گروه سیاسی، رضا دهکی: هنگامی که دولت یازدهم سکان هدایت قوه مجریه را در اختیار گرفت، پدیدهای به نام «دلواپسان» هم پا به عرصه ظهور گذاشت. این دلواپسی در ابتدا در هنگام گزارش عملکرد صد روز اول فعالیت دولت توسط حسن روحانی آغاز شد و با شروع مذاکرات هستهای به اوج خود رسید. دلواپسان هر روز شیوهای برای برخورد با گروههای مقابل خود اتخاذ میکنند. این شیوهها گاه استفاده – و در واقع سوءاستفاده – از تریبون مجلس و گاه بهرهگیری از شبکههای اجتماعی است. گاهی همایش برگزار میکنند و گاهی کمپین راه میاندازند.
به هر حال این شیوهها هر چه باشند، تنها یک هدف دارند و آن هم تقابل با افراد و چهرهها و عملکرد کسانی است که در جبهه مخالف دلواپسان قرار گرفتهاند.خاستگاه اصولگرایی دلواپسان باعث میشود اصلاحطلبان و اعتدالگرایان اولین جبهه مقابل دلواپسی را تشکیل دهند و چهرهها و گروههای این دو گروه نیز بیش از همه مورد هجمه قرار گیرند. چهرهای مثل آیتالله هاشمی رفسنجانی به عنوان شخصیتی مورد وثوق این دو جبهه، یکی از افرادی است که بیشتری حجم هجمه این گروه را علیه خود میبیند. دولت یازدهم نیز که برآیند اصلاحطلبان و اعتدالگرایان هست نیز به همین دلیل از چنین هجمههایی در امان نیست.
از دورهمیهای دلواپسانه تا سوءاستفاده از تجمعهای ملی
اصطلاح «دلواپسی» اصلا زاده همایشی با نام «دلواپسیم» بود که در بحبوحه مذاکرات هستهای، با حضور جمعی از کسانی که امروز از چهرههای شاخص این جریان محسوب میشوند برگزار شد. این همایشها به گونهها و نامهای مختلف ادامه پیدا کرد و در آنها علاوه بر موضوع هستهای، دامنه انتقادها به بقیه عملکردهای دولت و جبهههای مقابل نیز رسید. دلواپسان حتی از رویدادهای ملی و تجمعهایی که در این راستا برگزار میشد – از مراسم سالروز پیروزی انقلاب اسلامی یا روز قدس گرفته تا تشییع شهدای گمنام جنگ تحمیلی – برای این منظور استفاده کردند و حتی گاه به گونهای عمل کردهاند که به نظر میرسد قصد مصادره این روزها به نام خود را داشتهاند؛ موضوعی که بارها مورد انتقاد چهرههای مختلف و از جمله برخی چهرههای اصولگرا قرار گرفته و از سوی بیشتر مردم و شخصیتها تقبیح شد.
موضعگیری با تاکید بر اطلاعات نادرست
در میان دلواپسیهای مختلف، بسیار دیده شده است که این هجمهها گاه و بیگاه بر مبنای دادهها و اطلاعات نادرستی بیان شدهاند. مثلا در موضوع هستهای و متن برجام علیرغم این که بارها در مورد عدم نیاز ایران به غنیسازی پلوتونیوم از سوی وزیر امور خارجه، رئیس سازمان انرژی اتمی و یا دیگر افراد مسئول توضیح داده شده، این محدودیت بارها به عنوان ایرادی به توافق هستهای مطرح شده است. یا در همین راستا علیرغم تاکید رئیس سازمان انرژی اتمی بر تحت تحقیق بودن استفاده از سانتریفیوژهای نسلهای بالاتر از IR1 و زمانبر بودن آن، محدودیت زمانی استفاده از آنها – علیرغم عدم ممنوعیت تحقیق و توسعه در این زمینه – مورد هجمه قرار گرفته است.
