حشدالشعبی نماد صلح و ثبات در عراق

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/روح الله صالحی

نبرد ارتش و نیروهای مردمی عراق با تروریست های داعش در فلوجه به مرحله پیروزی بر تروریست ها نزدیک شده است و روز جمعه بود که فرماندهی پلیس عراق از پاکسازی ساختمان فرمانداری شهر فلوجه از تروریست های داعشی و برافراشتن پرچم ملی بر فراز آن خبر داد و افزود: نیروهای ارتشی همچنان به پیشروی خود برای دست یابی به اهداف  آتی خود ادامه می دهند.
به گزارش پایگاه خبری العالم، داعش در سال 2014، بدون هیچ گونه حمله و تنها با کمک حامیان خود در فلوجه به مرکز پلیس این شهر حمله و سپس شهر را تصرف کرد. پس از آن فلوجه به عنوان اصلی ترین پایگاه داعش مطرح بود. فلوجه هر چند از مدتها پیش در محاصره ارتش عراق قرار داشت، اما وجود ناآرامی در دیگر شهرهای عراق و مخالفت آمریکایی برای آزاد سازی این شهر موجب شد تا عملیات آزاد سازی فلوجه به تاخیر بیفتد.
در آزادسازی فلوجه نقش نیروهای مردمی در کنار ارتش عراق، موضوعی بسیار مهم است. مردم و دولت عراق پس از حمله داعش، حوادث تلخ و ناگوار بسیاری را تجربه نموده اند؛ اما تشکیل نیروهای بسیج مردمی امیدها برای بیرون راندن تکفیری ها از عراق را زنده کرد و در مدت زمان کوتاهی این نیروها در کنار ارتش عراق توانستند غول وحشی داعش را به زانو درآورند. این مسئله می ‌تواند در آینده، عراق را در مسیر ثبات و صلح قرار دهد.  
گروه تروریستی داعش که در خرداد 1394 با اشغال بخش هایی از عراق، سرمست از پیشروی های اولیه، خود را برای فتح بغداد، آماده می کرد از همان ابتدای کار سد محکمی را پیش روی خود مشاهد کرد. خبر اشغال موصل و تکریت و ورود تروریست ها به نزدیکی بغداد و سامرا و پیشروی گسترده تروریست های داعش زنگ خطر را برای تمام عراق به صدا درآورد. عراقی که تازه از چنگال اشغالگری آمریکایی ها خارج شده بود می رفت که این بار به اشغال تروریست های دست پرورده آمریکا در منطقه درآید، اما تشکیل نیروهای بسیج مردمی موسوم به «حشد الشعبی» امید تکفیری ها برای سلطه بر عراق را به رویا تبدیل کرد.     

روند شکل گیری نیروهای مردمی
با پیشروی تکفیری های داعش به سمت بغداد و در خطر گرفتن موجودیت عراق و همچنین تهدید اماکن مذهبی در شهرهای سامراء، کربلا و نجف و بغداد، آیت الله سید علی سیستانی، مرجع عالیقدر شیعیان عراق اقدام به صدور فتوای جهاد کفایی علیه تروریست های مسلح کردند. به دنبال اعلام جهاد مرجعیت، بیش از دو میلیون نفر از مردم عراق داوطلبانه خواهان پیوستن به صفوف مبارزه علیه داعش شدند و پس از آموزش های لازم نظامی رهسپار جبهه های نبرد با تروریست ها شدند و در مدت زمان کوتاهی موازنه میدانی را به نفع دولت و مردم عراق تغییر دادند و شهرهای اشغال شده را از چنگ داعش آزاد کردند.  
این نیروهای مردمی بدون هیچ چشم داشتی به عنوان بازوی نیرومندی در کنار ارتش عراق برای حفاظت از تمامیت ارضی این کشور در مقابل تهدید تروریست های داعش نقش موثری ایفا کردند. با ایجاد ساختار نیروهای بسیج مردمی، توان مضاعفی در میدان نبرد بوجود آمد و با افزایش روحیه نیروهای عراقی ورق تحولات به نفع عراقی ها برگشت. شکل گیری این نیروها زمانی انجام شد که داعش بسیاری از مناطق غربی عراق را اشغال کرده بود و روند پیشروی های داعش چنان بود که برخی تصور می کردند که به زودی تروریست ها بغداد را نیز اشغال خواهند کرد. ضعف ارتش عراق و ناکارآمدی و خیانت برخی فرماندهان ارتش در مقابل تروریست ها نیاز به گروه جدیدی را می طلبید که بتواند در مقابل دشمن تکفیری ایستادگی کند. تکفیری ها سرمست از عقب نشینی های متوالی نظامیان عراقی که سنگر به سنگر عقب می نشستند، به پیشروی های خود ادامه می دادند، اما به یک باره معادله بر هم خورد و یک فرمول بی نظیری پیدا شد.  
ساختار و بدنه نظامی حشدالشعبی را بیشتر شیعیان عراق تشکیل می دهند، اما عشایر سنی، کردها و حتی مسیحیان عراق نیز در این گروه حضور دارند و دوشادوش هم نبرد علیه تروریسم تکفیری را به پیش می برند. اولین اقدام نیروهای مردمی، تامین امنیت بغداد و اعزام نیرو برای دفاع از شهر مذهبی «سامراء» بود. پس از این اقدامات، اولین حرکت تهاجمی این نیروها عملیات عاشورا در منطقه راهبردی و استراتژیک «جرف الصخر» بود که با موفقیت کامل به انجام رسید و کم کم راه برای حضور گسترده این نیروها در عملیات آزادسازی شهرها فراهم شد.

