فرهنگ «عدم تبعیت از دشمن» در قرآن کریم

در قرآن کریم تأکیدات فراوانی بر عدم دوستی با دشمنان و پذیرش حاکمیت آنان بیان شده است. امام خامنه ای(مدظله العالی) در دیدار اخیرشان در دانشگاه امام حسین(علیه السلام) و در دیدار با منتخبین مردم در مجلس خبرگان رهبری نیز به زاویه دیگری از دشمن‌ستیزی در قرآن اشاره کردند و با تعبیری جدید این نوع دشمن ستیزی را مطرح نمودند. ایشان با شاهد قرار دادن آیه52 سوره مبارکه فرقان که می‌فرماید: «فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَ جَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَادًا كَبِيرًا» نسبت به تبعیت نکردن از دشمن به عنوان جهاد کبیر بیاناتی راهگشا ایراد فرمودند:این تبعیت نکردن(از دشمن) آن قدر مهم است که خدای متعال پیغمبر خود را مکرر به آن تو صیه می کند»، لذا بدلیل اهمیت دشمن‌ستیزی در قرآن کریم، در ادامه به بیان برخی از آیات و بررسی« فرهنگ عدم تبعیت از دشمن در قرآن» پرداخته می‌شود.
خداوند دشمن را با عبارت ها و عناوین و نمادهای مختلفی بیان می کند، گاهی دشمن را شیطان، گاهی هوا و هوس، گاهی نفس ، گاهی مفسد و گاهی ظالم و مستکبر عنوان می کند، لذا اگر بخواهیم رسالت خویش در برخورد با دشمن را بیابیم لازم است مجموعه اهداف این دشمنان و رهنمودهای قرآنی را بدانیم.
الف) هدف و راهبرد دشمنان، تبعیت از آنان است
امروزه جنگ، جنگ گفتمان هاست، جنگ ایدئولوژی‌هاست، در واقع آن گفتمانی پیروز می شود که بتواند یارگیری بیشتری بکند؛ لذا راهبرد دشمن برای پیروزی، افزایش میزان الگوپذیری از آن می باشد که پذیرفتن فکر و ایدئولوژی دشمن و تبعیت از او نسخه عملیاتی این راهبرد است. در آیه 120 سوره مبارکه بقره، خداوند متعال این راهبرد را به شکل صریح بیان می کند:
1-  وَلَنْ تَرْضَى عَنْكَ الْيهُودُ وَلَا النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ(البقرة/120)
هرگز يهود و نصاري از تو راضي نخواهند شد، (تا به طور کامل، تسليم خواسته‌هاي آن‌ها شوي، و) از آيين (تحريف يافته) آنان، پيروي کني. بگو: «هدايت، تنها هدايت الهي است!» و اگر از هوي و هوس‌هاي آنان پيروي کني، بعد از آن که آگاه شده‌اي، هيچ سرپرست و ياوري از سوي خدا براي تو نخواهد بود.
ب) برخی مصادیق تبعیت از دشمن:
*نرمش غیرقهرمانانه
2- فَلَا تُطِعِ الْمُكَذِّبِينَ(القلم/8)  وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَيدْهِنُونَ(القلم/9)
حال که چنين است از تکذيب‌کنندگان اطاعت مکن!؛ آنها دوست دارند نرمش نشان دهي تا آن‌ها (هم) نرمش نشان دهند (نرمشي توأم با انحراف از مسير حق)!
دشمن از مقابله با شخصی که بر آرمان ها و اصول خود مستحکم باشد، خوشایند نیست لذا شدیداً نیاز دارد که نرمشی از طرف مقابل خود ببیند تا از آن به عنوان فرصتی برای غلبه استفاده کند. در آیه فوق خداوند از پیامبر خویش می‌خواهد از دشمن تبعیت نکند و تبعیت را نوعی نرمش غیر قهرمانانه بیان می‌کند، نرمشی که با پیشنهاد دشمن و همراه با نرمشی ظاهری و موقتی همراه است.
*نگفتن حق؛ تبعیت از دشمن
3- ....فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَى أَنْ تَعْدِلُوا وَإِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا(النساء/135)
ای کسانی که ایمان آوردید... بنابراين، از هوي و هوس پيروي نکنيد که از حق منحرف خواهيد شد! و اگر حق را تحريف کنيد و يا از اظهار آن اعراض نماييد، خداوند به آنچه انجام مي‌دهيد، آگاه است.
آن که مقام معظم رهبری در جریان فتنه سال 88 خواص را مرتباً دعوت به بیان حق و و محکوم نمودن اقدامات فتنه گرانه دعوت می‌کردند، می تواند ناظر به این آیه شریفه باشد. چرا که آن کسی که از گفتن حق اعراض و یا در گفتن آن دو پهلو حرف بزند، به غیر از تبعیت از دشمن کاری نمی کند.
