آزادی موصل و شکست داعش در عراق را باید تمام شده تلقی کنیم. عملیاتی که کمتر از 9 ماه پیش برای آزادسازی موصل به عنوان آخرین دژ داعش رقم خورد، اینک به ثمر نشسته و تومار این گروهک تکفیری ـ تروریستی در عراق پیچیده شده است.
عملیات آزادسازی موصل، پایتخت خودخوانده گروه تروریستی ـ تکفیری داعش در غرب عراق، در تاریخ 26 مهر 1395 کلید خورد. در این علمیات بزرگ که با مشارکت ده‌ها هزار تن از نیروهای ارتش و پلیس عراق و با همراهی نیروهای داوطلب مردمی (حشدالشعبی) و پیشمرگه کُرد آغاز شد، پس از حدود 100 روز شرق موصل به طور کامل آزاد شد. پس از وقفه ای کوتاه، نیروهای عراقی عملیات آزادسازی بخش غربی موصل را از یکم اسفند 1395 شروع کردند و این عملیات همچنان ادامه دارد.
این روزها شاهد پیشروی های موفقیت آمیز نیروهای عراقی در محله های قدیمی غرب موصل هستیم. طبق گزارش های میدانی کمتر از یک درصد موصل یعنی حدود 700 متر مربع از موصل (با ۱۸۰ کیلومتر مربع مساحت) در دست داعش است. در واقع می توان کار داعش را تمام شده دانست و عراقی ها هر لحظه آماده جشن آزادسازی موصل و نابودی کامل داعش هستند.
اظهارات مسئولین
مسئولان بلندپایه عراق نوید آزادسازی قریب الوقوع موصل و نابودی داعش را در این کشور داده اند. نخست وزیر عراق طی سخنانی اعلام کرد که زمان اعلام پیروزی نهایی بر داعش بسیار نزدیک است. حیدر العبادی تاکید کرد داعش سعی دارد با تخریب گسترده، وقیح ترین جنایات را علیه شهروندان در موصل مرتکب شود، در حالی که جهان شاهد تعامل انسانی و منحصر بفرد نیروهای ماست. نخست وزیر عراق در عین حال تاکید کرد: اگر خون شهدا نبود این پیروزی های درخشان محقق نمی شد.
شاکر جودت رئیس پلیس فدرال عراق هم گفته بود آزادسازی موصل قدیم، بسیار نزدیک است و نیروهای عراقی برای مقابله با همه شیوه‌هایی که ممکن است داعش به آن متوسل شوند، آماده هستند. وی افزود: نیروهای امنیتی می توانند در خلال ایام عید سعید فطر، کل شهر موصل را از لوث داعش آزاد کنند.
«یان کوبیچ» فرستاده ویژه سازمان ملل به عراق هم پیش بینی کرد با آزادی اغلب مناطق شهر موصل، به زودی داعش در عراق نابود می شود. وی که ریاست هیأت سازمان ملل در عراق موسوم به «یونامی» را برعهده دارد، طی بیانیه ای اعلام کرد نیروهای عراقی در حال تعقیب عناصر داعش در آخرین مناطق باقی مانده در شهر موصل هستند، اما هنوز نگرانی درباره شهروندانی که همچنان به دلیل درگیری ها در محاصره اند یا از سوی داعش به عنوان سپر انسانی به گروگان گرفته شده‌اند، وجود دارد.
آخرین تحولات میدانی
نیروهای عراقی منطقه موصل قدیم را کاملا به محاصره خود در آورده اند و این در حالی است که عناصر داعش فقط در پنج محله این شهر پناه گرفته اند. نیروهای عراقی طی روزهای گذشته در ادامه پیشروی‌های خود، محله المشاهده و دو منطقه راس الجاده و باب البیض در موصل قدیم را به طور کامل از لوث تروریست‌های داعشی آزاد کردند. درگیری‌های شدیدی بین نیروهای عراقی و تروریست‌های داعشی در منطقه الساعة القدیمه، سوق الأربعاء، السرجخانه، و باب‌الطوب در موصل قدیم به وقوع پیوسته است.
فرماندهی عملیات «قادمون یا نینوی» (نینوا ما می آییم) ارتش عراق اعلام کرد نیروهای عراقی موفق شدند محله «المشاهده» واقع در کرانه غربی شهر موصل را از اشغال داعش خارج کنند. همچنین عراقی ها کنترل محله «الفاروق الاولی» را در موصل به دست گرفته اند.