ساختار و فرماندهی حشدالشعبی
در روزهای اولیه حمله داعش، ارتش عراق که بدنه اصلی آن محصول آموزش نیروهای آمریکایی بود، نتوانست در مقابل چند هزار تروریست مقاومت کند، ولی نیروهای بسیج مردمی در برابر داعش تا پای جان جنگیدند و روحیه ارتش را بازسازی کردند، ضمن این که از لحاظ ایدئولوژیک و روحیه جنگی، نیروهای بسیج مردمی بسیار موفق ‌تر از ارتش عمل می‌ کنند. پس از عملیات تکریت و در شرایطی که ادعاهای مربوط به نقض حقوق بشر و دخالت نیروهای مردمی در غارت برخی شهرهای آزاد شده مطرح بود، کابینه عراق تصمیم گرفت که حشد الشعبی را به عنوان نهادی رسمی وابسته به حیدر العبادی، نخست وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح عراق معرفی کند و به وزارتخانه ها و موسسات دولتی بخشنامه داد که تعامل قوی با حشد الشعبی داشته باشند.


 اعداد و ارقامی که در خصوص تعداد افراد حاضر در نیروهای مردمی در رسانه‌ ها مطرح می‌ شوند با یکدیگر متفاوت است، اما آنچه که در تمامی آن ها مشترک به نظر می ‌رسد این است که نیروهای مردمی در عراق جمعیتی ده‌ ها هزار نفری را در بر می‌ گیرد. در واقع، نیروی‌های مردمی عراق شامل بیش از 42 گروه است. برخی از این نیروها قبل از فتوای آیت ‌الله سیستانی وجود داشته اند و برخی دیگر از تشکل‌های کوچکی هستند که پس از فتوای مرجعیت عراق  شکل گرفته‌ اند.
«سپاه بدر» به فرماندهی هادی العامری، اصلی ترین گروه نیروهای بسیج مردمی را تشکیل می دهد و نقش فرماندهی این گروه در همه عملیات آزادسازی شهرها مشهود است. نیروهای سازمان بدر تاکنون تلفات زیادی را به تکفیری ها در عراق وارد کرده اند. بر اساس گزارش های منتشر شده این گروه از کمک  مستشاران ایرانی به خصوص سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس برخوردار است و هماهنگی های گسترده ای بین آن ها در عملیات آزادسازی وجود دارد.    
«سرایا السلام» یکی از شاخه های نظامی حشدالشعبی است که زیر نظر مقتدی صدر، رهبر جریان صدر فعالیت می کند که هدف آن ها دفاع از اماکن مذهبی در عراق است. این نیروها به فرماندهی کاظم العیساوی، تاکنون در مناطق مختلفی از جمله سامراء، دیالى، آمرلی و جرف الصخر اقدام به عملیات کرده اند و تلفات زیادی را به تکفیری ها تحمیل کرده اند.  
«گردانهای امام علی (ع)» به فرماندهی ایوب فالح حسن الربیعی معروف به ابوعزرائیل یکی از گروه های اصلی حشد الشعبی است که در مقابل تکفیری ها موفقیت هایی مهمی کسب کرده است. گروه «حزب الله النجباء» به فرماندهی شیخ اکرم الکعبی، «عصائب الحق» به فرماندهی شیخ قیس الخزعلی، از دیگر گروه های قدرتمند حشدالشعبی به شمار می روند که در کار آزادسازی و عملیات ضد داعش نقش موثری ایفا کرده اند.  
نیروهای مردمی از همان ابتدای فعالیت‌های خود دوشادوش ارتش عراق به مبارزه با تکفیری‌ها پرداختند و در طول دو سال گذشته هیچ نشانه‌ای از وجود اختلافات میان آن ها و نیروهای مسلح عراقی دیده نشده است. اظهارات «خالد العبیدی» وزیر دفاع عراق در خصوص اطاعت ‌پذیری نیروهای مردمی از فرماندهی کل نیروهای مسلح خود گواه بر این مسئله است. نقش چشمگیر نیروهای حشدالشعبی در تغییر معادلات میدانی و به هم خوردن محاسبات جبهه تروریست ها به حدی بوده است که آمریکا و سعودی ها به دولت عراق فشار وارد می کنند تا این نیروها را منحل کند. هرچند این نیروها تحت هجمه شدید تبلیغاتی حامیان تکفیری ها قرار دارند، اما حاضر به ترک میدان های نبرد در مقابل تروریسم نشده اند.
نیروهای داوطلب مردمی اکنون به یک قدرت انکارناپذیر و قابل احترام در سطح داخل و خارج عراق تبدیل شده اند که حتی با تمجید رسانه های غربی از جمله «مجله نیوزویک» آمریکا روبرو شده اند که این نیروها را دارای توانمندی بالایی توصیف کرده است. در اهمیت نیروهای مردمی همین بس که حیدرالعبادی سال گذشته در سخنانی تاکید کرد که این نیروها تهدید تروریسم را نه تنها از عراق بلکه از خلیج فارس دور کرده اند.     