* تبعیت نکردن از قانون و حکم الهی؛ تبعیت از دشمن
4- وَ أَنْزَلْنَا إِلَيكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَينَ يدَيهِ مِنَ الْكِتَابِ وَ مُهَيمِنًا عَلَيهِ فَاحْكُمْ بَينَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ‌اللَّهُ وَ لَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ ...(المائدة/48)
و اين کتاب [قرآن‌] را به حق بر تو نازل کرديم، در حالي که کتب پيشين را تصديق مي‌کند، و حافظ و نگاهبان آن‌هاست؛ پس بر طبق احکامي که خدا نازل کرده، در ميان آن‌ها حکم کن! از هوي و هوس‌هاي آنان پيروي نکن! و از احکام الهي، روي مگردان! ...
وقتی که از قانون و حکم الهی تبعیت کنیم، قطعاً برخلاف دشمن عمل کرده ایم، چرا که هم ساختار اصول، احکام و قانون الهی ضد دشمن است و هم بالعکس، سیاست های دشمن ضد احکام و مبانی الهی و در ضدیت با آن‌هاست.
*بلندگوی دشمن شدن یعنی تبعیت از دشمن
5- قُلْ هَلُمَّ شُهَدَاءَكُمُ الَّذِينَ يشْهَدُونَ أَنَّ اللَّهَ حَرَّمَ هَذَا فَإِنْ شَهِدُوا فَلَا تَشْهَدْ مَعَهُمْ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنَا وَالَّذِينَ لَا يؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَ هُمْ بِرَبِّهِمْ يعْدِلُونَ(الأنعام/150)
بگو: «گواهان خود را، که گواهي مي‌دهند خداوند اين‌ها را حرام کرده است، بياوريد!» اگر آنها (به دروغ) گواهي دهند، تو با آنان (هم صدا نشو! و) گواهي نده! و از هوي و هوس کساني که آيات ما را تکذيب کردند، و کساني که به آخرت ايمان ندارند و براي خدا شريک قائل‌اند، پيروي مکن!
تکرار کردن حرف دشمن نوعی گفتمان سازی در جهت خواسته‌های دشمن و اجرای نقشه‌های اوست. لذا همین امر موجب تضعیف نظام اسلامی است. چه بسا برخی افراد آرمان های دشمن را قبول ندارند، اما بدلیل نداشتن بینش بالا و بصیرت کافی، مدام آن ها را تکرار می کنند و به اصطلاح در زمین دشمن بازی بازی می‌کنند، بی‌شک این گونه افراد نیز ناخواسته از دشمن تبعیت می کنند.
*عدم عبرت از تاریخ منجر به تبعیت از دشمن می شود.
6- قُلْ يا أَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ غَيرَ الْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُوا أَهْوَاءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَأَضَلُّوا كَثِيرًا وَضَلُّوا عَنْ سَوَاءِ السَّبِيلِ(المائدة/77)
بگو: «اي اهل کتاب! در دين خود، غلو (و زياده روي) نکنيد! و غير از حق نگوييد! و از هوسهاي جمعيتي که پيشتر گمراه شدند و ديگران را گمراه کردند و از راه راست منحرف گشتند، پيروي ننماييد!»
قرآن کریم همواره انسان را به خواندن تاریخ و عبرت و استفاده از آن دعوت کرده است، لذا خداوند در این آیه شریفه رجوع به تاریخ را نیز بعنوان وسیله ای برای شناخت برخی ابعاد دشمن جهت عدم تبعیت از آن معرفی می کند.
*تبعیت از دشمن، تبعیت از زشتی هاست
7- يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيطَانِ وَ مَنْ يتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّيطَانِ فَإِنَّهُ يأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ ...(النور/21)
اي کساني که ايمان آورده‌ايد! از گام‌هاي شيطان پيروي نکنيد! هر کس پيرو شيطان شود (گمراهش مي‌سازد، زيرا) او به فحشا و منکر فرمان مي‌دهد! ...
با توجه به این که پیدایش و استمرار دشمن بر اساس باطل و زشتی بوده، تبعیت از دشمن خود نه تنها نوعی زشتی بلکه کمک به استمرار و تبلیغ و ترویج باطل است.(در این آیه به وجه اخلاقی عدم تبعیت از دشمن اشاره شده است.)
*تبعیت از عوامل داخلی دشمن، تبعیت از دشمنان است.
عوامل داخلی منحرف از اصول، کسانی هستند که آرمان و ایدئولوژی دشمن را ترویج می دهند.
