اجلاس هایی در مواجهه با انحصارگرایی در فضای مجازی

پایگاه بصیرت / گروه فرهنگی/ شیرین کمالی

کنفرانس جهانی اینترنت که با نام اجلاس Wuzhen هم شناخته می‏شود یک رویداد سالانه است که اولین بار در سال 2014 توسط سازمان دولتی در چین با محوریت مساله اینترنت و سیاست برگزار شد. دومین کنفرانس جهانی اینترنت در شهر«وو- ژن» در استان ژجیانگ چین برگزار شد. در سومین دوره این کنفرانس که در 18 نوامبر (28 آبان) خاتمه یافت کمپانی‌های بزرگ و مطرح جهان همچون مایکروسافت و IBM شانه به شانه همتایان قدرتمند چینی خود همچون علی بابا و Tencent در این رویداد حضور یافتند و باز هم مسئولان عالی رتبه چین از این فضا برای ارائه نظر خود درباره «حاکمیت اینترنت» بهره گرفتند. 

در همین راستا رئیس جمهوری چین در پیام ویدئویی خود که در این کنفرانس بین‌المللی قرائت شد، خواستار همکاری  بیشتر کشورها برای توسعه و پیشرفت اینترنت و نیز حاکمیت مناسب آن شد و آرزو کرد نقش چین در حاکمیت جهانی اینترنت بیشتر و عدم توازن فعلی در فضای سایبری جهان اصلاح شود. وی افزود: توسعه اینترنت هیچ مرزی نمی‌شناسد و به همین دلیل هم کشورها باید در حاکمیت اینترنت همکاری بهتری داشته باشند. وی باز هم بر لزوم مساوی بودن کشورها در حاکمیت اینترنت جهانی تأکید کرد و گفت: این، حق کشورهاست که خود تصمیم بگیرند چگونه اینترنت را مدیریت کنند و باید این حق به رسمیت شناخته شود. 

چرایی اجلاس  Wuzhen

در واقع فلسفه تشکیل کنفرانس جهانی اینترنت توسط چین، به تلاش های بین المللی کشورهای مخالف حاکمیت غول های اینترنتی جهان در مدیریت بر اینترنت باز می گردد. در اجلاس IGF یا مدیریت بر اینترنت که پس از اجلاس جهانی WSIS  برگزار شد، کشورهای چین و برزیل خواهان توزیع حاکمیت اینترنت شدند، اما کشورهای غربی و آمریکا با این دلیل که این کشورها ابتدا باید اینترنت را در داخل کشور خود توسعه دهند و بعد به فکر مدیریت جهانی اینترنت باشند با این درخواست مخالفت کردند. از سوی دیگر، آنها کشورهای منتقدی مانند چین و برزیل را به محدودیت‏ های اینترنتی متهم می‏ کردند، اما چین با کنفرانس جهانی اینترنت در کشور خود گویا در پی به کرسی نشاندن حرف‏ های خود در خصوص مدیریت اینترنت در جهان است. 

با توجه به رویکردهای منتقادانه ای که نسبت به برگزرای این کنفرانس توسط چین وجود دارد و جمهوری اسلامی ایران نیز از رویکردهای انتقادی کشورها در قبال سیطره تعدادی از کشورهای غرب بر فضای اینترنت، استقبال می کند، باید دید حضور ایران در این گونه اجلاس ها و همسویی ایران با کشورهای منتقد تا چه اندازه می تواند به انحصار حاکم بر مدیریت جهانی اینترنت کمک کند؟ قابل توجه است که ایران در سال 2015 در کنفرانس جهانی دوم در چین حضور داشت و  آیا مشارکت در این گونه اجلاس ها می تواند بر نقش آفرینی جمهوری اسلامی ایران در عرصه اینترنت بیفزاید؟ چالش های احتمالی آن چیست؟ و چگونه باید با آن مواجه شد؟

