بسيج مردمي؛ پشتوانه آينده امن عراق

(روزنامه اطلاعات ـ 1395/11/12 ـ شماره 26646 ـ صفحه 12)

عراق از خردادماه 1393 هدف گسترده‌ترین هجوم گروه تکفیری- تروریستی داعش قرار گرفت و بخش‌های زیادی از این کشور به اشغال تروریست‌ها درآمد. طی یک سال گذشته اما نیروهای عراقی با رشادت‌های بسیار توانستند نواحی مهمی از جمله «رمادی»، «هیت»، «فلوجه» و مناطقی از استان «صلاح الدین» در شمال عراق را از عناصر داعش پاکسازی کنند. در حال حاضر نیز مسیر مبارزه با داعش در عراق در حساس‌ترین ایستگاه خود، به موصل رسیده است. در فرایند آزادسازی موصل که طی روزهای گذشته شاهد پیروزی نیروهای دولتی و مردمی ضدداعش بودیم، برجستگی و اهمیت نقش نیروهای بسیج مردمی نمایانتر و همین امر همزمان سبب تحسین و هجمه به این نیروها در فضای داخلی و خارجی عراق شد. در این میان، محور ضدبسیج مردمی در رسانه‌های حامی تروریست‌های تکفیری فعالیت عمده‌ای داشت. یکی از موضوع‌های مطرح شده از سوی این رسانه‌ها هشدار در مورد نقش بسیج مردمی عراق در دوره پساآزادسازی موصل بود. به ادعای این رسانه‌ها بسیج مردمی عراق به دنبال نهادینگی نقش خود در آینده عراق و ابزاری برای مداخله خارجی در این کشور خواهد بود. این گزارش نگاهی به روند پیدایش، فعالیت‌ها و کارویژه‌ها و چالش‌های پیش روی نیروهای بسیج مردمی عراق موسوم به «حشدالشعبی» دارد.

تولد الحشدالشعبی، سازمان و تشکیلات

اگر نگاهی از سر انصاف به عملکرد و نقش غیر قابل انکار بسیج مردمی عراق در روند مبارزه با داعش در عراق بیاندازیم، هدف اصلی برخی کشورها و رسانه‌های حامی جریان‌های تروریستی و تکفیری از حاشیه سازی برای حشدالشعبی و حمله به آن را آشکارتر درمی‌یابیم. با اشغال عراق به دست نیروهای آمریکایی، ارتش عراق منحل شد. پس از بازسازی دوباره ارتش، زمانی که این نهاد هنوز نیازمند بازتوانی بود، خاک عراق با پدیده شومی به نام داعش مواجه شد. در اینجا بود که ضرورت به کارگیری ظرفیت‌های مردمی در قالب تشکل‌های سازمان یافته برای مبارزه با اشغالگران تکفیری بیش از پیش حس شد. ارتش عراق در آن روزها به تنهایی ظرفیت‌های لازم برای مقابله با یورش داعش را نداشت؛ از این رو بود که در آن برهه حساس از توان و انگیزه‌های مردمی استفاده شد تا قیامی تمام عیار از دل مردم عراق برای مبارزه با تروریسم در این کشور شکل گیرد. نیروهای مردمی عراق از بطن فتوای جهاد کفایی «آیت‌الله‌العظمی سیستانی» مرجع عالیقدر شیعه و زمانی که داعش مناطق عمده ای از عراق را عرصه تاخت و تاز خود قرار داده بود متولد شد. الحشدالشعبی متشکل از حدود 40 گروه مسلح است که قریب به 118 هزار رزمنده دارد و 60 هزار نفر از آنها در حال حاضر در جنگ با داعش به سر می برند. از معروف‌ترین گردان‌های آن می توان به سازمان بدر و گردان‌های حزب‌الله و عصائب اهل الحق اشاره کرد. پس از ماه‌ها حاشیه‌سازی برای نیروهای مردمی عراق، بغداد تمام قد پشت «الحشدالشعبی» ایستاد. نیروهای بسیج مردمی عراق اکنون با حکم «حیدرالعبادی» به عنوان نیروی رسمی وابسته به نخست‌وزیری فعالیت خواهند کرد. بر اساس حکم العبادی نخست‌وزیر عراق و بنا بر تصویب پارلمان، پس از این الحشدالشعبی در ساختاری شامل فرمانده، معاون فرمانده، گردان و اداره فعالیت خواهد کرد. همچنین نیروهای بسیج مردمی که در ماه‌های اخیر نقش عمده‌ای در پیروزی‌های عراق علیه گروه تروریستی داعش داشته‌اند، همانند نیروهای مبارزه با تروریسم، به سلاح مجهز شده و آموزش خواهد دید.

