؛ شبه‌نظامیانی که اکنون نسبت به روابط نزدیک ریاض با آمریکا و غرب ملاحظات جدی‌ای دارند.

اما به نظر می‌رسد مرگ ملک‌عبدالله در هفته گذشته و به قدرت رسیدن ملک‌سلمان، شاه جدید سعودی را با مشکلات منطقه‌ای عدیده‌ای روبه‌رو کرده که قطعا سیاست‌های داخلی و منطقه‌ای ریاض را دستخوش تغییراتی خواهد کرد.

با تداوم درگیری‌ها در سوریه که خود عربستان صحنه‌گردان آن بوده، تشدید تنش‌ها با جمهوری اسلامی ایران بر سر قیمت جهانی نفت، سقوط دولت یمن در مرز جنوبی و وجود شبه‌نظامیان داعش که در حال سلطه بر صحرای عراق در مرز شمالی هستند، شاه جدید عربستان با بحران‌های جدی روبه‌رو است. در عین حال که اختلافات درون‌خانوادگی بر سر عزل و نصب‌ها، آل‌سعود را با تنش‌های علنی و پشت‌پرده روبه‌رو کرده است.

ملک‌سلمان روز جمعه در نخستین سخنرانی خود خطاب به مردم عربستان به‌طور مستقیم به تهدید خشونت‌های در حال رشد و بی‌ثباتی منطقه‌ای اشاره کرد و گفت: «ملت عربی و اسلامی امروز به اتحاد و حفظ یکپارچگی نیاز ضروری دارد».

شبه‌نظامیان مسلح طی 6 ماه گذشته اقدام به سازماندهی 4 حمله در خاک عربستان کرده‌اند که به مرگ 8 غیرنظامی و کشته شدن 11 نیروی پلیس و گارد مرزی و از پای درآمدن 11 شبه‌نظامی منجر شده است.

این در حالی است که بیشتر حملاتی که در خاک عربستان صورت گرفته از سوی بنیادگرایانی انجام گرفته که در عربستان رشد کرده و تحت تاثیر یا آموزش گروهک داعش، القاعده یا دیگر گروه‌های افراطی بوده‌اند. مقامات سعودی اعلام کردند 293 نفر را در ارتباط با این حوادث دستگیر کرده‌اند که 260 نفر از آنها اتباع سعودی هستند.

مقامات سعودی در این میان وقوع حملات جدیدتری از سوی حدود 2 هزار و 200 شهروند سعودی را انتظار می‌کشند که برای مبارزه در کنار نیروهای داعش راهی سوریه یا عراق یا همراه کسانی شده‌اند که از مرزها وارد خاک عربستان می‌شوند بویژه از مرز تقریبا 600 مایلی با عراق که عمدتا صحرایی خشک و بدون سکنه‌ است، به گونه‌ای که ژنرال منصور الترکی، سخنگوی وزارت کشور عربستان خطاب به رسانه‌ها اعلام کرد: «آنها (تروریست‌ها) به دنبال هدف قرار دادن عربستان هستند و می‌خواهند دست به حمله تروریستی بزرگی بزنند».

دولت عربستان با تقویت امنیت مرزها و تدوین قوانین جدید که به دولت قدرت وسیعی را برای دستگیری هر فردی می‌دهد که به گروه‌های بنیادگرا بپیوندد یا از آنها حمایت کند، سعی در واکنش جدی به اقدامات داعش دارد؛ که برخی از این اقدامات شکایت گروه‌های حقوق بشر را در این رابطه به دنبال داشته که دولت در برخورد با منتقدان، شدت عمل به خرج داده است.

مقامات دولتی پا را فراتر گذاشته و امامان جماعت 85 هزار مسجد در سراسر کشور را نسبت به ایراد خطبه‌هایی در حمایت و همراهی با افراط‌گرایان، منع کرده‌اند. وزارت امور اسلامی در عین حال برنامه‌ای موسوم به «کمپین گفت‌وگو» را راه‌اندازی کرده‌ است که یک برنامه ضد دیدگاه‌های بنیادگرایی به همراه یک وب‌سایت است که مشورت‌هایی ارائه می‌دهد.

«ما در حال آموزش به امامان جماعت مساجد هستیم که به مردم بگویند داعش علیه اسلام سخن می‌گوید. آنها ارائه‌گر خشونت هستند. ما اسلام واقعی را ارائه می‌کنیم(!)» این سخنان مربوط به توفیق الصدیری، معاون وزیر امور اسلامی عربستان است که بیانگر این واقعیت است که خاندان سعود اکنون بیش از پیش خطر داعش را در خاک خود احساس می‌کند.