این موضوع تنها مختص موضوع هستهای نیست و به عنوان مثال میتوان ردپای این شیوه را در هجمه اخیر به دولت در مورد گرانی برخی اقلام یا تعبیر برداشتن یارانه بنزین به گرانی بنزین از سوی برخی رسانههای همسو با دلواپسان مشاهده کرد. در این روند اغلب تلاش میشود با اشاره به شعار «راستگویی» دولت یازدهم، آن را دروغگو جلوه دهند. این شیوه در برخورد با شخصیتهایی مثل آیتالله هاشمی رفسنجانی نیز در بازتاب نادرست برخی گفتههای وی نیز دیده میشود.
استفاده از تریبون مجلس و سلاح سوال و استیضاح
برخی نمایندگان مجلس از شاخصترین چهرههای دلواپس به شمار میروند. جایگاه نمایندگی نیز این فرصت را به وجود آورده است که گاه و بیگاه از این فضا به جای استفاده در راستای خدمت به ملت، برای حمله و هجمه علیه گروههای مقابل استفاده کنند. این موضوع تنها از تریبون صحن علنی اتفاق نمیافتد و خود جایگاه نمایندگی با توجه به عنوان حقوقی آن، فضای مصاحبه و گفتوگو در موارد مختلف و استفاده از فرصت رسانهها را به دست این افراد میدهد. مثلا چندی پیش یکی از نمایندگان جبهه پایداری در مصاحبهای با تعیین تکلیف برای شورای نگهبان، اظهار کرده بود که اصلاحطلبان خطقرمز این شورا در بحث تایید صلاحیت کاندیداهای مجلس شورای اسلامی برای انتخابات مجلس دهم محسوب می شوند. این سخن البته با واکنش شورای نگهبان و حتی برخی چهرههای دیگر اصولگرا همراه بود.
اخیرا نیز تریبون مجلس فضایی برای هجمه به آیتالله هاشمی رفسنجانی پدید آورد و یکی از چهرههای این جبهه در صحن علنی خواستار خانهنشینی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام شد. این گروه نه تنها در تذکرها و نطقهای خود جبهههای مقابل را از هجمه بینصیب نمیگذارند، بلکه رویکرد آنها در ماجرای برخی سوالها و استیضاحها از وزرای دولت نیز این تقابل را نشان میدهد. در آخرین این موارد، سخنان مهرداد بذرپاش در هنگامه سوال از وزیر اقتصاد – که به گرفتن سومین کارت زرد طیبنیا از مجلس منجر شد – و تلاشهای دلواپسان برای وصول استیضاح وی یا وزیر راه و شهرسازی در جلسه دوشنبه مجلس میتوان اشاره کرد. در این جلسه، برخی نمایندگان فراکسیون اصولگرایان مجلس که اغلب آن ها نیز نمایندگان دلواپس بودند، از ابتدای آغاز جلسه امروز با رفت و آمد به جایگاه هیئت رئیسه و صحبت با محمدحسن ابوترابیفرد که ریاست جلسه را برعهده داشت، به دنبال گرفتن امضای هیئت رئیسه برای طرحی بودند.
این نمایندگان با جابجایی ابوترابیفرد و باهنر، همه تلاش خود را صرف متقاعد کردن باهنر کردند اما در نهایت با مقاومت وی روبرو شده و نتوانستند وی را راضی کنند که نامه آن ها را امضا کند؛ بنابراین تلاش آنها به جلسه بعدی موکول شد. در همین رابطه ابوذر ندیمی در گفتوگو با خبرآنلاین در خصوص گفتگوهای برخی نمایندگان از جمله علیرضا زاکانی، علی اصغر زارعی، جواد کریمی قدوسی و احمد امیرآبادی در جایگاه هیئت رئیسه گفت: من بالا نبودم اما از مذاکراتی که در صحن صورت می گرفت به نظر این نمایندگان به دنبال امضای هیئت رئیسه برای اعلام وصول استیضاح وزیر اقتصاد در جلسه روز دوشنبه بودند.
