جدال سیاسی در تنگه هرمز

امید کاجیان: هشتم اردیبهشت ماه بود که به عنوان یک بمب خبری صدا کرد، خبری که شاید در آن روز رسانه‌هایی مثل ان بی سی نیوز و سی ان ان، نیو یورک تایمز و. .. را به واکنشی سریع وا داشت گویی که گروهی مدتها منتظر رخداد اینچنینی بودند. "چهار شناور ایرانی کشتی «مرسک کینگستون» را در تنگه هرمز محاصره کرده‌اند. پس از آن، نیروهای ایرانی برای مدتی به همراه کشتی مذکور حرکت ‌و سپس آن را‌‌ رها کرده‌اند. به نوشته سی‌ان‌ان، در پی این واقعه ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا هشداری را درباره این موضوع خطاب به دریانوردان صادر کرده است.

از سویی دیگر به گفته مقامات وزارت دفاع آمریکا، نیروهای ایرانی یک کشتی تجاری را که با پرچم جزایر مارشال در حرکت بوده، توقیف کرده‌اند." تابناک می‌نویسد به گفته آمریکایی ها، نیروهای ایران در اطراف کشتی تیر هشدار شلیک کرده و سپس وارد آن شده‌اند. این کشتی با نام مرسک تایگریس در آب‌های ایران بوده و قصد ورود به تنگه هرمز را داشته است. در واکنش به این واقعه، یک رزم‌ناو آمریکایی به سمت محل حرکت کرده و هواپیماهای آمریکایی نیز ماجرا را تحت نظارت داشته‌اند.

این خبر‌ها ادامه داشت تا اینکه "ظریف" وزیر امورخارجه در باره توقیف این کشتی در تنگه هرمز به خبرنگاران پاسخ داد: این توقیف یک مورد قانونی است. از کشتی باری خواسته شد که به بندر بیایید، اما کشتی خودداری کرد. نیروهای دریایی ما نیز اقدام کردند تا این کشتی را تا بندر همراهی کنند."این توقیف تا حدی خبر ساز شد که حتی بر روی بازار جهانی نفت هم اثر گذاشت . جنجالها ادامه داشت تا اینکه آمریکا اعلام کرد این کشتی متعلق به آمریکا نبوده و در اصل یک کشتی دانمارکی است. اما این موضوع دلیلی بر عدم تداوم واکنش‌های این کشور نشد.

آمریکا سایر کشتی‌های خارجی را اسکورت می‌کند

دلیل این عدم توقف واکنش‌های آمریکا را هم می‌توان درپیام ارتش آمریکا دید که ادعا می‌کند: احتمال دارد ناوهای آمریکایی علاوه بر حفاظت از کشتی‌های تجاری این کشور، در تنگه هرمز کشتی‌های دیگر کشورها را نیز اسکورت کنند." موضوع تا حدی بالا می‌گیرد که خبر از رایزنی با سایر کشورها برای جامه عمل پوشاندن به اسکورت از کشتی‌های غیر آمریکایی توسط آمریکایی‌ها می‌رسد. ایسنا در این‌باره می‌نویسد پاتریک رایدر یک سخنگوی ارتش آمریکا در این‌باره می‌گوید: برنامه کنونی ما این است که از کشتی‌هایی حفاظت کنیم که پرچم آمریکا را حمل می‌کنند. اگرچه رایزنی‌ها برای اسکورت کشتی‌های دیگر کشورها نیز در جریان است. "

همچنین وزارت دفاع آمریکا روز جمعه اعلام کرد:‌کشتی‌های این کشور در تنگه هرمز با همراهی ناوگان آمریکا حرکت خواهند کرد و اسکورت کشتی‌های تجاری آمریکا در این منطقه تا مدت نامحدودی ادامه خواهند داشت.