الگوی برداری آنان از ایران
با نگاه به روند تشکیل نیروهای مردمی عراق متوجه می شویم که این نیرو دقیقا الگوبرداری از تشکیل بسیج مستضعفین در ایران است. به دنبال پيروزی انقلاب اسلامی و قطع دست استکبار جهانی از ايران، توطئه های خارجی عليه ايران روز به روز گسترش يافت. در چنين شرايطی امام خمينی (ره) در 5 آذر 1358، فرمان تشکيل بسيج را صادر کردند و فرمودند: «مملکتی که 20 ميليون جوان دارد، بايد 20 ميليون ارتشی داشته باشد» و به دنبال این پیام بود که نیروی بیسج تشکیل شد. هنوز این نیروی جوان و نوپا به درستی جان نگرفته بود، که رژیم بعثی عراق با هدف مقابله با نظام جمهوری اسلامی جنگ 8 ساله ای را علیه ایران شروع کرد و این اولین آزمون برای نیروهای بسیجی بود تا قدرت خود را به رخ دشمن بکشند و این جوانان پرشور انقلابی توانستند در جبهه های جنگ پیروزی های زیادی را در مقابل دشمن بعثی به دست آورند و اجازه ندادند یک وجب از خاک ایران به دست دشمنان بیفتد.  
امروز، این روند بار دیگر در عراق تکرار شده است و نیروهای بسیج مردمی به ندای رهبر شیعیان این کشور لبیک گفته و با سازماندهی جدید به جبهه های نبرد با تکفیری ها رهسپار شده اند. نیروهای مردمی که مهمترین ویژگی آن ها ایمان و اعتقاد به این که شکست در قاموس آن ها هرگز جای ندارد و در نبرد با تکفیری ها یا پیروز می شوند یا به شهادت می رسند و در هر دو حالت پیروزند، سبب کسب پیروزی های بزرگ در میدان های جنگ علیه تروریسم شده اند. نوری مالکی، نخست وزیر سابق عراق پس از تشکیل نیروهای مردمی این کشور گفته بود: «ما این نیروها را در ابتدای ناآرامی‌ ها تشکیل دادیم و در ساختار آن از بسیج ایران الگو گرفتیم». عقیل حسینی، رئیس شورای بسیج عراق نیز حشدالشعبی را ادامه بسیج ایران توصیف کرده است.      