وی همچنین مورد دیگر تلاش این نمایندگان را متقاعد کردن هیئت رئیسه برای قرائت نامه برخی از آنها در ارتباط با الزام دولت به ارائه لایحه برجام به مجلس عنوان کرد این در حالی است که در جلسه روز یکشنبه پارلمان اعلام شد باهنر مانع اصلی اعلام وصول استیضاح عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی بوده است و در لابیهایی که در مجلس انجام داده است به نمایندگان گفته است که استیضاح وزراء را در شرایط فعلی، به صلاح نمیداند. در همین حال، احمد امیرآبادی فراهانی، نماینده مردم قم در مجلس که در متن این گفتوگوها قرار داشت درباره موضوع این مذاکرات گفت: یکشنبه هفته آینده مشخص خواهد شد که ما درباره چه چیزی صحبت میکردیم. به هر ترتیب به نظر میرسد حضور دلواپسان در مجلس فضای خوبی را برای بیان دلواپسیهایشان در اختیار این افراد قرار داده است.
دلواپسی از جنس پست و لایک و کامنت
بسیاری از چهرههای دلواپس در شبکههای مختلف اجتماعی عضویت دارند. در واقع استفاده از شبکههای اجتماعی با ظهور دولت یازدهم و استفاده بسیاری از اعضای دولت – و در راس آنها محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه – از این شبکهها برای ارتباط مردمی و بیان مواضع و دیدگاههای خود، جان تازهای گرفت. عضویت چهرههای مختلف گاه در شبکههای اجتماعی فیلترشده همچون فیسبوک و توییتر و گاه در شبکههای اجتماعی فیلترنشده مثل اینستاگرام دیده میشود. دلواپسان نیز با مشاهده این اقبال به شبکههای اجتماعی، به استفاده از این شبکهها روی آوردهاند و به عنوان مثال حمید رسایی و محمد کوچکزاده گاه به گاه در صفحه اختصاصی اینستاگرام خود موضعگیریهایی را انجام میدهند. به عنوان مثال در این زمینه میتوان به موضعگیری این دو پس از اعلام توافق هستهای اشاره کرد که یکی با قرار دادن تصویری از داستان «چوپان دروغگو» به استقبال توافق رفت و دیگری با تصویری از دستبوسی محمد مصدق از ملکه پهلوی، مقایسه محمدجواد ظریف با نخستوزیر ملی شدن صنعت نفت از سوی برخی رسانهها را به چالش کشید.
کمپینهای ساز مخالف
استفاده از شبکههای اجتماعی دلواپسان را با کمپینسازی نیز آشنا کرده است. این عده تلاش میکنند با ایجاد کمپینهایی برای موضوعهای مختلف چه در فضای مجازی، تاثیرگذاری بیشتری در رسانههای مدرن از خود نشان دهند. اوج این موضوع را میتوان در هجمه اخیر علیه سخنان آیتالله هاشمی رفسنجانی با ایجاد کمپین «من یک روستایی هستم» یافت. در حالی که سخنان رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در مصاحبه با نشریه طلوع صبح، به وضوح به برخی افراد خاص اشاره داشت که در دوران مبارزات انقلاب اسلامی، خارج از جریان مبارزه در روستاها به امور تبلیغی مشغول بوده و امروز ادعای انقلابیگریشان از برخی چهرههای در متن مبارزه بیشتر است، دلواپسان این اظهارات را توهین به روستاییان دانستند.
در همین راستا تصاویری در فضای مجازی منتشر شد که در آن چهرههای روستایی کاغذی با نوشته «من یک روستایی هستم» را در دست گرفتهاند. در این تصاویر که موضوع گزارشهای رسانههای همسو با دلواپسان نیز قرار گرفته و توسط آنها بازنشر شد، با توجه به یکسانی کاغذ موجود در تصویر – با ایراد پرینتر که زیر کاغذ را سیاه کرده بود – میتوان میزان مردمی بودن و فرمایشی نبودن کمپین را دریافت.