نیروهای مردمی و مسیر مبارزه با داعش در عراق

در تمام مسیر مبارزه نیروهای عراقی با تروریست‌های اشغالگر، الحشدالشعبی، نقش به سزایی ایفا کرده است اما عملکرد آنها در عملیات آزادسازی فلوجه و اکنون در نبرد برای بازپس گیری موصل از داعش بسیار قابل توجه است. فلوجه دومین شهر بزرگ استان الانبار معروف به شهر مسجدها در 69 کیلومتری غرب بغداد، در ژانویه 2014 میلادی (دی ماه 92)، به طور کامل به اشغال تروریست‌های داعش در آمد. در عملیات بازپسگیری این شهر که در خرداد ماه سال جاری انجام شد، نیروهای بسیج مردمی، دوشادوش دیگر نیروهای عراقی در میدان نبرد به مبارزه با پیکارجویان داعش پرداختند که نتیجه آن نیز آزادسازی این شهر مهم بود. برخی تحلیلگران آزادسازی فلوجه را قطع سر مار نامیدند چراکه معتقد بودند، پس از آن مسیر آزادسازی موصل نیز هموارتر می‌شود. در همین راستا، عملیات آزادسازی موصل دومین شهر بزرگ عراق پس از بغداد که در 400 کیلومتری پایتخت واقع است و در خردادماه سال 1393 به اشغال گروه تروریستی داعش درآمده است، در مهرماه سال جاری آغاز شده است. از آن زمان تا به امروز که قسمت شرقی موصل آزاد شده است، نمی توان از نقش تاثیرگذار الحشدالشعبی در نبرد با تروریست‌های تکفیری چشم پوشی کرد.

جریان‌سازی علیه الحشدالشعبی

در حالی که نیروهای عراقی متشکل از ارتش، پلیس و بسیج مردمی در هماهنگی کامل با یکدیگر، در حال عقب راندن داعش از مواضعشان در موصل هستند و دیر یا زود پرچم عراق را بر بام خانه‌های این شهر برافراشته خواهند کرد؛ برخی از رسانه‌های حامی جریان‌های تکفیری از جمله رسانه‌های سعودی، حمله‌های گسترده‌ای را علیه نیروهای بسیج مردمی در عراق به راه انداخته‌اند که از آخرین نمونه‌های آن می توان به اظهارات وزیر امور خارجه عربستان سعودی اشاره کرد. «عادل الجبیر» وزیر امور خارجه عربستان اوایل دی ماه گذشته در کنفرانس خبری مشترک با «ناصر جوده» همتای اردنی‌اش، با تکرار ادعاهای بی پایه خود علیه ایران و نیروهای مردمی عراق، گفت: الحشدالشعبی یک سازمان طائفه‌ای است که با حمایت ایران، در عراق دست به کشتار می‌زند!. وزیر خارجه عربستان با تکرار اتهام‌های خود علیه نیروهای مردمی عراق، گفت که الحشد الشعبی یک سازمان طایفه‌ای است و اگر بخواهیم عراقی یکپارچه داشته باشیم جایگاهی برای الحشدالشعبی وجود ندارد. این نخستین باری نبود که مقام‌های عربستان سعودی و به تبع آن، رسانه‌های حامی جریان‌های تکفیری، اقدام به تخریب و حاشیه‌سازی برای حشد‌الشعبی یا همان نیروهای بسیج مردمی کردند. بدون شک ضربه زدن به این عملیات و ایجاد اختلال در روند مبارزه با تروریست‌های مسلح هدف اصلی این جریان‌ها است. این رسانه‌ها، نیروهای بسیج مردمی را به رفتارهای خشونت آمیز و کشتار مردم فلوجه و موصل -که از اهل سنت هستند- متهم کرده‌اند!.

