لهجه جدید اسلام‌گرایان در تونس

نخستین نشانه‌های اختلاف

اخوان و النهضه بعد از انقلاب‌های عربی فصل جدیدی از حیات سیاسی را آغاز کردند. بهار عربی به دوران طولانی زندان و تبعید آنها پایان داد و راشد الغنوشی و بعد از او رهبران جماعت اخوان یکی پس از دیگری به صحنه قدرت سیاسی بازگشتند. اما تاکتیک‌ها و تفکرات آنها بعد از به قدرت رسیدن، نتایجی کاملاً متفاوت در پی داشت. در حالی که الغنوشی در نقش رهبری النهضه در مسیر پراگماتیسم گام نهاد و دست ائتلاف به گروه‌های لیبرال و سکولار داد اما اخوانی‌های مصر با تشکیل دولتی تک حزبی عملاً مقابل همه احزاب و نهادهای سیاسی و نظامی مصر قرار گرفتند. به این ترتیب در حالی که ستاره اقبال سیاسی النهضه در تونس روبه درخشش نهاد اما عمر دولت اخوان در طوفان سیاسی قاهره و کودتای نظامیان دچار خزان شد.

راشد الغنوشی، از زمره رهبران مدعی وحدت جنبش‌های اسلامی بود. او به رسم تحفظ و خویشتنداری در میان رهبران اخوان شهره بود. به گونه‌ای که تا به امروز از علنی کردن اختلاف‌ها و تضادهای درون جنبش اخوان پرهیز می‌کرد. اما زمزمه انتقادهای رهبر النهضه از مشی جدید اخوان از دو، سه سال پیش به این سو به گوش می‌رسید. بویژه از زمانی که رهبران اخوان با سکوت و محافظه کاری راه رشد و قدرت‌یابی گروه‌های افراطی را تحت عنوان جهادیون هموار کردند.

در مصاف شاگردان مدارس امام خطیب

اتفاق مهم‌تر این است که الغنوشی تصمیم خود برای ترک مکتب اخوانی‌ها را در برهه‌ای علنی کرد که جنبش اخوان و رهبرانش به معنای واقعی در قرنطینه و حصار انزوای ژنرال‌های مصر گرفتارند. پرچم احیا و نوسازی این جنبش را این بار نسل جدید تربیت یافتگان مکتب اخوان یا شاگردان مدارس امام خطیب در آناتولی به‌دست گرفته‌اند. چرخه حوادث خاورمیانه به این سمت رفته که سیاستمداران کت و شلوار پوش عدالت و توسعه نقش لیدرهای اخوان را پیدا کرده‌اند و شخص رجب طیب اردوغان در جایگاه مرشد عام آن نشسته است.

بر همین اساس راشد الغنوشی تصمیم خود برای جدایی از اخوان را روز برگزاری اجلاس جهانی اخوانی‌ها در استانبول منتشر کرد. رهبر النهضه می‌دانست که مرکزیت تغذیه سیاسی و لجستیک این جنبش بعد از سقوط دولت مرسی از قاهره به استانبول منتقل شده است و رهبری سیاسی ترکیه بزرگترین پشتوانه رشته عملیات نظامی و به اصطلاح رهایی بخش اخوان از سوریه تا یمن شده است.

به این ترتیب الغنوشی با خروج از حلقه اخوانی‌ها نه تنها اعتبار و مشروعیت 90 ساله جنبش را به چالش کشید بلکه استراتژی رهبران ترکیه که در پی دمیدن تنفس تازه به کالبد اخوان هستند را زیر سؤال برد. نامه تاریخی الغنوشی در حالی منتشر شد که اردوغان بالاترین تدارک را برای اجلاس موسوم به سازمان جهانی اخوان المسلمین استانبول اندیشیده و حتی برای آن شعار پرطمطراق «ترکیه متشکریم» را برگزیده بود.