اما جالب اینجاست که همه این صحبت‌ها در حالی صورت می‌گیرد که رویترز هم تایید می‌کند که نیروی دریایی ایران هفته گذشته کشتی توقیف شده را به دلیل یک شکایت خصوصی در ارتباط با بدهی مالی توقیف کرده است. اما گویی این توقیف به دلیل مسائل تجاری، خارج از چارچوب خود، رنگ وبوی سیاسی به خود گرفته است.

سخنگوی پنتاگون می‌گوید که بعد از ماجرای توقیف این کشتی اخیرا چهار کشتی آمریکایی را که از تنگه هرمز عبور می‌کردند همراهی کرده‌ایم.هرچند هنوز خبری از اسکورت سایر کشتی‌های کشورهای دیگر نیست.

اما در این مدت ایران هم ساکت ننشسته است تا جایی که به توضیحات بیشتری در اینباره پرداخته است. سفارت جمهوری اسلامی ایران در کپنهاک در خصوص توقیف کشتی دانمارکی «مرسک تیگرس» در آب‌های سرزمینی ایران تاکید کرده است : دادرسی و پیگیری قضایی موضوع مالی در طول چندین سال، مراحل عادی خود را طی کرده و در آن، طرفین دعوی در جلسات دادگاه حضور داشته و مدارک مورد نظر خود را ارائه و حتی تقاضای تجدیدنظر هم کرده‌اند که در نهایت در ماه مارس سال جاری میلادی حکم نهایی علیه شرکت مرسک صادر شده و سفارت دانمارک در تهران نیز در جریان این پرونده قرار داشته است.

ضمنا کشتی در آب‌های سرزمینی ایران توقیف و به بندرعباس هدایت شده و اقدام مقامات ایرانی بر اساس قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران و بر طبق قانون و عرف بین‌الملل صورت گرفته است. طبیعی است که کشتی بعد از حل و فصل بدهی توسط خطوط کشتیرانی مرسک، آزاد و اجازه حرکت به سوی مقصد نهایی به آن داده خواهد شد.

با تمامی این تفاسیر سوال اینجاست که آیا قصد اسکورت کردن تمام کشتی‌ها از سوی آمریکا در این منطقه در عمل هم می‌تواند به وقوع بپیوندد؟ و به واقع چرا توقیف یک کشتی تجاری اینگونه تبدیل به موضوعی سیاسی شده است ؟

از بدهی ششصد هزار دلاری تا بهانه‌ای برای تندروها

دکتر علی بیگدلی کارشناس روابط بین الملل دراین‌باره در گفتگو با آفتاب یزد می‌گوید: کشتی دانمارکی که توقیف و به بندرعباس برده شده است ششصد هزاردلار به ایران بدهی داشته است. این توقیف دو بعد داخلی و خارجی دارد در بعد داخلی باید گفت که این توقیف ممکن است بر فضای مذاکرات هسته ای تاثیر بگذارد اما بعد خارجی آن، چندان اهمیتی نداردو بیشتر برای مصرف داخلی در آمریکاست."

او اما تاکید می‌کند : باهمه این احوال باید مسئولین ما دقت کنند که چنین مسئله ای باعث تنش در روابط نشود این چیزی است که جناح راست تندرو آمریکا می‌خواهند. همه این موارد نشان از آن دارد که این گروه در تلاش است تا به بهانه‌های مختلف، فشار را برایران و مذاکرات هسته‌ای وارد کند و به دنبال فضا سازی‌ها است و بحث توقیف کشتی دانمارکی هم یکی از همان بهانه‌هایی است که آنها می‌خواهند به آن دامن بزنند پس ما نباید با چنین اقدامی با عث این همسویی و همصدایی شویم. "