طبق روال معمول، جمهوری اسلامی ایران نیز از این اتهام‌های بی اساس در امان نمانده است. این رسانه‌ها با به کار بردن عبارت‌هایی همچون «نیروهای الحشد الشعبی طرفدار ایران» سعی در ایجاد جنگ روانی و حاشیه سازی دارند. در برابرِ این ادعاهای بی پایه، مقام‌های ایرانی بارها اعلام کرده اند که حضور مستشاران ایرانی در مبارزه با داعش به درخواست دولت عراق صورت گرفته است.اگرچه هسته اولیه و شمار زیادی از نیروهای بسیج مردمی را داوطلبان شیعه تشکیل می‌دهند اما هیچگاه نام شیعیان را بر این گروه نگذاشته اند تا در مسیر پیوستن دیگر داوطلبان به این گروه مانعی ایجاد نشود. از همین رو است که امروز شمار زیادی از اهل سنت، ایزدی‌ها، آشوری‌ها و مسیحیان عراق در کنار شیعیان و زیر پرچم عراق واحد، با پیکارجویان تکفیری به نبرد می‌پردازند. با این حال، حامیان تروریست‌ها در تلاشند با مطرح کردن بحث شیعه و سنی، در روند پیشروی‌های نیروهای مبارز عراقی مانع‌تراشی کنند. عملکرد مثبت این نیروها تا حدی انکارناپذیر است که «استفان تاونسند» فرمانده ائتلاف بین المللی ضد داعش تحت رهبری آمریکا حدود یک ماه قبل در گفتگو با روزنامه انگلیسی «دیلی بیست» با حمایت از نیروهای الحشدالشعبی عراق گفت: این نیروها با موافقت دولت عراق و به صورت قانونی وارد جنگ علیه داعش در موصل شدند و تاکنون موفقیت‌های قابل توجهی کسب کرده‌اند.

«حسن کاظمی قمی» سفیر پیشین ایران در عراق نیز ماه گذشته در این خصوص با تاکید بر اینکه حشدالشعبی با اتکا به روحیه ایمان، جهاد و تمرکز جدی بر حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور، دشمن را شکست داده تصریح کرد: همه جریان‌های سیاسی عراق از فراکسیون‌های مجلس، اعم از کرد، عرب، شیعه، سنی و مسیحی در بحبوحه جنگ، این نیرو را به‌ عنوان یک نیروی رسمی تحت سازمان دفاعی کشور به رسمیت شناختند. بدین ترتیب حشدالشعبی نه‌ تنها تا زمان از بین رفتن نیروهای تروریستی داعش و بقیه گروه‌های تروریستی، بلکه همپای سایر نیروهای مسلح در نظام دفاعی کشور حضور خواهد داشت. این موضوع، نشان‌دهنده نقش برجسته این نیرو است. کاظمی قمی با بیان اینکه مردم عراق در کنار دولت می‌توانند بر مشکلات فائق آیند و در سازندگی کشورشان نیز نقش‌آفرین باشند، اظهار داشت: نیروهای مردمی تسلیم‌ناپذیر در برابر دشمن، اهل بصیرت و درک بالا هستند. آنها بر منافع ملی کشور پافشاری می‌کنند و برای اهداف مقدسی که برای کشور ترسیم شده است، عزم و اراده دارند. به رغم تمامی فضاسازی‌ها علیه بسیج مردمی عراق، این نیروها استوارتر از همیشه در مسیر مبارزه با تروریسم در عراق قدم برمی دارد تا نقشی سازنده در آینده عراق پاکسازی شده از تروریست‌های تکفیری را برعهده گیرند.