در جست‌و‌جوی انگیزه یک تصمیم تاریخی

راشد الغنوشی با تصمیم تاریخی اخیر خود در واقع هویت و شناسنامه اخوان تونس را تغییر داد. او در حالی که نزدیک سه دهه جنبش تحت رهبری‌اش مولود خلف اخوان شناخته می‌شد النهضه را از یک «حرکت فراملی» به یک «حزب وطنی» تبدیل کرد و رشته دوستی سی ساله با متروپل مذهبی یعنی قاهره را از هم گسست. این نامه جدای از تأثیراتی که بدون شک بر روند مناسبات و موقعیت سیاسی اخوان خواهد گذاشت، باب بحث‌های داغی را بر سر آینده این جنبش خواهد گشود. کما اینکه طی روزهای اخیر ده‌ها مقاله و میزگرد و نشست در رسانه‌ها و محافل سیاسی و پژوهشی به این اتفاق اختصاص یافته است.

پاره‌ای از کارشناسان خاورمیانه از این اتفاق به عنوان نشانه بن بست در مسیر تاریخی حیات اخوان یاد می‌کنند و برخی دیگر این انشعاب را واکنشی به جهت‌گیری افراطی اخوان تحت نفوذ ترکیه و دولت‌های عربی مثل قطر بویژه در جنگ سوریه ارزیابی کرده‌اند.

اما برای تحلیل دلایل این اتفاق به نظر می‌آید متن نامه رهبر النهضه به حد کافی گویاست و الغنوشی به روشنی انگیزه و دلایل جدایی از اخوان را در این مکتوب تاریخی خویش بیان کرده است.

دلایل و انگیزه تصمیم الغنوشی با استناد به متن نامه را به صورت ذیل می‌توان صورت بندی کرد:

1-‌ دوران حیات احزاب فراملیتی و جهانشمول به پایان رسیده است. نامه الغنوشی رسماً از بن بست ایده انترناسیونالیستی اخوانی‌ها سخن به میان می‌آورد. او در این بخش به روشنی اندیشه نسل جدید حامیان اخوان مثل اردوغان را به چالش می‌کشد که در پی «هلال قدرت اخوان» یا پایه گذاری جنبش خاورمیانه‌ای «نئواخوانی گری» هستند. الغنوشی برای شکستن مدعای جهانگرای اخوان مفهوم «میهن» را جایگزین «ایدئولوژی» می‌کند. او تازیانه نقد و نکوهش بر سر رهبران اخوان فرود می‌آورد و می‌گوید، جنبش در طول تاریخ زیر شعار ایدئولوژی بر وطن و خاک جفا کرد و اکنون باید در جبران این خسران تاریخی ملت و میهن را مقدم بر همه ارزش‌های ذهنی و اتوپیایی بنشاند.

«اخوان به دنبال ویرانی میهن و ملت خود است و به همین دلیل راه اخوان از راه النهضه جدا است: من مسلمان تونسی هستم. تونس میهن من است و باور دارم که میهن مسأله‌ای مهم و اساسی و محوری است و اجازه نمی‌دهم هیچ کس تونسی بودن مرا از من بگیرد، هیچ دشمنی ای علیه تونس را حتی اگر از سوی یک نفر از مخاطبان این نامه باشد، نمی‌پذیرم.» یا آنجا که همسنگران سابق خود در گروه‌های اخوانی را به بازگشت به مفهوم هویت ملی فرامی خواند و می‌گوید: «در این مقطع ممکن نیست روی آغوش ملت حساب کنید بدون اینکه هویت ملی را در نظر بگیرید.»

2- الغنوشی فاش می‌کند که در همه سال‌های اخیر که کشورهای اسلامی با جنگ داخلی دست به گریبان بوده‌اند این بحث و جدال با اخوانی‌ها را داشته است و تصمیم اخیر او نتیجه بی‌اعتنایی سران این جنبش به نقدهای او و در واقع گریز اخوانی‌ها از واقعیت دردناک سرزمین‌های اسلامی است. او فاش می‌کند، در حوادث خونین تروریستی و جنگی که امروز دامنگیر سوریه، یمن، عراق و لیبی است، جنبش اخوان مسیر خطا و بلکه خیانت پیموده است.