ما مظلومیم
فضای مظلومنمایی را تا حدی در ابتدا حسن روحانی در اختیار دلواپسان قرار داد. وی در چند سخنرانی خود هنگام صحبت از برخی منتقدان توافق و دولت، گاه از کوره در رفت و این عده را با الفاظی مثل بیسواد خطاب کرد (که این ماجرا خود موضوع شکلگیری برخی کمپینها هم شد!) و دلواپسان نیز این خطاب را به خود گرفتند و به آن معترض شدند. با این حال این روند بعدها و تاکنون نیز ادامه پیدا کرده است. در این روش تاکید بر این است که اولا خود را تنها یک منتقد دلسوز نشان دهند که با سوءتعبیر در منتقدستیزی دولت بیانصافانه مورد هجمه قرار گرفته است و دوما این که فضای انتقادهای – قطعا برحق! – آنها نیز بسته است و گاه برخی مغرضانه اجازه اظهارنظر به آنها نمیدهند.
آخرین مثال این موضوع را میتوان در جلسه روز دوشنبه مجلس مشاهده کرد؛ جایی که روحالله حسینیان در تذکری با انتقاد از نحوه مدیریت مجلس اظهار کرد: در مجلس 4 نفر از نمایندگان بهعنوان مخالف و موافق موضوعی درخواست صحبت داشتند ولی قبل از مخالفت و موافقت، تذکراتی را مطرح کردند که هیات رئیسه به آن تذکرات ایراد نگرفت. نماینده مردم تهران در مجلس افزود: همین که برخی از دوستان ما تذکری را مطرح میکنند، مدیریت مجلس حرف آنها را قطع میکند. در حالی که بالاخره ما هم حرف داشته و میخواهیم صحبت کنیم. اگر واقعاً به این نتیجه رسیدهاید که مخالفان دولت و منتقدان از توافق صحبت نکنند، یک ماده واحده تصویب کرده و با مقداری چسب دهان منتقدان را ببندید. وی تاکید کرد: طبق قانون اساسی این حق نمایندگان مجلس است که وزرا را استیضاح کنند، اما چرا هیات رئیسه مجلس این استیضاحها را غربالگری میکند؟ همچنین استیضاح وزیری که 70 تا 80 نفر از نمایندگان آن راامضا کردهاند، مطرح نمی شود؛ بنابراین این نوع مدیریت مجلس صحیح نمیباشد.
حسینیان تصریح کرد: هیات رئیسه مجلس بهخصوص رئیس باید از حیثیت مجلس دفاع کند. البته رئیس جمهور سابق در موضوعی عنوان کرد که مجلس در راس امور نیست و همین باعث شد که رئیسجمهور در مجلس حضور پیدا کند، اما در حال حاضر رئیسجمهور، مجلس را به کناری زده و اجازه طرح مذاکرات در مجلس را نمیدهد، بنابراین به جای آن که لایحهای به مجلس بفرستد، این کار را انجام نداده و هیات رئیسه مجلس نیز از آن دفاع میکند .این اظهارات البته واکنش محمدرضا باهنر نایبرئیس مجلس را نیز به دنبال داشت که در پاسخ به تذکر حسینیان گفت: اینکه نمایندهای بخواهد از فرصت مخالف و موافقات خود درخصوص موضوعی تذکری غیرمرتبط مطرح کند، آییننامهای نیست، بنابراین ما از نمایندگان خواهشمندیم که اینگونه اقدام نکنند. اما تذکر در رابطه با اینکه چرا متفاوت برخورد میشود را قبول ندارم. وی افزود: آقای رسایی وقت مخالفت داشت اما از این زمان برای طرح تذکر خود استفاده کرد و مشخص بود که خواهان صحبت در موضوع اصلی نیست.
به هر ترتیب به نظر میرسد راههای دلواپسان برای بیان دلواپسیهای خود محدود نباشد و این افراد از هر فضایی برای هجمه علیه چهرهها و گروههای مقابل و مورد انتقاد خود استفاده میکنند.