نقش بسیج مردمی در عملیات فلوجه
نیرهای عراقی در مرحله آزادسازی شهرهای عراق از دست داعش، از چند هفته قبل آزادی شهر فلوجه، در استان الانبار را شروع کردند تا با بیرون راندن تروریست ها از فلوجه، کار برای آزادی موصل، مرکز خلافت خودخوانده داعش فراهم شود. چنان چه گذشت آخرین وضعیت عملیات در فلوجه حاکی از پیروزهای چشم کیر ارتش و نیروهای مردمی است و هم اکنون این نیروها ابتکار عمل را در فلوجه در دست دارند و خود را آماده پاک سازی کامل این منطقه و حرکت به سوی موصل می کنند. در این زمینه سلیم الجبوری رئیس مجلس نمایندگان عراق تاکید کرد: پیروزهای شگفت ارتش در فلوجه باعث افتخار عراقی هاست و ما منتظر آزادسازی شهر موصل هستیم.
در عملیات فلوجه بار دیگر نقش نیروهای بسیج مردمی بی بدیل بود. 13 گروه از نیروهای مردمی در این عملیات نقش محاصره فلوجه و تامین امنیت ساکنان شهر را بر عهده دارند. نیروهای مردمی علاوه بر این که نقش خروج امن ساکنان فلوجه را برعهده دارند با محاصره این شهر مانع فرار تروریست ها به سایر مناطق نیز شدند.
باتوجه به بافت جمعیتی فلوجه که اکثر سکنان آن «سنی مذهب» هستند و به خاطر برخی حساسیت ها نیروهای حشدالشعبی از ورود به داخل شهر منع شده اند و هادی العامری بارها در سخنان خود گفته است تا زمانی که همه ساکنان فلوجه از این شهر خارج نشوند وارد شهر نخواهند شد. این عملیات الآن در مرحله پایانی قرار دارد و به گفته منابع عراقی شمارش معکوس برای آزادی کامل این شهر شروع شده است.


برخلاف جنجال رسانه ای عربستان سعودی و قطر علیه حضور نیروهای بسیج مردمی در عملیات فلوجه و ادعای نقض حقوق بشری، این نیروها با ایجاد گذرگاه های امن مختلف، مسیر خروج غیرنظامیان از این شهر را هموار کرده اند تا بدین ترتیب در حفظ جان ساکنان فلوجه نقش بسزایی ایفا کرده باشند. آنچه در این عملیات مهم به نظر می رسد قرار گرفتن عشایر اهل سنت در زمره نیروهای مردمی است که دوشادوش ارتش عراق در مقابل تکفیری ها می جنگند و قرار گرفتن ترکیب این نیروها در کنار یکدیگر می تواند سبب وحدت آفرینی در جبهه ضد تروریسم و داخل عراق باشد. این مسأله با توجه به فضاسازی‌ های گسترده آمریکا و متحدان منطقه ای آن در خصوص عدم به رسمیت شناخته شدن حشدالشعبی توسط اهل تسنن، یک دستاورد بزرگ محسوب می شود. هماهنگی و همگرایی گسترده شیعیان و اهل تسنن در شهر «فلوجه» و در مبارزه با داعش، بسیاری از توطئه ‌های داخلی از سوی بعثی‌ ها، توطئه‌ های سعودی- غربی را خنثی کرده است. تجربه عملکرد حشد الشعبی به خوبی گواه آن است، که این نیروها با حمایت ایران، در راستای منافع همه ملت عراق برای پیروزی نهایی گام برخواهند داشت و تبلیغات دروغین این رسانه ها تاثیری در اراده آنان برای حصول پیروزی نهایی نخواهد داشت.

