سمپوزيوم بررسي سياست‌هاي منطقه‌اي تركيه

(ماهنامه ديدگاهها و تحليلها ـ 1382/04/15 ـ شماره 170 ـ صفحه 17)

سمپوزيوم تخصصي بررسي سياست‌هاي منطقه‌اي تركيه با حضور آقاي دكتر آتيلار ارالپ رئيس بخش بين‌الملل دانشگاه فني خاورميانه تركيه، آقاي دكتر حسين باغچي و دو تن ديگر از محققان دانشگاه ياد شده در تاريخ 82/3/18 در محل دفتر مطالعات سياسي و بين‌المللي برگزار شد. در اين سمپوزيوم، مباحثي از سوي محققان مطرح گرديد كه چكيده مطالب به شرح زير ارائه مي‌گردد.

تركيه و اتحاديه اروپا

تركيه از ده سال پيش دچار يك چالش شده است كه همانا مسأله پيوستن اين كشور به اتحاديه اروپا مي‌باشد و به نظر مي‌رسد اين روند تا ده سال آينده به طول انجامد. اين چالش در كنار چالشي ديگر يعني گرايشات و سياست‌هاي منطقه‌اي تركيه مي‌باشد كه هر از گاهي يكي از اين چالش‌ها بر ديگري تفوق داشته است.

اتحاديه اروپا همان‌گونه كه در غرب اروپا موفق به تنظيم و اجراي يك سياست امنيتي شد، به دنبال آن است كه در شرق اروپا نيز چنين ترتيباتي را نهادينه كند و اين هدف اتحاديه اروپا در حال حاضر در بالكان و شرق اروپا در حال شكل‌گيري است. از اين رو تركيه در اين خصوص نقش مهمي خواهد داشت و عضويت تركيه در اين اتحاديه هم براي اتحاديه اروپا و هم براي تركيه مهم است و اتحاديه اروپا مجبور به پذيرش تركيه خواهد بود. حضور تركيه در اتحاديه اروپا مي‌تواند فضايي براي همكاري در اروپا ايجاد كند و اين امر از ابعاد اقتصادي و امنيتي قابل توجه مي‌باشد.

عضويت تركيه در اتحاديه محاسن و فوايد زيادي براي اتحاديه خواهد داشت و همان گونه كه عضويت اسپانيا و پرتغال توانست نقش مهمي در روابط اتحاديه با كشورهاي آمريكاي لاتين داشته باشد، عضويت تركيه نيز مي‌تواند منجر به گسترش روابط اتحاديه با كشورهاي خاورميانه و آسياي مركزي و قفقاز شود و در واقع نقش جهاني‌تر به اتحاديه ببخشد.

در خصوص اتحاديه اين نكته كه آيا اتحاديه يك باشگاه مسيحي است، بايد گفت تركيه بر اين نظر نمي‌باشد. بله واقع امر آن است كه براي ورود به اتحاديه پرسش مهم‌تر آن مي‌باشد كه شما چه چيزي توليد مي‌كنيد و اگرچه روابط تركيه و اتحاديه خيلي پيچيده مي‌باشد، لكن در سال‌هاي اخير اتحاديه مواضع بهتري نسبت به تركيه داشته و اين چشم‌انداز را ايجاد مي‌كند كه تركيه در آينده وارد اتحاديه اروپا شود.

تركيه و سياست‌هاي منطقه‌اي

چالش ديگري كه تركيه با آن روبرو مي‌باشد مسأله همكاري‌هاي منطقه‌اي تركيه است و اينكه آيا اين كشور به جاي تلاش در جهت پيوستن به اتحاديه اروپا بايد به همكاري‌هاي منطقه‌اي روي آورد. اين چالش نيز تقريباً از ده سال پيش شروع شده و به نظر مي‌رسد تا ده سال آينده به طول انجامد و اگر تركيه قادر باشد توازني بين اين چالش و چالش قبلي (عضويت در اروپا) ايجاد كند، خواهد توانست يك نوع روابط چندجانبه مؤثر در هر دو منطقه ايجاد كند. در خصوص همكاري‌هاي منطقه‌اي، ايران و تركيه مي‌توانند همكاري خوبي داشته باشند. در گذشته دو كشور رقابت‌ها و همكاري‌هاي زيادي داشته‌اند و در اين زمان بايد همكاري‌هاي زيادي جهت كاهش تنش و ارتقاي فرهنگ همكاري‌هاي چندجانبه از خود نشان دهند.

تركيه و آسياي مركزي و قفقاز

در گذشته در منطقه آسياي مركزي و قفقاز سه رقيب يعني روسيه، ايران و تركيه وجود داشت. سپس آمريكا و اروپا نيز وارد اين ميدان شدند. تركيه و روسيه در حال حاضر مشغول همكاري براي توقف نهضت‌هاي راديكال هستند. نقش و عملكرد تركيه در آسياي مركزي و قفقاز نيمه موفق و نيمه ناموفق بوده است. به اين معني كه از بعد فرهنگي و اقتصادي موفق و از بعد ايفاي نقش يك برادر بزرگتر و ايجاد يك جامعه مدني، ناموفق بوده است. سياست خارجي تركيه در اين مطنقه به جاي رقابت و ماجراجويي به دنبال همكاري بوده است و در افغانستان نيز ايران و تركيه همكاري خوبي داشته‌اند و به نظر ما برنده بازي افغانستان ايران بوده است.