به گفته منابع میدانی در غرب شهر موصل در محور شمال غرب محله موصل قدیم حدود ۶۰ درصد خیابان « فاروق» پاکسازی شده و نیروهای عراقی توانستند خود را به مرکز محله برسانند. در حومه منطقه باب مسجد و محله احمدیه هم درگیری های شدیدی در جریان است. در محور شمال غرب موصل قدیم، مناطق «شیخ فتحی» و «باب السنجار» هم به طور کامل از وجود تروریست ها پاکسازی شده است.
با پاکسازی های صورت گرفته در محور شمالی و غربی محله موصل قدیم، تروریست ها در مناطق الخزرج، جرجیس نبی، حضیره، حمام منقوشه و الخراب در محور شمال غرب در محاصره کامل هستند.
تروریست‌های داعشی در موصل که بیشتر آن‌ها خارجی هستند، همچنان از غیرنظامیان به عنوان سپری برای خود استفاده می کنند. این اقدام ناجوانمردانه داعش، موجب احتیاط بیشتر نیروهای عراقی و در نتیجه کندی عملیات شده است.
منابع آگاه گزارش داده اند بیش از ده هزار شهروند عراقی از منطقه موصل قدیم به مکان امن منتقل شده اند. طبق آخرین گزارش های سازمان ملل متحد از ابتدای عملیات آزاد سازی موصل تاکنون بیش از 900 هزار تن از ساکنان این شهر آواره شده و هم اکنون نزدیک به 150 هزار تن از آن ها درمناطق تحت کنترل داعش در محاصره به سر می برند.
استصیال داعش به حدی است که در جریان پیشروی نیروهای ضدتروریسم در عمق موصل قدیم و هنگامی که به مسافت ۵۰ متری مسجد النوری رسیدند، تروریست های داعش با انفجار این مسجد و مناره قدیمی آن دست به ارتکاب جنایت تاریخی دیگری زدند. شایان ذکر است ابوبکر بغدادی خلیفه خودخوانده گروه تروریستی- تکفیری داعش در سال 1393 در این مسجد اعلام خلافت کرده بود.
در همین حال خبرگزاری «اعماق» وابسته به داعش مدعی شد که جنگنده های آمریکایی مسجد النوری در موصل را بمباران و منهدم کرده اند. این در حالی است که پنتاگون با رد این مطلب اعلام کرد که گروه تروریستی داعش، مسجد النوری در غرب موصل را منفجر کرده و تصاویر هوایی نشان می دهد انفجار از درون مسجد بوده است.
حیدر العبادی نخست وزیر عراق تاکید کرد که اقدام داعش در انفجار مسجد «النوری» و مناره تاریخی کج آن در غرب موصل، اعلام رسمی شکست گروه تروریستی داعش است. سلیم الجبوری رئیس پارلمان عراق نیز اظهار داشت که انفجار مسجد النوری نشانگر اندیشه بیمار تروریسم و ذهنیت انتقامجوی آن است.
مرزهای عراق و سوریه
سوریه و عراق بیش از ۶۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند که تا پیش از عملیات موصل، داعش بیش از ۴۰۰ کیلومتر از مرز را که عمدتا در مناطق بیابانی است، تحت کنترل داشت. نیروهای ارتش و حشدالشعبی با پیشروی های اخیرموفق شدند نزدیک به 100 کیلومتر از این مرز را پاکسازی کرده و تحت کنترل خود بگیرند. کردها در شمال سوریه نزدیک به ۱۵۰ کیلومتر از مرز را در اختیار دارند و دیگر مناطق مرزی باقی مانده عمدتا شامل مناطق کویری و غیرمسکونی است که فاقد ارزش راهبردی برای داعش است. تنها معبر باقی مانده در دست داعش معبر بوکمال است که نیروهای عراقی و سوری قصد دارند طی عملیاتی هماهنگ، محاصره این منطقه را تنگتر کرده و معبر را آزاد کنند.
در داخل سوریه نیز نیروهای ارتش سوریه و هم پیمانان آن در ادامه پیشروی ها به سمت مواضع داعش، موفق شدند به نزدیکی مرز سوریه با عراق، در شمال شرق گذرگاه «التنف» برسند. همزمان منابع عراقی از پیوستن واحدهای نظامی این کشور به نیروهای ارتش سوریه در نقطه صفر مرزی دو کشور خبر دادند.
پس از رسیدن ارتش سوریه و متحدانش به شمال شرقی گذرگاه مرزی التنف با عراق برای اولین بار پس از چند سال دو طرف مرز عراق و سوریه به دست نیروهای مقاومت افتاد و نیروهای الحشد الشعبی و ارتش سوریه به هم رسیدند.
