بازی پلوتونیومی

(روزنامه وطن امروز – 1394/07/30 – شماره 1730 – صفحه 2)

گروه سیاسی: رفتار علی‌اکبر صالحی در روزهای واپسین طی شدن مجاری قانونی درباره اجرای برجام در کشور، ناظران را حیرت‌زده کرده است. قسم جلاله‌ای که او یاد و ادعا کرد تعهدات ایران در برجام موجب کندی و توقف فعالیت‌های هسته‌ای کشور نمی‌شود، آنقدر عجیب بود که قاعدتا مفهوم و معنای رفتار او چیزی جز همان کلمه‌ای که همه می‌دانند؛ نبوده و نیست. به گزارش «وطن امروز»، به غیر از رفتار غیراخلاقی و غیراسلامی او در ماجرای گپ خصوصی با روح‌الله حسینیان که تاحدود زیادی ماهیت واقعی این شخص را نشان داد، اظهارات عجیب او درباره تبادل سوخت با روسیه نیز حیرت ناظران را به دنبال داشت.

صالحی بارها در ایران صراحتا موضوع تبادل سوخت با روسیه را تکذیب می‌کرد و حتی در یک گفت‌وگوی زنده تلویزیونی، این موضوع را به سود کشور نمی‌دانست اما روز سه‌شنبه در اظهارنظری عجیب گفت تبادل سوخت به روسیه از نقاط قوت برجام است! همین موارد کافی است تا واقعیت ماهیت صالحی آشکار شود با این حال، رفتار عجیب صالحی آنقدر برای افراد مطلع در امور هسته‌ای عجیب و غیرمسؤولانه بوده که رسانه‌ها در ایران هر کدام با استناد به بخشی از توجیهات او درباره تعهدات ایران در برجام، واقعیت ماجرا را فاش می‌کنند.

به عبارتی طی روزهای اخیر رسانه‌ها با اشاره به گوشه‌هایی از اظهارات عجیب صالحی درباره تعهدات ایران در برجام، واقعیت موضوع را به لحاظ فنی توضیح می‌دهند تا ضمن شفاف‌سازی درباره رفتار صالحی، میزان احاطه او بر مسائل فنی را نیز نشان دهند. در این راستا خبرگزاری نسیم در گزارشی اظهارات صالحی درباره پلوتونیوم موجود در پسماند سوخت رآکتور اراک را مورد نقد و بررسی قرار داده و با استناد به گزاره‌های علمی، بی‌اساس بودن اظهارات صالحی را نشان داده است.

مرداد ماه امسال رئیس سازمان انرژی اتمی در دیدار با خبرنگاران به مناسبت روز خبرنگار از برخی اظهارات درباره تولید پلوتونیوم انتقاد کرد و گفت: در حال حاضر تولید پلوتونیوم در دنیا به شکلی است که حتی کشورهایی مثل روسیه و آمریکا نمی‌دانند با پسماند آن چه کار کنند؟ من به آنهایی که درباره تولید پلوتونیوم سخن گفته‌اند می‌گویم اگر می‌دانید تولید پلوتونیوم چه تبعاتی دارد حرف حق را بزنید؛ چرا افکار عمومی را مشوش می‌کنید؟ پلوتونیوم از عناصری است که همواره اسم آن با نوعی هراس از بمب اتمی همراه بوده و هر زمان که زمزمه‌ای از تولید این عنصر در کشور می‌شود انگشت‌های اتهام کشورهای غربی ایران را متهم به تلاش برای ساخت بمب اتم می‌کنند. اما آیا اظهارات صالحی درباره پلوتونیوم درست است؟ آیا واقعا دنیا پلوتونیوم را به عنوان یک عنصر دردسرساز و دارای تبعات بسیار نگاه می‌کند؟!

آمریکایی‌ها با پلوتونیوم 238 چه می‌کنند؟

هرچند کشورهای توسعه‌یافته پلوتونیوم را به عنوان ماده اصلی بسیاری از بمب‌های قدرتمند هسته‌ای‌ به دنیا معرفی کرده‌اند اما این تمام ماجرا نیست و از بیش از 60 سال پیش بلوک شرق و غرب سابق استفاده‌های دیگری از این عنصر را کشف کرده و هر روز بر میزان استفاده از آن افزوده‌اند. 9 آوریل 2008، مدیر ناسا طی نامه‌ای به وزارت انرژی آمریکا برآوردی از نیازمندی‌های آینده این سازمان به پلوتونیوم 238 را ارائه کرد. در این نامه، ناسا از وزارت انرژی آمریکا درخواست کرده بود ظرفیت تولید پلوتونیوم برای تأمین سوخت سامانه‌های فضایی این سازمان را فراهم کند تا بتوانند آنها را در 12 مأموریت ناسا در دوره 20 ساله 2028- 2009 استفاده کنند و برهمین اساس از سال 2009 ایالات متحده اعلام کرد به دلیل مسائل ملی مقرر شد پلوتونیوم 238 تولید شود که این کار از سال 2012 شروع شده است.

