سیاست برای سیاسیون؛ پادگان برای نظامی‌ها

(روزنامه شرق – 1395/05/06 – شماره 2641 – صفحه 19)

روز گذشته نشست «بررسی تحولات ترکیه» توسط مؤسسه دیپلماسی ایراني در روزنامه اطلاعات برگزار شد. در این نشست «رضا هاکان‌تکین» سفیر ترکیه در تهران، «میرمحمود موسوی» مدیرکل غرب آسیای وزارت امور خارجه در دولت اصلاحات و «صادق خرازی» رئیس مؤسسه دیپلماسی ایرانی و «صادق ملکی» کارشناس مسائل ترکیه به عنوان سخنران صحبت کردند.

به گزارش «ایلنا» سفیر ترکیه در تهران در پاسخ به سؤالی درباره استرداد فتح‌الله گولن گفت: «ما پیش از این حادثه هم برای استرداد گولن از آمریکا اقدام کرده بودیم. پرونده‌ای هم درباره دخالت‌های گولن در کودتای اخیر در حال تهیه‌شدن است که پس از تهیه آن را به آمریکا خواهیم داد».

او درباره شائبه دخالت آمریکا در کودتای اخیر ترکیه و استفاده از پایگاه هوایی اینجرلیک گفت: «پایگاه هوایی اینجرلیک یک پایگاه نظامی است که تحت اقتدار و حاکمیت دولت ترکیه است و نه آمریکایی است و نه متعلق به ناتو. بعد از اقدام به کودتا هم انجام تمامی پروازها در این پایگاه ممنوع شد که این مسئله سبب شد آمریکایی‌ها بگویند این ممنوعیت‌ها برنامه ما برای مبارزه با داعش را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. البته بحث همکاری فرمانده این پایگاه با کودتاچیان مطرح شده و این مسئله در حال بررسی است».

«هاکان‌تکین» در رابطه با نگرانی‌های مبنی‌ بر قطبی‌شدن ترکیه در پی تحولات پساکودتا افزود: «این اقدامات نه برای دوقطبی‌شدن بلکه برای منسجم‌کردن جامعه است چراکه ما در سال‌های گذشته دیدیم که یک گروه تروریستی چگونه در بطن نهادهای کشور نفوذ کرده و لازم است آن نهادها از لوث آن گروه تروریستی پاک شود».

او در رابطه با سیاست خارجی ترکیه در دوره پساکودتا و احتمال همکاری این کشور با ایران درباره‌ پرونده‌هایی مانند سوریه هم گفت: «ما نباید انتظار تغییر خیلی رادیکالی را در سیاست خارجی ترکیه داشته باشیم. موضع ما در سوریه کاملا مشخص است و همگان به آن آگاه هستند».

«هاکان‌تکین» با ادعای اینکه خواسته ترکیه متوقف‌شدن خونریزی‌ها در سوریه و روی‌کار‌آمدن دولتی است که بتواند تمامی اقشار را نمایندگی کند، ادامه داد: «ما باور داریم مسببان وضعیت کنونی، نمی‌توانند در آینده سوریه نقش داشته باشند». او افزود: «ترکیه در سال‌های گذشته خود هدف حملات تروریستی داعش بوده و شهروندانش کشته و زخمی شده‌اند و نمی‌توانیم ادعاهایی را مبنی بر اینکه ترکیه از داعش حمایت می‌کند بپذیریم و آنها را به‌شدت رد می‌کنیم».