8- ... وَقَالَ مُوسَى لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَأَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ(الأعراف/142)
... و موسي به برادرش هارون گفت: «جانشين من در ميان قومم باش. و (آنها) را اصلاح کن! و از روش مفسدان، پيروي منما!»
در این آیه ی شریفه احتمال تحریف اصول الهی در غیاب حضرت موسی(ع) در بین بنی اسرائیل از سوی پیامبر زمان پیش‌بینی و گوشزد می‌َشود.
در واقع برای مصون و محفوظ ماندن اصول نظام اسلامی، همچنان که در مقابل دشمن خارجی باید ایستاد در مقابل منحرفین داخلی نیز باید ایستاد و این نوع ایستادگی نیز عدم تبعیت از دشمن محسوب می‌شود.
*اجرای ناقص حدود الهی، تبعیت از دشمن
9- وَأَنِ احْكُمْ بَينَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَنْ يفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيكَ ...المائدة/49)
و در ميان آن‌ها [= اهل کتاب‌]، طبق آنچه خداوند نازل کرده، داوري کن! و از هوس‌هاي آنان پيروي مکن! و از آن‌ها برحذر باش، مبادا تو را از بعض احکامي که خدا بر تو نازل کرده، منحرف سازند! ...
اینکه شخص یا اشخاصی برخی از آرمان ها و اصول را می پذیرند و برخی دیگر را رد، منحرف یا بیان نمی کنند در واقع پازل دشمن را در ایجاد شکاف و انحراف تکمیل می کنند پس این امر نیز نوعی تبعیت از دشمن و پیشبرد مقاصد او محسوب می‌شود.
*تبعیت از حق، عدم تبعیت از دشمن است
10- اتَّبِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَيكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ(الأعراف/3)
از چيزي که از طرف پروردگارتان بر شما نازل شده، پيروي کنيد! و از اوليا و معبودهاي ديگر جز او، پيروي نکنيد! اما کمتر متذکر مي‌شويد!
حق بر اصول و آرمان هایی مبتنی است که این آرمان ها درست در جهت عکس آرمان های باطل و دشمنان است؛ به عبارتی دیگر دین استوار است و این باطل است که آرمان های خود را به عنوان ضد آرمان دین معرفی می نماید. لذا در نظام اسلامی حرکت در سمت و سوی آرمان های انقلاب و امام راحل(ره)، خود، نوعی عدم تبعیت از آمریکا و دشمنان این نظام است.
*استقامت بر اصول، عدم تبعیت از دشمن
11- قَالَ قَدْ أُجِيبَتْ دَعْوَتُكُمَا فَاسْتَقِيمَا وَلَا تَتَّبِعَانِّ سَبِيلَ الَّذِينَ لَا يعْلَمُونَ(يونس/89)
«دعاي شما پذيرفته شد! استقامت به خرج دهيد؛ و از راه (و رسم) کساني که نمي‌دانند(جاهل و ناآگاه‌اند)، تبعيت نکنيد!»
استقامت بر اصول و پافشاری بر حفظ آن موجب عصبانیت دشمن می شود، و همین عصبانیت یعنی عدم تبعیت از دشمن؛ لذا وقتی در نظام اسلام شخصی بر استکبار ستیزی و اقتصاد مقاومتی و سبک زندگی اسلامی استقامت می کند در حقیقت در حال دشمنی با دشمن نظام اسلامی می باشد.

12- فَلِذَلِكَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَقُلْ آمَنْتُ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ كِتَابٍ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَينَكُمُ اللَّهُ رَبُّنَا وَرَبُّكُمْ لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَكُمْ أَعْمَالُكُمْ لَا حُجَّةَ بَينَنَا وَبَينَكُمُ اللَّهُ يجْمَعُ بَينَنَا وَإِلَيهِ الْمَصِيرُ(شوري/15)
پس به همين خاطر تو نيز آنان را به سوي اين آيين واحد الهي دعوت کن و آنچنان که مأمور شده‌اي استقامت نما، و از هوي و هوس‌هاي آنان پيروي مکن، و بگو: «به هر کتابي که خدا نازل کرده ايمان آورده‌ام و مأمورم در ميان شما عدالت کنم؛ خداوند پروردگار ما و شماست؛ نتيجه اعمال ما از آن ما است و نتيجه اعمال شما از آن شما، خصومت شخصي در ميان ما نيست؛ و خداوند ما و شما را در يکجا جمع مي‌کند، و بازگشت (همه) به سوي اوست!»
در این آیه شریفه خداوند مجادله و اتمام حجت با دشمن که نوعی استقامت بر اصول نیز است را عدم تبعیت از دشمن می داند، اینکه شخصی بدلیل ترس از افراطی خواندنش توسط دشمن، از بیان اصول دست بر می دارد، در راه تبعیت از دشمن اقدام می‌کند.