دکتر بیگدلی با بیان اینکه در گذشته بحث بستن تنگه هرمز مطرح شد ولی در شرایط عادی این صحبت، منطبق با ضوابط بین الملل نیست گفت: البته جریان اسکورت آمریکایی‌ها ربطی به این گفته پیشین مسئولین ما ندارد و بر آمریکا هم میسر نیست که همه این کشتی‌ها را ساپورت کند، فراموش نکنیم در روزفقط 12 کشتی 2 میلیون بشکه ای نفت از این منطقه عبور می‌کند. "

وی تاکید می‌کند: "بعد از این واقعه بسیاری از مسئولین ما مثل وزیر امورخارجه از روی مسائل و منافع ملی هم از این اقدام دفاع کنند. "

کارمان غیرقانونی نبود

از سویی دیگر یوسف مولایی کارشناس اموربین‌الملل در این ارتباط در گفتگو با آفتاب یزد می‌گوید: "در واقعه توقیف کشتی دانمارکی باید دید که آیا در آبهایی که حق ترانزیت برای کشورهای خارجی وجود داشته است این عمل صورت گرفته است یا خیر و پس از آن بر مبنای این موضوع قضاوت کرد. چون توقیف در آبهای ساحلی خودمان است کسی نمی تواند مدعی کار غیر قانونی بشود، از طرفی دیگر در جاهایی که حق ترانزیت وجود دارد آمریکایی‌ها اعلام کردند که می‌خواهند کشتی‌ها را اسکورت کنند که این موضوع هم امکان‌پذیر است پس باید گفت که مسلما هردوی این موارد می‌تواند از موجبات تنش باشد."

مولایی اضافه می‌کند :"البته خود اسکورت کردن به خودی خود خلاف حقوق بین الملل نیست و جزو آرایش نظامی به شمار نمی‌آید. اما آنچه که در این بین رخ می‌دهد این است که واکنش ایران در قبال این تصمیم چه باشد و به تبع آن واکنش آمریکا چگونه تداوم بیابد"

یوسف مولایی ادامه می‌دهد: در گذشته و در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، بحث اسکورت کشتی‌های نفتی در آن منطقه مطرح بود و همین طور در برخی کشتی‌ها هم پرچم آمریکا برآنها برافراشته می‌شد و به این بهانه از آنجا عبور می‌کردند. اما این ادعا که آیا از نظر عملی این صحبت آمریکایی‌ها می‌تواند برای همه کشتی‌ها به تحقق بپیوندد بستگی به میزان امکانات آنها در منطقه دارد و این که تا چه میزان برروی این قضیه سرمایه گذاری می‌کنند.

این کارشناس درباره این موضوع که آیا این مسئله ممکن است بر مذاکرات هسته ای تاثیری داشته باشد پاسخ می‌دهد: "دولت آمریکا وایران تلاش می‌کنند تا مسائل را از همدیگر تفکیک کنند و مسائل هسته ای را در این موضوع دخالت ندهند اما وقتی فضای بین دو کشور از آرامش برخوردار نباشد می‌تواند براین موضو ع هم تاثیر بگذارد"

التهاب معنادار

اما مهدی مطهرنیا در پاسخ به سوالات آفتاب یزد می‌گوید: " آنچه که هم اکنون در خلیج فارس در جریان است نشان‌دهنده یک التهاب معنادار در جهت دستیابی به یک ثبات هدفمند است. جمهوری اسلامی ایران خواستار ثبات منطقه ای براساس تحرکات درون منطقه ای در جهت ایجاد یک نظم پایدار در منطقه خاور میانه با مرکزیت خلیج فارس ولی بدون حضور نیروهای فرامنطقه ای در خاورمیانه است درحالی‌که حضور نیروهای فرامنطقه‌ای در خلیج فارس که به دلیل جنگهای مختلف در این ناحیه صورت گرفته است موجبات بی ثباتی منطقه شده است"

مطهرنیا ادامه می‌دهد: "حمایت ارتش آمریکا از کشتی‌ها و زدن پرچم آمریکا در جهت عبور و مرور از این مسیر بعداز در خواست کشورهای عربی به این شکل درآمد"