موسوی: فضای داخل کشور درباره ترکیه روشن نیست

در ادامه این نشست، «میرمحمود موسوی»، دیپلمات ارشد ایرانی، گفت: «متأسفانه فضای داخل کشور درباره ترکیه روشن نیست و به برخی از مسائل دیگر آلوده است که آنها گردوغبار دارند و سایه آن گردوغبارها در تهدیدها دیده می‌شود که حتی به تحلیل‌های مبتذل هم می‌رسد». او با بیان اینکه ترکیه همسایه ایران است و باید حساسیت زیادی در قبال آن داشته باشیم، گفت: «دولت کنونی ترکیه نسبت به دولت‌های پیش از خود، اصلاحات زیادی انجام داده و نسبت به قبل حساسیت‌ و توجه بیشتری به همسایگان خود دارد؛ این در حالی است که در دولت‌های قبل به آمریکای لاتین و آفریقا توجه بیشتری می‌شد و توجهی به همسایگان نمی‌شد».

«موسوی» با بیان اینکه امنیت در ترکیه در سال‌های اخیر تحت‌تأثیر داعش، بحران سوریه و عراق بوده است، گفت: «برخی از جریان‌ها در ترکیه خود را با این مسائل پیوند زده‌اند و این موجب شد امنیت در ترکیه مسئله اصلی این کشور باشد. از سوی دیگر مسئله کُردی همیشه در ترکیه مطرح بوده است؛ ضمن اینکه این مسئله و داستان پ.ك.ک در رأس دغدغه‌های ترک‌ها بوده است».

او ادامه داد: «در سال‌های گذشته دولت حزب عدالت و توسعه، مذاکرات موفقی را با کردها انجام داده بود. آن مذاکرات می‌رفت تا مسئله کردها در ترکیه را از فاز امنیتی و نظامی به فاز سیاسی تبدیل کند و موفقیت‌آمیز باشد؛ اما مسئله آشتی با کردها تحت‌تأثیر بحران سوریه قرار گرفت و مسائل کردهای شمال سوریه با کردهای ترکیه پیوند خورد و این موجب شد برنامه بسیار موفق اردوغان، با شکست روبه‌رو شود».

مدیرکل غرب آسیای وزارت امور خارجه در دولت اصلاحات ادامه داد: «البته ما قبل از کودتا شاهد تغییر مواضع آمریکا درباره کردها بودیم و آمریکایی‌ها تصمیم گرفتند با کردها باشند تا با ترک‌ها؛ این تصمیم‌شان برای ترکیه گران بود». «موسوی» با یادآوری قطع روابط ترکیه و سوریه در ماه‌های گذشته، ادامه داد: «ساقط‌کردن جنگنده روس‌ها به وسیله ترکیه، تنش‌هایی را میان این دو کشور ایجاد کرد و موجب تحریم‌های اصلی روسیه شد و این مسئله اقتصاد ترکیه را متأثر کرد».

دنیای مجازی در کودتا نقشی بی‌بدیل داشت

او درباره سهم دنیای مجازی در کودتا هم گفت: «دنیای مجازی در کودتا نقشی بی‌بدیل داشت. این کودتا را باید با کودتای مصر مقایسه کنیم. در آن کودتا، رسانه‌های رسمی پوشش رسانه‌ای خوبی داشتند، ولی گروه‌ها و سایت‌ها فعال نبودند. ما دیدیم انتشار پیام اردوغان از طریق یکی از شبکه‌های اجتماعی موبایلی، چه اثری را در شکست کودتا ایفا کرد. البته حضور مردم و احزاب در صحنه و هم در شکست کودتا نقشی جدی داشت».

این تحلیلگر ارشد مسائل ترکیه درباره نحوه برخورد کشورها با کودتا گفت: «تا پیش از شکست کودتا حمایت چندانی ندیدیم؛ البته چند ابراز نگرانی صورت گرفته بود. اولین کشور که حمایت خود را از ترکیه اعلام کرد -که آن هم بعد از شکست کودتا بود- قطری‌ها بودند و پس از آن آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها هم اعلام موضع کردند».