«التنف» در جاده بغداد دمشق در مرزهای مشترک با عراق و در فاصله نه چندان دور از مرزهای اردن واقع شده است. نیروهای ویژه آمریکایی و انگلیسی مدعی هستند در پایگاهی در این منطقه در حال آموزش عناصر محلی برای مقابله با «داعش» هستند.
از طرفی ارتش سوریه پس از پاکسازی حدود 20 هزار کیلومتر مربع به عمق منطقه راهبردی البادیه در مرز عراق رسیده است. نیروهای سوری همچنین با پیشروی در صحرای شرقی تدمر، مناطق دیگری از نوار مرزی با عراق را از تروریست ها پاکسازی کردند.
نیروهای واحد مهندسی نظامی حشدالشعبی، برای حفظ امنیت مناطق آزاد شده از دست داعش، به کندن خندق و ایجاد خاکریزی عظیم در مرزهای الرطبه تا گذرگاه مرزی الولید و منطقه القائم اقدام کرده اند.
سرنوشت ابوبکر بغدادی
با شکست های متوالی داعش، سرنوشت ابوبکر بغدادی، رهبر این گروه ترویستی ـ تکفیری، در هاله ای از ابهام فرو رفته است. چندی پیش وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که به احتمال قوی، «ابوبکر بغدادی» سرکرده داعش کشته شده است.
به گفته معاون وزیر خارجه روسیه احتمال بسیار زیادی وجود دارد که بغدادی در حمله نیروهای هوایی روسیه علیه مواضع فرماندهی داعش در حومه رقه اواخر ماه می سال جاری میلادی کشته شده باشد.
این در حالی است که سخنگوی ائتلاف آمریکایی در واکنش به خبر کشته شدن ابوبکر بغدادی گفته است که ما نمی توانیم صحت این خبر را تائید کنیم. یک منبع عراقی در استان نینوی هم اعلام کرد که گروه تروریستی تکفیری داعش اطلاعیه ای را درباره سرنوشت ابوبکر بغدادی در بیشتر مساجد «تلعفر» در غرب استان نینوی پخش کرد. داعش در این اطلاعیه تاکید کرد که درباره سرنوشت ابوبکر بغدادی بیانیه مهمی منتشر خواهد شد و داعشی ها منتظر صدور این بیانیه مهم باشند.
از سوی دیگر، برخی منابع میدانی عراقی خبرهای منتشر شده درباره کشته شدن «ابوبکر بغدادی» را رد کرده و با توجه به تحرکات مشکوک در برخی از مناطق مرزی با پوشش آمریکایی و افزایش تعداد خودروها و نوع آن ها و اسکورتی که از آن صورت می گیرد، احتمال می دهند بغدادی همچنان در قید حیات است و به همراه معاونان و محافظان خود، برای عدم شناسایی محل اقامت در مناطق بیابانی عراق و سوریه در حال نقل و انتقال است، به نحوی که اقامت وی در یک نقطه بیش از یک روز طول نمی کشد.
شهر ویرانه و پروژه بازسازی
موصل که این روزها شاهد وزیدن نسیم آزادی است، تبدیل به یک شهر ویرانه شده است. اهالی باقی مانده در این شهر عید فطر را بدون داعش جشن گرفتند، اما کمتر خانواده ای است که عزیزی را از دست نداده باشد و یا خانه و کاشانه اش سالم مانده باشد.
بسیاری از مناطق موصل توسط داعش نابود شده و بخشی هم در اثر بمباران های ائتلاف ضد داعش منهدم شده است. حیدر العبادی در جریان کنفرانس خبری هفتگی خود با بیان این که کشورهای منطقه باید در شکست کامل تروریسم کمک کنند؛ هزینه بازسازی شهرها و استان‌های عراق را 100 میلیارد دلار تخمین زد.
العبادی در این کنفرانس که پس از سفر منطقه‌ای وی به کشورهای عربستان، ایران و کویت، انجام گرفت، گفت: زیر ساخت ها و اماکن عمومی و خصوصی در استان ها و شهرهایی که در اشغال داعش بودند، نابود شده و به زودی برای بازسازی مکان‌های باستانی و تاریخی از جمله مناره«الحدباء» و شهر نمرود و الحضر که به دست داعش تخریب شده است، وارد عمل خواهیم شد.
دوران پساداعش برای عراقی ها، دوران پرکاری خواهد بود. دولت عراق هم باید با بازماندگانی از داعش مبارزه کند که در گیرودار جنگ به مناطق مختلف عراق گریخته اند و احتمال ورود آنان به فاز امنیتی و انجام انفجارات کور وجود دارد. از طرفی، اداره امور آوارگان و بازسازی مناطق جنگ زده مستلزم یک پروژه سنگین و دراز مدت است که قطعا دولت عراق در این زمینه باید از ظرفیت های به وجود آمده در جنگ، خصوصا حشدالشعبی کمک بگیرد.