واکاوی ۱۰۰روز عملیات در موصل

نیروهای شرکت کننده در عملیات آزاد سازی نینوا با خارج کردن کرانه چپ موصل از لوث داعش آماده می شوند که به کرانه راست برای وارد کردن ضربه نهایی به تکفیری‌ها بروند.با گذشت بیش از 100 روز از شروع عملیات آزاد سازی نینوا، با وجود اینکه نیروهای عراقی تقریبا بر شرق موصل مسلط شده‌اند اما روند اوضاع مطابق پیش‌بینی‌های مقامات عراقی نبود زیرا هنگامی که در ۱۷اکتبر عملیات را شروع کردند انتظار دستاورد سریع و تسلط آسان بر موصل را داشتند اما تنها بخش شرقی قریب صد روز طول کشید. این در شرایطی است که نیروهای ویژه ارتش عراق شامل نیروهای مبارزه با تروریسم و لشگر نهم زرهی در آن مشارکت داشتند. به هر حال نیروهای عراقی بر کرانه چپ رود دجله مسلط شده اند و آماده می شوند تا با احداث پل‌های شناور به سوی کرانه راست بروند و به سلطه داعش بر موصل پایان دهند.میان محله‌های شرقی موصل و غرب آن تفاوت زیادی وجود دارد به ویژه که محله‌های غربی به داشتن کوچه‌های تنگ و باریک معروف است و در بخش غربی جمعیت بیشتری وجود دارد. از سویی داعش در غرب موصل نیروهای خود را جمع کرده است. مناطق شرقی موصل باز و مساحت بیشتری داشت و شمار غیرنظامیان در آن اندک بود.با این حال و با وجود همه دشواری‌های نبرد در جبهه غربی اما نیروهای عراقی بر تجاربی که در جنگ با داعش به دست آورده اند تکیه می کنند. این نیروها در سه ماه گذشته در بخش شرقی موصل تجارب گرانبهایی به دست آورده‌اند. همه تاکتیک‌های داعش برای نیروهای عراقی آشکار شده است و طرح‌هایی برای مقابله با آن تهیه شده است.

با این وجود برخی از ناظران امور بر این باورند که روند جنگ در کرانه غربی سریعتر از بخش شرقی به پیش برود و آزاد سازی آن ظرف یک یا دو ماه انجام گیرد. از نگاه این دسته از تحلیلگران آنچه روند پیشبرد جنگ در کرانه غربی را آسان‌تر می کند، گزارش‌های مردمی و اطلاعاتی است که ساکنان غرب موصل از مراکز تجمع داعش و نوع سلاحی که به کار می گیرد، ارائه می کنند. از نگاه این تحلیلگران، تکفیری‌ها در بخش غربی موصل پس از شکست‌ها در بخش شرقی از نوعی فروپاشی رنج می برند و علاوه بر این حملات هوایی به مواضع فرماندهی و کارگاه‌های ادوات بمبگذاری شده و نیز استحکامات و مواضع تجمع داعش در تسهیل عملیات موثر است. داعش بخش زیادی از توان نظامی خود را از دست داده و علاوه بر آن طرح‌های نظامی که برای آزاد سازی بخش غربی تدارک دیده شده است، سبب غافلگیری داعش خواهد شد .هر چند که برخی دیگر از تحلیلگران نبرد در جبهه غربی را سخت تر می دانند. به هر حال در بخش غربی ساختمان استانداری و شورای استان و مقر فرماندهی عملیات نینوا و فرودگاه موصل قرار دارد. غرب موصل مقر اصلی داعش است و در زمره اولین مناطقی است که در سال ۲۰۱۴آن را به اشغال خود درآورد. آنچه عملیات در شرق موصل را با دشواری روبرو و زمان را طولانی کرد علاوه بر استفاده داعش از سپر انسانی، آشنایی کمتر نیروهای عراقی با جنگ‌های خیابانی و مشخص نبودن مواضع تک تیراندازان داعش و مشخص نبودن غیرنظامی از تروریست‌های داعش بود.