معادلات حاکم بر دنیای مجازی و محدودیت های ایران

نظام جمهوری اسلامی ایران از ابتدای شکل گیری، هدف هجمه های مختلف کشورهای غربی به ویژه آمریکا قرار داشته است و امروز با سلطه این کشورها بر اینترنت جهانی، این تهدیدها رنگ و بوی دیگری پیدا کرده است. چنانکه احتمال تحریم سایبری در آینده، توسط بسیاری از کارشناسان و مقامات کشوری پیش بینی شده است. همچنین تهدید سایبری بزرگ ترین مخاطرات را برای نظام به دنبال داشته و به گفته یک شرکت آمریکایی، ایران و هند پس از مصر، در سه ماهه دوم سال 2015 میلادی در ردیف نخستین کشورهای هدف، حملات سایبری قرار داشتند. بنابراین جنگ سایبری جنگ متداول آینده است، و چون ما با یک تهدید غیرهمتراز و نامتقارن رو به رو هستیم، باید در نهایتِ با توانایی خودمان در دانش تکنولوژیک در عرصه فناوری و سایبری، حرکت کنیم و با تهدیدات و آسیب‌های آن مقابله کرده و از فرصت‌های آن استفاده کنیم.

با در نظر داشتن تهدیدهای پیش گفته، حضور ایران در کنفرانس جهانی اینترنت به عنوان فضای بحث و تبادل نظر درباره سیاست های حکومتی در قبال فضای مجازی و همچنین ارائه دستاوردهای نوین در این عرصه و جذب فرصت های سرمایه گذاری می تواند به فرصتی برای بهره مندی ایران از تجارب کشورهای همفکر در حوزه مقابله با تهدیدات غول های اینترنتی تبدیل شود. برای مثال، حکومت چین با استفاده از نرم‌افزارهای فیلترینگ یک «دیوار بزرگ آتشین» ایجاد کرده است، به گونه ای که اگر چین مورد حمله قرار گیرد، این کشور می‌تواند ارتباطات اینترنتی خود را کاهش دهد. اما با وجود محدودیت هایی که در استفاده از اینترنت دارد با سیاست گذاری اقتصادی قابل قبولش تاکنون جای پیشرفت فعالان اینترنتی کشورش را باز گذاشته است. نمونه آن نیز علی‌بابا یا JD.com شرکت‌های تجارت الکترونیکی که راهشان را تا بورس نیویورک و سیلیکون ‌ولی آمریکا نیز باز کرده ‌اند و حالا به یکی از رقیبان اصلی سرویس ‏هایی چون آمازون و Ebay تبدیل شده‌اند. این حقیقت نشان می دهد برخلاف تبلیغات گسترده ای که علیه محدودیت بر اینترنت در چین صورت گرفته، این کشور توانسته خود را از مزایای آن بهره مند سازد. از دیگر تجارب موفق چین، بومی سازی شبکه در ابعاد گسترده ای است. که البته در ایران نیز با راه اندازی شبکه ملی اطلاعات کلید خورد، اما هنوز در ابتدای راه قرار دارد. در این زمینه چین شبکه اجتماعی Weibo را به عنوان جایگزین توئیتر طراحی کرده‌ است و از دیگر بومی سازی‌ها هم می‌توان به ایجاد Baidu که معادل گوگل است و نیز Tencent به عنوان جایگزین آمازون اشاره کرد. مردم چین، فیس‌بوک ویژه خود یعنی Renren و نیز علی بابا را دارند. 

بهره گیری از دستاوردها و فناوری های جدید شرکت های بزرگ چینی و خارجی در زمینه اینترنت و اطلاع رسانی از دیگر مزایای حضور ایران در این اجلاس است. البته برای بهره گیری نیازمند حضور پررنگ و اثرگذار جمهوری اسلامی ایران هستیم و صرف حضور نمی تواند دستاوردی برای کشورمان داشته باشد. نکته دیگر تأکید بر وجه مشترک ایران و چین به عنوان برگزار کننده کنفرانس جهانی اینترنت، مبنی بر مخالفت با مدیریت آمریکا و شرکت های بزرگی غربی بر اینترنت است؛ موضوعی که توسط رئیس جمهور چین با تأکید بر وضع قوانین خاصی بر این بخش که منافع تمام کشورها بر اساس آن تأمین شود، مورد تأکید قرار گرفته است. اگرچه در ابتدای امر، این مسئله انتقاداتی را بر می انگیزد و احتمال تلاش چین برای به دست گرفتن مدیریت اینترنت جهانی را فعال می کند؛ اما با نگاهی ژرف تر می توان آن را سرآغازی بر شکل گیری جریانی جدید، در مقابل جریان غربی حاکم بر اینترنت دانست. بنابراین اینکه در ادامه چه اتفاقی خواهد افتاد، بستگی به میزان توانایی و همان حضور اثرگذار جمهوری اسلامی ایران و به دست گرفتن سکان مدیریت جهانی اینترنت و یا حداقل به عنوان عضوی اثرگذار دارد.