«موسوی» در تشریح شرایط ترکیه در دوران پس از کودتا یادآور شد: «آنچه اکنون می‌بینیم چند محور دارد؛ نخست حضور مردم که فضای احساسی را ایجاد کرده و البته مدتی دیگر فروکش خواهد کرد. این فضا هم در حمایت از دولت و هم حمایت دولت از حضور مردم است. دوم دستگیری‌ها، بازداشت‌ها و اخراج‌هایی در حال انجام‌شدن است؛ این مسئله موجب موضع‌گیری بسیاری از کشورها درباره مسائل حقوق‌بشری شده است. بررسی و توجه به حقوق بشر برای غرب مهم است، اما دولت‌های غربی با توجه به منافع خود با این مسئله برخورد می‌کنند؛ اگر حقوق بشر برای ترکیه مهم است، آیا حقوق بشر برای مصر مهم نبود؟ ما نباید براساس معیارهای دوگانه درباره حقوق بشر قضاوت کنیم. بلکه مواضع آمریکا و اروپا برای حقوق بشر باید برای همه‌جا باشد». او افزود: «دستگیری‌ها و توقیف‌ها فضای جامعه را دوقطبی می‌کند که این اصلا برای ترکیه مساعد نیست و می‌تواند موجب بحران‌سازی در آینده شود».

شکست کودتا یعنی نظامیان در پادگان‌ها باقی بمانند

«موسوی» با یادآوری محکومیت حضور نظامیان در سیاست توسط کشورها گفت: «ما در سال‌های گذشته شاهد کودتاهای نظامی در اقصی‌نقاط دنیا بوده‌ایم و این شکست کودتا برای نظامی‌ها پیام‌های بسیاری داشت. نظامیان باید متوجه باشند که سیاست برای سیاسیون است و عرصه نظامی برای نظامی‌ها. شکست کودتا این پیام را برای نظامیان داشت که در پادگان‌ها باقی بمانید و در سیاست دخالت نکنید».

او با اشاره به عملکرد اقتصادی دولت حزب عدالت و توسعه گفت: «از سال ۲۰۰۳ و در رأس قدرت قرارگرفتن حزب عدالت و توسعه شاهد یک دوره توسعه در ترکیه بودیم که تا سال ۲۰۰۸ به فضای موفقی هم رسیدند. ما در جریان بهار عربی شاهد بودیم که بسیاری از انقلابیون الگویشان ایجاد حکومتی براساس مدل ترکیه بود. با این حال بحران جهانی اقتصاد و همچنین تحولات بهار عربی که بحران سوریه و عراق را در پی داشت، اقتصاد ترکیه را تحت‌ تأثیر قرار داد و مسئله کودتا هم می‌تواند اقتصاد ترکیه را تحت‌ تأثیر قرار دهد؛ برای توسعه چاره‌ای جز تکیه‌زدن بر سرمایه‌های اجتماعی نیست. نگران هستم که فضای موجود به این مسئله ضربه بزند. ادامه توقیف‌ها و دستگیری‌ها برای ترکیه مصیبت‌بار است و اگر اردوغان رفتاری ماندلاوار داشته باشد، برای ترکیه بهتر است».

خرازی: اردوغان تندروی کرد

همچنین «صادق خرازی» با تأکید بر این موضوع که دولت ترکیه باید قدردان ملت این کشور در ناکام‌گذاشتن کودتای اخیر باشد، گفت: «در ابتدا باید به ملت ترکیه تبریک بگوییم که توانستند با گام‌هایی که در کف خیابان برداشته‌اند، کودتا را ناکام بگذارند و یک حماسه را خلق کنند. این موضوع می‌تواند برای اردوغان به شرط نگرش عاقلانه یک برد استراتژیک محسوب شود. البته می‌توانیم با تئوری توهم توطئه در این خصوص بحث کنیم اما بدون شک این موضوع درست نخواهد بود».