وی می‌افزاید: تلاش ایران در چارچوب سیاست خارجه دولت یازدهم یعنی تعامل سازنده بوده است تا نشان دهد که ثبات سیاسی در منطقه می‌تواند به ثبات نظامی و امنیتی بینجامد"

وی تاکید می‌کند : با توجه به اهمیت ژئو استراتژیک منطقه خلیج فارس، هر گونه کنش و واکنش‌های کوچکی در این ناحیه تاثیراتی بزرگ را در منطقه خواهد داشت. برای کاهش التهاب منطقه ای که اکنون شاهد آن هستیم چه ایران چه کشورهای منطقه ای و چه کشورهای فرامنطقه ای از هرگونه عمل مغایر با منطق سیاسی باید دوری بجویند "

مطهرنیا ادامه می‌دهد :" ایران حق خود می‌دانسته است که براساس مسئله حقوقی که با شرکت مورد نظر داشته است بر اساس قانون دست به توقیف کشتی بزند اما در همین حال ایران هم باید بپذیرد که بسیاری از کشورهای منطقه و فرامنطقه به دنبال بهره‌برداری ازاین گونه وقایع برای توسعه حضور خود در این منطقه هستند. بنابراین باید در یک منطق عملیاتی به دنبال این باشیم که آیا کارهای اینچنینی مانع این اقدامات سودجویانه برخی می‌شود یا زمینه‌ساز بهره‌برداریها برای حضور مستحکمترکشورهای فرامنطقه‌ای خواهد شد."

این کارشناس مسائل بین المللی می‌افزاید: "اعلام رسمی اسکورت تمامی کشتی‌ها از سوی آمریکا دارای یک بار حقوقی است و بیش از آنکه عملیاتی بودن آن مدنظر باشد اعلام رسمی آن است که تمامی کشتی‌هایی که از این منطقه عبور می‌کنند مسئولیت سیاسی و حقوقی آن را ایالات متحده آمریکا برعهده می‌گیرد و کمترین تنشی می‌تواند زمینه‌های ورود آمریکا را به یک اصطکاک بیشتر وارد می‌کند."

سرنوشت شاهرگ حیاتی

تنگه هرمز که یک منطقه استراتژیک محسوب می‌شود روزانه محل عبور حدود 17 میلیون بشکه نفت است که معادل 30 درصد نفت انتقال یافته از طریق خطوط دریایی محسوب می‌شود. حال با حضور ایران در این منطقه و به تبع آن واکنش و صحبت‌های جدید آمریکا، امروز بیش از پیش در مورد توان دفاعی ایران در منطقه تنگه هر مز سخن گفته می‌شود و این موضوع که آیا ایران در صورت رویداد بحران می‌تواند این منطقه را اداره کند. باتوجه به اینکه مدتها پیش از این ایران بنا به دلایلی موجه سیاسی تهدید کرده بود که در صورت لزوم می‌تواند تنگه هرمز را ببندد امروز موضوع توقیف کشتی دانمارکی که فارغ از مسائل سیاسی و به دلایل تجاری بوده است بیش از پیش در صدر اخبار قرار گرفته است.

این تنش در زمانی بیشتر می‌شود که این‌بار آمریکا سخن از احاطه و اسکورت سایر کشتی‌های کشورها را می‌کند. این خود دلیلی بر این است که توانایی‌های ایران در این زمینه بیش از پیش نمایان شده است تا جایی که کشورهایی چون آمریکا را اینگونه به حرکت واداشته است حال باید دید و منتظر بود که آیا تنش‌ها در تنگه هرمز با فروکش شدن اخبار رسانه‌ای آن خاموش خواهد شد و یا اینکه وارد فاز جدیدی خواهد شد. تنگه ای که از دیرباز معروف بود به اینکه شاهرگ حیاتی تجاری بسیاری از کشورها به ویژه در صنایع نفتی است.