ناسا اعلام کرده است برای مأموریت‌های فضایی خود تا سال 2028 نیاز به 75/4تا 79/8 کیلوگرم پلوتونیوم 238 دارد و در سال 2013 نیز اعلام کرد به منظور تولید پلوتونیوم مورد نیاز سالانه 50 میلیون دلار هزینه می‌کند، این هزینه در حالی انجام می‌شود که ایالات متحده پیش از این اعلام کرده بود هر دلار سرمایه‌گذاری در صنعت فضایی بین 100 تا 1000 دلار بازگشت سرمایه‌ خواهد داشت.

براساس اطلاعاتی که توسط ایالات متحده منتشر شده این کشور مطالعات برای استفاده از پلوتونیوم 238 را از سال 1954 آغاز کرده است؛ هرچند زمان آغاز مطالعات روس‌ها بر روی این عنصر مشخص نیست اما معلوم شده که آنها نیز سابقه طولانی در این امر دارند. در شرایطی که فضاپیماها در فضا برای ورود به کار سیستم‌ها، همه برق ابزار دقیق (سنسورها)، مسیریابی، تعیین جهت ارتباط، ارتباط با زمین و دیگر موارد، نیاز به مصرف انرژی دارند، استفاده از فناوری هسته‌ای برای به دست آوردن انرژی مورد نیاز آنها مورد توجه قرار گرفت و به همین منظور تا به حال 2 نوع سیستم رادیو ایزوتوپی در تجهیزات فضایی مورد استفاده قرار گرفته که یکی از آنها برای تولید برق و دیگری برای گرم نگه داشتن تجهیزات است. آمریکایی‌ها به منظور تامین انرژی در فضاپیماهای خود در اولین فضا‌پیمای ساخت این کشور از واحد (RTG (radioisotope thermoelectric generator «مولد گرما- الکتریکی رادیو ایزوتوپی» رونمایی کردند که گونه‌ای باتری اتمی است؛ واحد RTG گرمای به‌دست‌ آمده از واپاشی هسته‌ای پلوتونیوم 238 را به جریان برق تبدیل می‌کند. آمریکا در

50 سال گذشته 27 ماهواره به فضا پرتاب کرده که در آنها از 46 آرتی‌جی استفاده شده است و بر این اساس حدود 150تا180 کیلوگرم پلوتونیوم فقط توسط آمریکایی‌ها به فضا فرستاده شده است. روس‌ها در سال 1978 و اروپایی‌ها نیز از سال 2009 تحقیقات بر روی آرتی‌جی را آغاز کرده‌اند.

استفاده در موتورهای استرلینگ و باتری

اما صنعت فضایی تنها محل استفاده از رادیوایزوتوپ‌ پلوتونیوم 238 نیست و از دیگر استفاده‌های آن در موتورهای استرلینگ است، موتورهای استرلینگ، موتورهای تولید توان مکانیکی هستند که از یک منبع گرم برای عملکرد خود استفاده می‌کنند و تولید گرما در این نوع از موتورها در کاربردهایی فضایی که دسترسی به دیگر منابع تولید گرما در مواردی غیرممکن است با استفاده از گرمای آزاده شده از پلوتونیوم 238 اتفاق می‌افتد.

جدیدترین نمونه موتورهای استرلینگ ساخته شده توسط ناسا که به استرلینگ دوگانه معروف هستند برای تولید همزمان توان برقی و سرمایش استفاده می‌شوند. از کاربردهای دیگر پلوتونیوم 238 در باتری‌هاست، این باتری‌ها برای مصارف مختلف در محل‌هایی که به توان برقی بلندمدت نیاز است استفاده می‌شود و به عنوان مثال می‌توان باتری‌های موجود هسته‌ای در دستگاه تنظیم‌کننده ضربان قلب، سنسورهای صحت‌سنجی سلامت سیستم‌های دور از دسترس (مانند اعماق اقیانوس‌ها) و بردهای بسیار کوچک را نام برد که مزیت این نوع از باتری‌ها عدم نیاز به سرکشی مداوم است.