جنگ روانی آمریکا علیه نیروهای مردمی
پیشروی نیروهای مردمی عراق در مقابل تکفیری های داعش به مذاق آمریکایی ها خوش نیامده است و آن ها همزمان با شروع عملیات آزادسازی شهرهای عراق، فضاسازی و جنجال رسانه ای خود علیه نیروهای مردمی را تشدید می کنند. آمریکا پس از شکل ‌گیری ائتلاف ضد داعش در سپتامبر 2014، کنار کشیدن نیروهای مردمی از عرصه‌ های نبرد را شرط حمله به گروهک تکفیری اعلام کرد تا از تقویت این نیروها در عراق و بدنه دولت جلوگیری کند و بتواند پیروزی مقابل داعش در عراق را به نام خود ثبت کند.
با وجود نقش مؤثر و تعیین کننده نیروهای مردمی در روند تحولات میدانی در عراق به نظر می رسد که آمریکا اقدامات این نیروها را در تعارض مستقیم با اهداف خود در عراق می بیند. واشینگتن که از زمان تشکیل ائتلاف نمایشی ضد داعش نقش مؤثری در مبارزه با داعش ایفا نکرده و ناکارآمدی حملات نیروهای ائتلاف به تکفیری ها به اثبات رسیده است، با مشاهده قدرت نیروهای مردمی و توان نظامی آن ها برای مقابله با داعش، همواره درصدد به حاشیه راندن نقش نیروهای مردمی بوده است و در تلاش است تا زیر پای نیروهای مردمی در عراق را خالی کرده و روند موفقیت های آن ها را متوقف کند.
آمریکا در عملیات شهر تکریت که با حضور گسترده نیروهای مردمی انجام شد جنگ روانی گسترده ای را علیه این نیروها به راه انداخت و از آنجا که بیشتر ساکنان تکریت سنی مذهب بودند رسانه های امریکایی تبلیغات گسترده ای را علیه حشدالشعبی و اتهام نقض حقوق بشر در این شهر به راه انداختند.     
در عملیات آزادسازی شهر الرمادی، مرکز استان الانبار نیز آمریکایی ها مانع حضور نیروهای مردمی در عملیات شدند و با فشار به دولت عراق، فرماندهی آزادسازی الرمادی را بر عهده گرفتند. در عملیات فلوجه نیز همین روال ادامه پیدا کرد و کارشکنی های آمریکا و تبلیغات سوء این کشور در بین عشایر فلوجه سبب شد تا نیروهای حشد الشعبی تنها نقش محاصره فلوجه را بر عهده گرفته و از ورود به داخل شهر منع شوند.
آمریکا همچنین برای ایجاد توازن در مقابل نیروهای حشدالشعبی، قانون تاسیس گارد ملی صد هزار نفری متشکل از سنی های عراق را مطرح کرد ولی به دلیل مخالفت برخی احزاب، این قانون در پارلمان عراق به تصویب نرسید. علاوه بر آمریکا، متحدان منطقه ای این کشور به خصوص عربستان سعودی نیز حشدالشعبی را آماج حملات خود قرار داده اند و مقامات سعودی همزمان با شروع عملیات آزادسازی فلوجه و با متهم کردن نیروهای بسیج مردمی به ایجاد جنگ فرقه ای در عراق لفاظی های تند خود علیه این گروه را تشدید کرده اند.
آمریکا در سودای تجزیه عراق است و به خوبی به این مسئله واقف است که قدرت یابی شیعیان در این کشور می تواند مانع بزرگی برای طرح های تجزیه طلبانه آمریکا باشد و به همین منظور، سعی دارد تا نیروهای مردمی طرفدار ایران را از سر راه بردارد تا زمینه برای اجرای سناریوهای خطرناک غرب در منطقه فراهم شود. 
   
فشار به حشدالشعبی برای مقابله با نفوذ ایران
چیزی که در این سال ها به وضوح شاهد آن بودیم این است که آمریکا به دنبال نابودی داعش در عراق نیست و سعی دارد از این گروه به عنوان اهرم فشاری به دولت مرکزی عراق استفاده کند تا اهداف خود را به پیش ببرد. واشینگتن مدعی است که دولت کنونی عراق تحت نفوذ ایران است و با نابودی داعش و افزایش قدرت نیروهای بسیج مردمی در عراق نفوذ ایران در منطقه بیش از پیش افزایش خواهد یافت و از این رو به جای مقابله با داعش راه مقابله با نیروهای مردمی را در پیش گرفته است.  
آمریکا که از نفوذ ایران در منطقه نگران است و با همه توان با آن مقابله می کند. واشینگتن از این واهمه دارد که حشدالشعبی به حزب الله دیگر در منطقه تبدیل شود و راه مهار محور مقاومت سخت تر از گذشته شود. هدف آمریکا، غیر اسلامی کردن حکومت در بغداد و تضعیف احزاب و جریانات نزدیک به جمهوری اسلامی ایران و محور مقاومت است. حتی تشکیل ائتلاف بین المللی ضد داعش به رهبری امریکا نیز پس از آن انجام شد که نقش مستشاری ایران در عراق برای مقابله با داعش افزایش یافت و آمریکا برای این که موازنه ای در مقابل ایران ایجاد کند در ظاهر حملاتی را علیه داعش آغاز کرد.