تركيه و آمريكا

روابط تركيه با آمريكا به دو بخش قابل تقسيم است: يكي قبل از حمله به عراق و ديگري پس از حمله به عراق.

به دليل عدم همكاري مورد نظر آمريكا از سوي تركيه در جنگ با عراق، در داخل آمريكا مخالفت‌هايي با تركيه شده است. لكن اين مخالفت‌ها در حال فروكش كردن است. از سويي ديگر، آمريكا بايد شرايط جديد تركيه را بپذيرد چرا كه سياست تركيه ديگر همچون گذشته نمي‌باشد و ديگر رابطه ارباب و رعيتي را نمي‌پذيرد و آمريكا بايد به اين موضوع توجه داشته باشد. عملكرد تركيه در خلال حمله به عراق براي محافل داخل و خارج تركيه تعجب‌برانگيز بود. حال اين سياست ممكن است اثرات مثبت و يا منفي به دنبال داشته باشد. با اين حال تركيه هر چه دمكراتيك‌تر باشد موفق‌تر خواهد بود.

آمريكا نيز به دنبال تغيير وضعيت جهان است و اگر بوش در دور بعدي انتخابات رياست جمهوري رأي بياورد، اين سياست‌ها را دنبال خواهد كرد.

تركيه و تروريسم

پس از 11 سپتامبر تغييري كلي در خصوص برداشت از تروريسم ايجاد شد. به دنبال حادثه 11 سپتامبر، تركيه نيز همچون ساير اعضاي ناتو طبق ماده پنج اساسنامه پيمان مبني بر اينكه در صورت حمله به يكي از اعضا اين حمله به تمامي اعضا تلقي مي‌شود، تركيه نيز بر اين اساس در مبارزه با تروريسم همكاري كرد. تركيه خود نيز از فعاليت‌هاي تروريستي متضرر شده است، از جمله فعاليت‌هاي گروهها و افراد جدايي‌طلب همچون اوجالان. تركيه از اين تغيير برداشت از موضوع تروريسم سود برد و اين امر به نفع تركيه بود و از سويي ديگر امروزه تركيه نسبت به اكراد آن ديد گذشته را ندارد، مسأله كردها كه سال‌ها بر روابط تركيه با اروپا سايه افكنده بود در حال حاضر به عنوان مشكلي كه بايد به شكل مسالمت‌آميز حل گردد مي‌باشد. دولت تركيه اين ذهنيت را تغيير داده است كه در تركيه كردي وجود ندارد.

تركيه و جهان اسلام

بحث‌هايي كه در دهه 90 درباره برخورد تمدن‌ها مطرح مي‌شد قال قبول نيست و تركيه در اين راستا سعي كرده است كه شكاف موجود را پر كند. تركيه تنها كشور مسلمان عضو ناتو است كه اين امر مورد توجه ساير كشورها و نهادهاي بين‌المللي مي‌باشد.

در حال حاضر شرايط براي كشورهاي مسلمان مطلوب نمي‌باشد. لذا بايد براي رفع اين وضعيت اقدام نمود و از آنجا كه نمي‌توان اسلام و تروريسم را با يكديگر گره زد، بايد در جهت رفع اين فشارها فعاليت نمود. تركيه از يك سو بايد روند دموكراسي را بدون الگو بودن طي كند و از سويي ديگر از تحولات جهان اسلام و كشورهاي همسايه غافل نباشد.

با اين حال تركيه كه به دنبال مدرنيزه شدن مي‌باشد، شاهد تنش بين سنت و مدرنيزه بوده است. در مراكز اسلامي داخل تركيه اين موضوع مطرح شده است كه همانا تفكر و نگاه جديد به اسلام مي‌باشد و اينكه بايد يك بازنگري به اسلام كه در مناطق و كشورهاي مختلف برداشت‌ها و تفكرات متفاوتي از خود بر جاي گذاشته است، صورت گيرد و اين امر در نتيجه تفاوت در فرهنگ‌ها، تمدن‌ها، تاريخ و تجارب مي‌باشد. تركيه الگويي براي آشتي بين مدرنيته و سنت است.

ملاحظات

پس از طرح مباحث در زمينه سياست‌هاي منطقه‌اي تركيه، اعضاي هيأت تركيه خواستار تشريح نقطه نظرات طرح‌هاي ايراني در خصوص مسائل مختلف منطقه‌اي، روابط ايران آمريكا و روابط ايران و تركيه و راهكارهاي همكاري بيشتر و سياست‌هاي انرژي هسته‌اي ايران شدند كه توضيحات كافي در اين خصوص از سوي محققان دفتر ارائه گرديد.

طرف تركيه‌اي با توجه به فضاي باز حاكم بر جامعه ايران و همچنين با توجيه مشتركات فراوان فيمابين خواستار توسعه همه‌جانبه روابط ايران و تركيه گرديدند و بارها به زمينه‌ها و فعاليت‌هاي فراوان موجود و روابط فيمابين تأكيد نمودند.

لازم به يادآوري است روابط مطالعاتي ايران با تركيه طي دو سال گذشته از رشد و تعالي برخوردار بوده است و علاوه بر روابط منظم دفتر مطالعات با مؤسسات معتبر تركيه‌اي مانند SAM و ASAM توسعه مطالعاتي دفتر مطالعات با دانشگاه‌هاي معتبر تركيه رو به افزايش است و اولويت تعميق، توسعه و تبادل محققان در زمينه بررسي ابعاد سياست خارجي دو كشور از جايگاه مهمي برخوردار مي‌باشد.

ش.د820718ف