شرایط در هفته‌های اول عملیات در شرق موصل به ویژه در مواجهه با خودروهای بمبگذاری شده داعش به اندازه‌ای دشوار بود که این خودروهای بمبگذاری شده به راحتی به نیروهای عراقی می‌رسیدند. به عبارت دیگر نیروهای عراقی از سلاح پیشرفته‌ای که داعشی‌ها به کار می‌گرفتند، آگاه نبودند. علاوه بر این برخی مشکلات نیز موثر بودند از جمله اینکه عمدتا به نیروهای مبارزه با تروریسم تکیه شد. در این میان درباره عملیات در غرب موصل دو دیدگاه وجود دارد؛ دیدگاه نخست بر عدم تسریع در شروع عملیات در کرانه راست اصرار دارد و اینکه به نیروهای مسلح زمان برای تجدید قوا داده شود و نیروهای کمکی به کار گرفته شود. اما برخی دیگر بر این باورند که با توجه به شکست داعش در شرق موصل باید به سلطه تکفیری‌ها در غرب موصل در اسرع وقت پایان داد تا آنها نتوانند به تجدید قوا بپردازند.از نگاه این دسته از ناظران امور، داعش اکنون از نوعی فروپاشی رنج می برد و در مقابل، نیروهای عراقی روحیه مضاعفی پیدا کرده‌اند از همین رو باید فرصت را مغتنم شمرد و سریع به اردوی دشمن زد. داعش در حال حاضر از کمبود افراد، سلاح و مهمات رنج می برد به ویژه که خطوط امداد رسانی آن نیز قطع شده است و در انزوای کامل به سر می‌برد. علاوه بر این داعش بسیاری از سرکرده‌های خود را در شرق موصل از دست داده است.

به هر حال آنچه مسلم است، عملیات در غرب موصل با توجه به موضوعات مربوط به جمعیت ساکن در آن بیشتر است و نیروهای عراقی باید راهی برای کم کردن تلفات مربوط به ساکنان بیابند. از سویی،بحث تخریب پل‌هاست که خود نوعی مشکل محسوب شود که البته نیروهای عراقی به دنبال این هستند که از پل‌های شناور استفاده کنند .اما جدای از این موضوعاتی وجود دارد که نباید از آن غافل شد از جمله اینکه موصل پس از آزاد سازی مانند قبل آن نیست زیرا دیدگاه‌های چهره‌های قدیم و جدید با یکدیگر متفاوت خواهد بود و دیدگاه‌های بغداد و اربیل درباره موضوعات مورد اختلاف، یکسان نیست و موضع آمریکا و دیدگاه آن درباره عراق به ویژه در دوره ترامپ است. از تاثیرات منطقه‌ای بر اوضاع عراق نیز نباید غافل شد .به هر حال با آزادسازی شرق موصل، مرحله دیگری از جنگ ضد داعش با موفقیت به پایان رسیده است و نیروهای مسلح عراق باید آماده نبرد با تکفیری‌ها در آن سوی رود دجله شوند و به اشغال مناطق باقیمانده پایان دهند.

http://www.ettelaat.com/new/index.asp?fname=2017\01\01-30\20-24-09.htm&storytitle=%C8%D3%ED%CC%20%E3%D1%CF%E3%ED%BA%20%81%D4%CA%E6%C7%E4%E5%20%C2%ED%E4%CF%E5%20%C7%E3%E4%20%DA%D1%C7%DE

ش.د9503726