نقش مثبت حشد الشعبی در تغییر جبهه نبرد  
بدون تردید نیروهای مردمی در آزادسازی شهرهای عراق نقش مهمی داشتند و توانستند با دلاوری های خود در میدان های نبرد موازنه را به نفع دولت عراق تغییر دهند. این نیروها با کمک های بی نظیر خود به ارتش عراق سبب شدند تا شهرهای مهم و استراتژیک «جرف الصخر» در استان بابل، «تکریت» در استان صلاح الدین و «آمرلی» در استان دیالی از لوث داعش پاکسازی شود و پیشروی های داعش به سمت شرق را متوقف و با مقاومت های خود روند زوال تروریست ها را زودتر از موعد مقرر فراهم کرده اند. این روزها نیز نیروهای مردمی عراق در آزادسازی فلوجه نقش بی نظیری را ایفا کرده اند.
مقامات آمریکایی از جمله مارتین دمپسی، رئیس سابق ستاد مشترک ارتش آمریکا در زمان تشکیل ائتلاف ضد داعش بارها تاکید کرده اند که نابودی داعش در عراق و سوریه بین 10 تا 30 سال زمان می برد ولی نیروهای بسیج مردمی با موفقت های گسترده در مقابل تکفیری ها، معادلات آمریکا را بر هم زدند و در مدت زمان کوتاهی بسیاری از مناطق را از چنگ داعش خارج کردند و اگر پیش بینی حیدر العبادی محقق شود کار داعش در عراق با پایان 2016، به اتمام خواهد رسید.      
سخنگوی وزارت دفاع آمریکا پیش از عملیات فلوجه گفته بود که داعش 40 درصد از مناطق تحت کنترل خود در عراق را از دست داده است که این امر تا حد زیادی مرهون جان فشانی¬ نیروهای مردمی عراق است که بدون هیچ چشم داشتی در جبهه های جنگ با تروریست ها حضور پیدا کرده اند.  

کف مطالبات نیروهای مردمی
درست است که نیروهای مردمی بدون هیچ چشم داشت مادی و معنوی به صحنه¬ های نبرد و دفاع از خاک عراق در مقابل تکفیری ها وارد شدند، اما اکنون فرصت مناسبی برای این گروه مردمی است که وزن خود را در معادلات نظامی و سیاسی عراق بهبود بخشد. از طرفی این نیروها که نشان داده اند نسبت به ارتش عراق که توسط آمریکا آموزش دیده اند قابل اعتمادتر هستند، می¬ توانند به تدریج در ساختار ارتش و سازمان امنیت عراق جذب شوند و ارتشی قدرتمند تر از گذشته در عراق تاسیس کنند. نیروهای مردمی همچنین می توانند به بازسازی تسلیحاتی و ادوات لجستیکی پرداخته و بدنه ارتش را نسبت به قبل مجهزتر کنند.    

جمع بندی
تاریخ قضاوت خواهد کرد که نیروهای حشدالشعبی با رشادت ها و جان فشانی های خود نقش مهمی را در مسدودکردن راه داعشی ها ایفا کرده اند. گرچه امروز با وجود تروریست های تکفیری داعش، نبرد با آن ها و از بین بردن فتنه تکفیری ها برای این گروه ها اولویت پیدا کرده است، اما باید در نظر داشت که این اولویت مقطعی می باشد. با شکست داعش، این نیروها می توانند از ظرفیت بوجود آمده در راستای تقویت عراق و کوتاه کردن دست قدرتهای خارجی از این کشور استفاده کنند. مسائل سیاسی، اجتماعی و بازسازی عراق، نیازمند تحرک این نیروهاست و نیروهای مردمی مرکب از شیعه و سنی که در جنگ علیه داعش حضور داشته اند می توانند در این زینه مؤثر واقع شوند، هرچند تبلیغات آمریکایی - سعودی سعی دارد تا وجود این نیروها را سبب منازعات فرقه ای تلقی کند، اما این نیروها با توجه به در اختیار داشتن ظرفیت نیروی انسانی معتقد و ارزشی می توانند آینده ای روشن را برای فردای عراق رقم بزنند و بار دیگر صلح و ثبات را به این کشور برگردانند./