ج)چرایی عدم تبعیت از دشمن
*اعتقاد به حق باعث عدم تبعیت از باطل می شود.
13- ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِينَ لَا يعْلَمُونَ(الجاثية/18)
سپس تو را بر شريعت و آيين حقي قرار داديم؛ از آن پيروي کن و از هوس‌هاي کساني که آگاهي ندارند پيروي مکن!
قرآن می فرماید که شما حق هستید لذا کسی که خود را حق می داند و بر اساس حق حرکت می کند نباید از باطل تبعیت بکند، از آیه مبارکه این امر مستفاد می شود: آن عده ای که آمریکا و مستکبران را باطل، و نظام جمهوری اسلامی را بر حق می‌دانند، طبق این دستور قرآنی نباید چشم امید به کمک و منفعت از سوی باطل داشته باشند.
*رمز موفقیت: عدم تبعیت، صبر، توکل
14- وَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا(الأحزاب/48)
و از کافران و منافقان اطاعت مکن، و به آزارهاي آنها اعتنا منما، و بر خدا توکل کن، و همين بس که خدا حامي و مدافع (تو) است!
خداوند در این آیه حمایت الهی را محصور در عدم تبعیت از دشمن می داند، لذا اگر کسی به خداوند و قدرت ایشان معتقد باشد، راهی جز عدم تبعیت از دشمن نمی تواند پیش گیرد.
د) عاقبت تبعیت از دشمن:
قطعاً تبعیت از دشمن آفات و پیامدهایی را به دنبال دارد. در آیات زیر برخی از این پیامدها را می توان عنوان کرد:
*انحراف، نتیجه ی تبعیت از دشمنان
15- وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ(الأنعام/153)
اين راه مستقيم من است، از آن پيروي کنيد! و از راه‌هاي پراکنده (و انحرافي) پيروي نکنيد، که شما را از طريق حق، دور مي‌سازد! اين چيزي است که خداوند شما را به آن سفارش مي‌کند، شايد پرهيزگاري پيشه کنيد!»
خداوند حق را محصور به یک راه و یک مسیر می داند. اما در این آیه شریفه ظهور راه های پوشالی و دروغین، تبعیت از دشمن و مسیری غیر از مسیر الهی بیان می‌شود.
*عدم استفاده از ثمرات موجود بر روی زمین
16- يا أَيهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ(البقرة/168)
اي مردم! از آنچه در زمين است، حلال و پاکيزه بخوريد! و از گام‌هاي شيطان، پيروي نکنيد! چه اين که او، دشمن آشکار شماست!
خداوند در آیه ی فوق تبعیت نکردن از شیطان(دشمن) را مقارن استفاده از ثمرات زمین بیان می‌کند، این امر می تواند ناظر به آرمان دشمن یعنی تملک ثمرات و ثروت های زمین و مادی‌گرایی باشد و این امر قطعی است که تابع محض دشمن شدن یعنی محدود کردن خود در استفاده از حقوق خدادادی.
*ناامنی و دشمنی بین خودی ها
17- يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ(البقرة/208)
اي کساني که ايمان آورده‌ايد همگي در صلح و آشتي درآييد! و از گام‌هاي شيطان، پيروي نکنيد؛ که او دشمن آشکار شماست.‌
یکی از سیاست های دشمن ایجاد اختلاف در بین رهروان حق است، در حقیقت دشمن از این نقشه برای ورود و نفوذ همیشگی خود استفاده می کند، لذا تبعیت از دشمن آینده ای نا امن بدنبال خواهد داشت، چرا که دشمن برای تسلط بر مقدرات همه و رسیدن به مقاصدش، نیاز به ناامنی و هرج و مرج دارد.
*تباهی
18- يا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُمْ بَينَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَيضِلَّكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِينَ يضِلُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ بِمَا نَسُوا يوْمَ الْحِسَابِ(ص/26)
اي داوود! ما تو را خليفه و (نماينده خود) در زمين قرار داديم؛ پس در ميان مردم بحق داوري کن، و از هواي نفس پيروي مکن که تو را از راه خدا منحرف سازد؛ کساني که از راه خدا گمراه شوند، عذاب شديدي بخاطر فراموش کردن روز حساب دارند!
تبعیت از دشمن، عدم تبعیت از حق و راه خداست. امری که انسان را به تباهی می کشاند. آن شخصی که به هوای رسیدن به یک فایده و آینده ای درخشان از دشمن تبعیت می کند، قطعاً آینده اش تباهی خواهد بود. این از سنت های الهی است و قابل تعویض نمی باشد.