با توجه به تحولات روی داده در منطقه، عربستان با دوره‌ای از مشکلات روبه‌رو خواهد بود. سرنگونی دولت یمن از جمله اقدامات وخیمی بود که رهبران سعودی انتظار آن را داشتند و آنها با نگرانی شدیدی بیش از هر کشور همسایه نظاره‌گر تحولات یمن هستند. یمن کشوری فقیر با حدود 25 میلیون جمعیت است که از مرزهای ایمنی برخوردار نیست و زمانی خرابکاران به سادگی به خاک عربستان وارد می‌شدند و عربستان بارها نیروی نظامی خود را به یمن اعزام کرده بود.

در واقع تحولات یمن را باید نخستین چالش بین‌المللی ملک‌سلمان دانست البته آمریکا نیز نسبت به این تحولات نگرانی مشابهی دارد. از این رو به نظر می‌رسد هر دو طرف از فرصت به دست آمده برای همکاری‌های نزدیک امنیتی بهره‌ گیرند اما عربستان در قبال چگونگی برخورد با مساله یمن دچار تردید است چرا که با این چالش روبه‌رو است که آیا از دولت سرنگون شده از طریق ارسال کمک و سلاح برای بازگشت به قدرت حمایت کند یا اینکه به حمایت از مخالفان بپردازد. سیاست‌های ریاض در قبال یمن تا به امروز عمدتا شکست خورده است اما به نظر نمی‌رسد دست روی دست گذاشته تا جنبش شیعی الحوثی کنترل اوضاع را در این کشور به دست گیرد.

به نظر می‌رسد مقامات سعودی در داخل کشور کنترل خود را بر خیریه‌های مظنونی که به نظر می‌رسد رابط ارسال کمک‌های مالی به بنیادگرایان هستند، تشدید کرده‌اند چرا که اعتقاد بر این است که سعودی‌های ثروتمند منبع قابل توجه کمک‌های مالی به داعش و القاعده هستند و در این میان منتقدان به یافته‌هایی اشاره دارند مبنی بر اینکه بسیاری از سعودی‌ها بی‌سروصدا از داعش حمایت کرده و آن را نیروی سنی قوی‌ای می‌دانند که برای حفاظت از سنی‌ها بویژه در سوریه و عراق شیعی در حال مبارزه هستند.

علی الاحمد، فعال سعودی که اداره مرکز مطالعات «امور خلیج‌فارس» در واشنگتن را بر عهده دارد با انتقاد از سیاست‌های دوگانه عربستان در منطقه می‌گوید: «در خاورمیانه اتفاق جدیدی روی نداده است شما تروریست‌های خاص خود را خلق می‌کنید، سپس تظاهر می‌کنید که در حال مبارزه با آنها هستید».

به گفته الاحمد، سعودی‌ها در حال بازی با دوطرف هستند تا ادعا کنند انسان‌های خوبی هستند: «سعودی‌ها از این بازی دستاوردهای سیاسی بسیاری به دست می‌آورند. برای آمریکایی‌ها، آنها حافظان امنیت هستند و صرف‌نظر از اینکه آنها در قبال حقوق‌بشر تا چه میزان خشن هستند یا روشی که با زنان برخورد می‌کنند، آنها کسانی هستند که همه چیز را تحت کنترل دارند».

شاه جدید سعودی در حالی بر مسند قدرت نشست که تا به حال سیاست‌های منطقه‌ای ریاض بویژه در رقابت با جمهوری اسلامی ایران، نتایج مورد نظر آنها را به دنبال نداشته و سوریه، عراق و اکنون یمن از جمله اهدافی بودند که عربستان به زعم خود به دنبال اعمال سیاست‌های خود بود و اکنون شاهدیم یکی پس از دیگری، راهبردها و تاکتیک‌های عربستان در حال شکست خوردن است و اقدام عربستان برای کاهش قیمت‌ نفت با وجود آنکه این اقدام،‌ آثار و تبعات خاص خود را به دنبال خواهد داشت، آخرین حربه‌ای است که از سوی ریاض در رقابت‌های منطقه‌ای برای به شکست کشاندن سیاست‌های ایران، به کار گرفته شده است.

به نظر می‌رسد شاه جدید عربستان برای برون‌رفت از چالش‌های جدی‌، نیازمند تغییر سیاست‌هاست. داعش اکنون به معضلی امنیتی برای عربستان تبدیل شده است و اگر تروریست‌های خودساخته با مانعی روبه‌رو نشوند شاید این بار درگیری‌های خونین از عراق و سوریه به خاک عربستان کشیده شود.

خود کرده را تدبیر نیست.