تحرکات آمریکا
جدیدترین گزارش های میدانی از مناطق مرزی مشترک بین عراق و سوریه حاکی از تحرکات جدید آمریکایی ها در منطقه «وادی القذف» در صحرای الانبار است. گفته می شود هدف آمریکا مقابله با گسترش نفوذ نیروهای حشد الشعبی است که آن ها را بازوی اجرایی ایران در عراق و سوریه می خواند.
بر اساس این گزارش ها آمریکا اقدام به استقرار شماری از نظامیان خود در منطقه وادی القذف در بیابان الانبار کرده که نقطه مقابل منطقه مرزی «التنف» در سوریه است و عمدتا منطقه عملیاتی سه گروه حزب الله عراق، الخراسانی و النجباء وابسته به حشدالشعبی عراق می باشد.
منابع آگاه میدانی عراقی ضمن تایید این خبر، گفته اند نظامیان آمریکایی به همراه نیروهایی متشکل از عشایر الانبار در منطقه ای مستقر شده‌اند که از جنوب به مرزهای اردن و از شمال به مرزهای سوریه منتهی می شود.
به گفته این منابع نقطه مقابل این مثلث در خاک عراق، مثلث سوری منطقه مرزی التنف و وادی اردن قرار دارد تا در پوشش ممانعت از بازگشت داعش به مناطق مرزی غرب سوریه، در واقع مانع گسترش نفوذ گروه های مقاومت شوند.
نکته قابل توجه در باره آمریکایی ها آن است که تلاش دارند از شرایط جنگ و بحران در عراق بهره برداری کرده و حضور خود را به ویژه در بعد نظامی در این کشور تثبیت کنند. این موضوع مهم از دید نافذ مقام معظم رهبری دور نماند و لذا در دیدار اخیر با حیدر العبادی نخست وزیر عراق، نسبت به آن هشدار دادند.
جمع بندی و دورنما
آزادی موصل و شکست داعش در عراق را باید تمام شده تلقی کنیم. عملیاتی که کمتر از 9 ماه پیش برای آزادسازی موصل به عنوان آخرین دژ داعش رقم خورد، اینک به ثمر نشسته و تومار این گروهک تکفیری ـ تروریستی در عراق پیچیده شده است.
با این حال عراقی ها به رغم چشیدن طعم شیرین پیروزی، در آینده و در مرحله پساداعش با چالش های متعددی مواجه خواهند بود. سازمان داعش از هم پاشیده و بسیاری از رهبران و احتمالا سرکرده آنان ابوبکر بغدادی کشته اند، اما تفکر تکفیری در عراق و منطقه همچنان وجود دارد.
بسیاری از عناصر داعش که از معرکه گریخته و زنده مانده اند به مثابه آتش زیر خاکستری هستند که در صورت فراهم شدن شرایط میدانی و سازمانی، بار دیگر حاضر به جنگ هستند و اگر هم چنین شرایطی مهیا نشود، دست کم وارد فاز امنیتی شده و دست به عملیات های انتحاری و انفجارات کور خواهند زد. در این میان، دست های خارجی خصوصا سعودی ها که خود را در عرصه عراق و سوریه شکست خورده می بینند، وارد میدان خواهد شد.
موضوع آوارگان و بازسازی مناطق آسیب دیده نیز از دیگر چالش های دولت عراق است که به گفته حیدرالعبادی نیاز به حداقل 100 میلیارد دلار بودجه دارد.
حضور آمریکایی ها و اعمال نفوذ آنان در عراق برای تحقق اهداف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نیز از جمله چالش های دوران پساداعش است. آمریکایی ها حضور و نفوذ جمهوری اسلامی ایران را در عراق برنمی تابند و به همین دلیل با الگوی بسیج (حشدالشعبی) در عراق به شدت مخالفند.
زمزمه های گریز از مرکز مانند استقلال خواهی کردها و اعلام موعد همه پرسی در 25 سپتامبر سال جاری نیز برای دولت مرکزی عراق چالش آفرین خواهد بود. بعید نیست این زمزمه ها به سنی های عرب عراق هم تسری یابد و در حالی که عراق سال آینده میلادی خود را برای برگزاری انتخابات پارلمانی و شوراهای استانی آماده می کند، دور تازه ای از تنش و قطب بندی های سیاسی، قومی و طائفه ای را شاهد باشد./