او ادامه داد: «بنده قائل به این نیستم که کودتا توسط دولت ترکیه طراحی و اجرا شده اما معتقدم که بازداشت‌های اخیر و عملکرد اردوغان بعد از کودتای اخیر مهم خواهد بود و احتمالا برخلاف حقوق شهروندی در این کشور تلقی می‌شود. اما باید بدون تعارف درباره مسائل ترکیه بحث کنیم و به صورت صریح بگوییم که آقای اردوغان مقدار زیادی در وقایع پس از کودتا تندروی کرد چراکه ترکیه معبر ورودی عناصر تروریست‌های داعش به خاورمیانه محسوب شد و همین موضوع می‌تواند نگرانی‌های زیادی را برای مقامات این کشور و حتی کشورهای همسایه به وجود بياورد».

سفیر اسبق ایران در فرانسه با اشاره به اینکه متحدان عربی و غربی ترکیه نتوانستند در خلال و پس از کودتا در کنار مقامات این کشور قرار گیرند، گفت: «مقامات ترکیه به صورت واضح در کودتای ۱۵ جولای دیدند که متحدان عربی و حتی غربی آنها به حمایت از دولت ترکیه برنخاستند. باید مدنظر داشته باشیم که آقای اردوغان در کنار بحرانی که در ترکیه به وجود آمده، با دو چالش روبه‌روست؛ اول بحران نظامیان، دوم بحران جریان گولن».

گولن ایرانی‌ها را نفرین می‌کند

خرازی افزود: «آقای گولن مستقیما ایرانی‌ها را خطاب قرار داده و به صورت کاملا فاحش با آنها مشکل دارد. حتی در نمازهایش ایرانی‌ها و تشیع را نفرین می‌کند. در زمان کودتا و حتی قبل از آن هم وی در آمریکا حضور داشت و گفته می‌شود تا حدودی از آن سمت اقدام به خط‌‌دهی درخصوص کودتا کرده است اما باید این مسئله را مدنظر قرار دهیم که در زمان کودتا پس از آن غربی‌ها به علاوه نظامیان ناتو در پایگاه نظامی اینجرلیک حضور داشتند و حتی گفته می‌شود که از آن سو به نظامیان ترکیه خط‌دهی‌هایی شده است».

او ادامه داد: «معتقدیم تمامی کسانی که در ترکیه هستند، با وجود تمامی اختلاف‌ها از نزدیکان جمهوری اسلامی قلمداد می‌شوند و ما دولت ترکیه را از خود می‌دانیم. بنابراین به نظرم بزرگ‌ترین عملی که اردوغان باید انجام دهد، این است که قدر مردمی را که کف خیابان آمده‌اند بداند و امیدواریم که بداند ایران دوست روزهای سخت این کشور است و دولت ترکیه به‌خوبی می‌داند که کشورهایی مانند قطر و به طور کلی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس دوست واقعی این کشور تلقی نمی‌شوند؛ بنابراین ترکیه و متحدان واقعی آن باید برای به‌ارمغان‌آوردن ثبات در منطقه و عاری‌کردن آن از خشونت با یکدیگر هم‌گام و هم‌صدا شوند».

ملکی: حداقل سفارت آمریکا خبر داشته

«صادق ملکی» کارشناس مسائل ترکیه درباره نقش آمریکا در ترکیه گفت: «روابط آمریکا و ترکیه در سطح سیاسی و نظامی و حتی اقتصادی همواره مبتنی بر بیم و امید بوده است. آمریکایی‌ها بازیگر اول در سیاست خارجی ترکیه بوده‌اند و ورود ترکیه به نظام چندحزبی با فشار آمریکا و در چارچوب طرح مارشال بوده است». او ادامه داد: «به نظر می‌رسد که در کودتای اخیر حداقل سفارت آمریکا در ترکیه از انجام کودتا اطلاع داشته است و من اعتقاد دارم بخشی از این اطلاع‌رسانی‌نکردن به دلیل بازتنظیم روابط با ترکیه و تنبیه اردوغان بوده است».

http://www.sharghdaily.ir/News/98907

ش.د9501514