تأکید می‌کند که اخوان در این بحران‌ها از ملت‌های اسلامی دفاع نکرده و چشم بر واقعیت‌های خونین منطقه فرو بسته است. اما عمیق ترین نقد و نکوهش او آنجا است که می‌گوید اخوانی‌ها برای بازگشت به قدرت حتی دست اتحاد به تروریست‌ها داده‌اند و با زبان طعنه و کنایه می‌گوید که آنها هنوز در رؤیای بازگشت به قدرت هستند «برای ما این گونه به تصویر کشیدید که مصر فرو می‌پاشد و شما دوباره به قدرت در مصر ظرف چند هفته یا چند ماه باز می‌گردید، اما متأسفانه ثابت کردید که نیرنگ‌تان فاش شده است و با گروه‌های تروریستی همپیمان شده تا میهن‌تان را ویران کنید.»

الغنوشی بر میهمانان اجلاس تحت رهبری اردوغان عتاب بر می‌آورد که راهی که پیش گرفته‌اید به فرقه گرایی و تفرقه افکنی منتهی شده است. رنجنامه رهبر النهضه اشاره به نقش گروه‌های اخوانی در جنگ‌های خانگی و خانمانسوز منطقه است. بویژه در سوریه که اخوانی‌ها ستون فقرات حرکت مسلحانه علیه دولت را تشکیل می‌دهند. اخوانی‌ها در این مدت با تکیه بر قدرت لجستیک ترکیه و قطر از ابتدای جنگ سوریه، حمص و حما را پایگاه اصلی خود برگزیدند و در مسیر جنگ با توسل به ایدئولوژی جهاد و حملات مسلحانه نقش‌های خونینی را آفریدند که بازتاب آن اکنون در رفتار امثال النهضه نمایان شده است.

نمایه اخوان‌المسلمین مصر

بزرگ‌ترین جنبش اسلام‌گرای جهان عرب

بنیانگذار: حسن البنا

تاریخ پیدایش: 1928 شهر اسماعیلیه مصر

رهبران پرنفوذ: سیدقطب، حسن الهضیبی، عمر تلمسانی

رهبر یا مرشد عام فعلی محمد بدیع (در بازداشت)

رهبر موقت: محمود عزت

تأسیس اولین دولت اخوانی: 2012 به ریاست محمد مرسی

انحلال کامل دولت اخوان: 2013 با کودتای ارتش

اهداف جنبش: آزادسازى دنیای اسلام از سلطه بیگانگان، مبارزه با جهل، بیماری و فقر، ترویج صلح جهانی، تجدید خلافت اسلامی، ایجاد یک دولت مذهبی و وحدت کشورهای عرب مسلمان

‌اصول ایدئولوژی اخوان: الله غایتنا، والرسول قدوتنا، والقرآن دستورنا، والجهاد سبیلنا، والموت فی سبیل‌الله أسمی أمانینا؛ خداوند هدف ما، پیامبر الگوی ما، قرآن قانون اساسی ما، جهاد راه ما و مرگ در راه خدا، والاترین آرزوی ماست.

شعار جنبش: «الاسلام هو الحل» (تنها راه‌حل، اسلام است)

نمایه اخوان‌المسلمین تونس (النهضه)

تاریخ تأسیس: 1972

تاریخ ورود به حکومت: مارس 2011

مؤسسان: راشد الغنوشی، عبد الفتاح مورو و أحمیده النیفر

شعار جنبش: دموکراسی اسلامی و آزادی اقتصادی

http://iran-newspaper.com/newspaper/page/6226/13/133840/0

ش.د9500555