استفاده در پهپادها و روبات‌ها

دیگر استفاده‌ای که می‌توان برای رادیو ایزوتوپ‌ها نام برد ایجاد توان پیش‌رانش در سیستم‌های پرنده مانند راکت‌ها، پهپادها یا فضاپیماهاست. نیروی هوایی آمریکا در سال 2012 اعلام کرد استفاده از توان رادیو ایزوتوپ‌ها در پیش‌رانش پهپادها منجر به تولید پهپادهایی با مداومت پروازی بالای3 ماه شده است و از پهپادهایی که ادعا شده این قابلیت را دارا هستند پهپاد آمریکایی MQ9 است. رادیو ایزوتوپ‌ها در علم روبات‌سازی نیز مورد استفاده قرار گرفته و همه توان مورد نیاز روباتی که توسط ناسا به عنوان آزمایشگاه متحرک در سال 2011 به مریخ فرستاده شد با وزن قریب به یک تن به وسیله انرژی آزاد شده از پلوتونیوم 238 موجود در این مریخ‌نورد تامین می‌شد.

پلوتونیوم سوخت آینده جهان

اورانیوم به عنوان یک عنصر طبیعی، معادن کمی در جهان دارد و می‌توان گفت به طور کلی کره زمین از حیث معادن اورانیوم فقیر است و در این شرایط و در حالی که اکنون جهان با اشتیاق شدیدی به سمت ساخت رآکتورهای هسته‌ای پیش‌ می‌رود نیاز به آن روزبه‌روز در حال افزایش است و به همین دلیل کاملا قابل پیش‌بینی است که اورانیوم موجود در جهان کفاف نیاز رآکتورهای رو به تزاید جهان را نخواهد داد بر همین اساس قابل پیش‌بینی است که بزودی رآکتورها باید با رآکتورهایی که سوخت مصنوعی مصرف می‌کنند جایگزین شوند و از این جهت اکنون گرایش بسیار شدیدی در دنیا به سمت ساخت رآکتورهایی که به عنوان سوخت از پلوتونیوم استفاده می‌کنند وجود دارد و در همین راستا از پلوتونیوم به عنوان سوخت آینده رآکتورها نام برده شده است.

با وجود فضاسازی‌ای که درباره تسلیحاتی بودن پلوتونیوم وجود دارد هم‌اکنون بزرگ‌ترین صادرکننده پلوتونیوم در جهان ژاپنی است که حتی یک سلاح هسته‌ای ندارد و این کشور پلوتونیوم را به عنوان سوخت برای استفاده در رآکتورها به کشورهای مشخصی صادر می‌کند. همانگونه که مشاهده شد پلوتونیوم برخلاف آن چیزی که به ملت ایران معرفی شده، عنصری وحشتناک که فقط در بمب اتم قابل استفاده باشد نیست و جهان سال‌هاست استفاده‌های بی‌شماری از این عنصر را در صنایع مختلف از فضا تا قلب انسان یافته است و پیش‌بینی می‌شود پلوتونیوم 238 به عنوان سوخت آینده رآکتورهای جهان نقشی تعیین‌کننده در معادلات انرژی آینده خواهد داشت اما نکته‌ای که در اینجا برای کشور ما حائز اهمیت است اینکه براساس برجامی که اکنون مراحل اجرایی خود را پشت سر می‌گذارد ایران مسیرهای دستیابی واقعی خود برای استفاده از این عنصر ارزشمند را مسدود کرده و در شرایطی که برجام بازفرآوری پلوتونیوم را برای همیشه ممنوع می‌داند مسیر به دست آوردن پلوتونیوم به وسیله شتاب‌دهنده نیز حداقل برای 15 سال مسدود است.

در شرایطی که اگر ایران هم‌اکنون بخواهد مسیر دستیابی به پلوتونیوم را آغاز کند مطمئنا لازم است زمان چندین ساله‌ای را برای این منظور لحاظ کند. می‌توان پیش‌بینی کرد این وقفه حداقل 15 ساله به همراه محدودیت‌های دائمی در دیگر حوزه‌ها در میدان رقابت جهانی خسارت جبران‌ناپذیری را به کشور وارد خواهد کرد که میزان این خسارت برای آیندگان مملوس‌تر از اکنون خواهد بود. حال زمان آن فرا رسیده است که دکتر صالحی که خود سابقه زیادی در صنعت هسته‌ای کشور دارند پاسخ دهند که آیا حرف حقی را که در بالا آمد به ملت ایران گفته‌اند و آیا همان‌گونه که در مجلس سوگند یاد کردند «والله، والله، والله در مسائل هسته‌ای نه با کندی روبه‌رو خواهیم شد نه با توقف و تحقیقات‌مان»، سر جایش باقی است؟

http://www.vatanemrooz.ir/newspaper/page/1730/2/147596/0

ش.د9404205