نادیده گرفتن چالش های عام و خاص

اینترنت هیچ گاه فرصت محض و یا تهدید محض نبوده است، از این رو نادیده گرفتن چالش های برخاسته از اجلاس Wuzhen، فرصت ها را نیز از بین خواهد برد. در خصوص چالش ها برای نظام جمهوری اسلامی ایران می توان به دو دسته چالش خاص و عام اشاره نمود. چالش عام، که بین ایران و سایر کشورهای همتراز از نظر پیشرفت و توسعه فناوری اطلاعات با ایران یکسان بوده و چالش خاص، مربوط به هویت اسلامی و فرهنگ ملی برخاسته از آن خواهد بود. 

در حوزه عام، حضور کشورهای نوپا در زمینه فناوری اطلاعات و اینترنت در کنار شرکت های مطرح و قدرتمندی چینی و خارجی در این اجلاس سبب تقسیم بندی کشورها به مصرف کننده و تولید کننده می شود. کشورهای مصرف کننده، با خرید و واگذاری امتیازات به شرکت های بزرگ زمینه ورود فناوری را به کشور خود فراهم می کنند. پس می توان گفت سود اصلی را حاضران برتر در اجلاس خواهند برد و رقابت های جهانی همچنان به قدرت خود برای جذب بازارهای بیشتر باقی خواهند ماند. در نتیجه همانطور که قبلا گفته شد اگر حضور ایران صرفا به عنوان مصرف کننده باشد، به قولی باید عطایش به لقایش بخشیده شود. 

نکته دیگر را باید به بومی سازی اختصاص داد. اگر ایجاد شبکه های خصوصی و ملی، منجر به چندپارگی شود و اگر این چندپارگی با قدرت کافی پیشرفت کند، می‌تواند منافع اقتصادی اینترنت را از بین ببرد. در توضیح می توان گفت یکی از مزایای اینترنت توسعه اقتصاد دیجیتال است. اقتصاد دیجیتال از طریق سه عنصر جهانی سازی، همکاری و دانش بر سرعت و شدت روابط تجاری خود می افزاید. حال اگر یکی از این عناصر یعنی همکاری نادیده گرفته شود، اقتصاد دیجیتال نیز وجود نخواهد داشت. بنابراین لازم است تعریف دقیقی از بومی سازی و خصوصی سازی شبکه صورت بگیرد و رابطه آن با اینترنت جهانی روشن شود. همانطور که نفس این کنفرانس نشان داد، راه اندازی اینترنت ملی به معنای مقابله با اینترنت جهانی نیست و باید مرزها مشخص شود. 

اما در حوزه خاص، باید تاثیر اینترنت بر اخلاق، فرهنگ و شیوه زندگی جامعه، ذائقه سازی و نیازسنجی مخاطبان در نظر گرفته شود. بنابراین برای جمهوری اسلامی ایران شرکت در کنفرانس به معنای الگوگیری و کپی برداری از دستاوردها نیست؛ بلکه لازم است پس از اخذ نوآوری های جدید، با ذائقه ملی و فرهنگ اسلامی ایران تطبیق داده شوند. متاسفانه مسئله ای که از همان ابتدای ورود فناوری های جدید به ایران نادیده گرفته شد، تنازع سبک زندگی اسلامی – ایرانی با سبک زندگی القایی غرب بود که در این روند آسیب های حوزه مجازی تشدید شد. از این رو لازم است بالاخص در حوزه کودک و نوجوان به عنوان اقشار آسیب پذیر جامعه و همچنین سرمایه های آتی نظام، در درجه اول به تولید ملی و سپس تطبیق فناوری های وارداتی با فرهنگی جامعه توجه شود./