مهارت ايران در بومي‌سازي و مهندسي معكوس

(روزنامه وقايع اتفاقيه – 1396/05/10 – شماره 466 – صفحه 4)

دولت‌های مختلف آمریکا علاوه بر اعتراف به قدرت تأثیرگذاری ایران در منطقه و جهان، همواره به دنبال درک ماهیت و مقابله با دکترین نظامی و دفاعی جمهوری اسلامی بوده‌اند. اندیشکده‌های آمریکایی نیز تا کنون ده‌ها و بلکه صدها گزارش را برای تشریح این دکترین تدوین کرده‌اند تا بلکه به کاخ سفید کمک کنند تا جایگاه بین‌المللی و منطقه‌ای ایران را تضعیف کنند. البته کارشناسان آمریکایی در بسیاری از این گزارش‌ها به صراحت نوشته‌اند که دکترین نظامی ایران پیچیده و بنابراین درک و مقابله با آن کار بسیار دشواری است.

اندیشکده «مؤسسه امریکن‌انترپرایز» به عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین و تأثیرگذارترین اندیشکده‌های آمریکایی نیز به سهم خود گزارش‌های متعددی را درباره لزوم و نحوه برخورد با اِعمال نفوذ ایران در نقاط مختلف جهان و به ویژه منطقه حیاتی غرب آسیا (خاورمیانه) به رشته تحریر درآورده است. یکی از آخرین گزارش‌های امریکن‌انترپرایز در این زمینه تحت عنوان «آینده سیاست امنیتی ایران» و به قلم «متیو مک‌اینیس» کارشناس ارشد سابق ایران در ستاد فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا و ایران‌شناس اندیشکده امریکن‌انترپرایز منتشر شده است.

دراین گزارش به موشک‌های بالستیک ایران نیز پرداخته شده و با اشاره به تاریخچه ساخت این موشک‌ها می‌نویسد: «سازمان صنایع دفاع ایران که سال ۱۹۸۱ توسط مقامات ایران تأسیس شد، بدون آن‌که از آمریکا و اروپا تسلیحات وارد کند، تولید، تحقیق و توسعه صنایع دفاعی ایران را به عهده گرفت. وقتی مهندسان ایرانی توانستند موشک‌های اسکاد را خودشان تولید کنند، زرادخانه موشک‌های بالستیک ایران تبدیل به نگین انگشتری صنایع دفاعی این کشور شد». این اندیشکده در تکمیل بحث موشکی ایران آورده است: «یکی از حوزه‌هایی که ایران در آن به نهایت تخصص رسیده، تولید موشک‌های بالستیک است. موشک‌های بالستیک ایران، محور توان انتقام‌گیری و استراتژی بازدارندگی این کشور هستند و تهران تا کنون روی هیچ بخش دیگری از صنایع دفاعی خود به اندازه موشک‌های بالستیک سرمایه‌گذاری و تمرکز نکرده است».

گزارش مذکور در قالب چهار فصل تنظیم شده که فصل‌های دوم و سوم آن پیش‌تر به صورت گزارش‌های مستقل منتشر و توسط مشرق نیز مورد بررسی مفصل قرار گرفته‌اند. مطالب پیشین مشرق درباره فصل دوم این گزارش تحت عنوان «ایران در جنگ: درک چرایی و چگونگی استفاده تهران از نیروی نظامی» را از این‌جا و درباره فصل سوم تحت عنوان «دیدگاه‌های ایران درباره جنگ: درک دکترین‌های در حال تحول تهران» را از این‌جا بخوانید. در گزارش پیش رو خلاصه‌ای از بخش‌ چهارم گزارش جدید اندیشکده امریکن‌انترپرایز خدمت مخاطبان محترم ارائه می‌شود.

لازم به ذکر است که صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی این گزارش منتشر می شود و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش‌ لزوماً مورد تأیید نیست.

رشد بودجه نظامی ایران

کارشناس امریکن‌انترپرایز در فصل چهارم از گزارش خود تحت عنوان «بنای نیروهایی مسلح ایران: درک تصمیم‌گیری‌های تهران درباره دست‌یابی [و خرید جنگ‌افزار] و تحقیق و توسعه دفاعی» به بیان منظور خود از تحولات آینده در حوزه نظامی ایران می‌پردازد. وی ایران را «در آستانه اتخاذ تصمیمات مهم درباره ماهیت آینده نیروهایی مسلح خود» توصیف و ادعا می‌کند: «ظاهراً ایران در مسیر ایجاد تحولی در دیدگاهش نسبت به جنگ است که به موجب آن دست‌یابی به ظرفیت‌ها و دکترین‌های تهاجمی نیز در کنار ظرفیت‌ها و دکترین‌های تدافعی برای تهران، مشروع و از نظر ایدئولوژیک قابل‌قبول است.» مک‌اینیس این تغییر رویه را چرخشی ۱۸۰ درجه نسبت به دیدگاه نظامی ایران از ابتدای انقلاب اسلامی تا کنون می‌پندارد، اما توضیح می‌دهد: «این تحول به واسطه رسیدن مقامات ایران به ثبات و اعتماد به نفس داخلی، هم‌زمان با تغییر در دیدگاه‌های آن‌ها نسبت به تهدیدات موجود در همسایگی‌شان است.»

وی ادامه می‌دهد: «اگر ایران تصمیم بگیرد نسبت به گذشته تمرکز بیش‌تری روی تسلیحات تهاجمی متعارف بکند، باید منابع بیش‌تری داشته باشد یا منابع موجود خود را به گونه متفاوتی برای تقویت ظرفیت‌های نظامی خود هزینه کند. تا پیش از این، نیروهایی مسلح ایران بیش از هر چیز دارای نیروهای نظامی نامتعارفی بوده که خرج نسبتاً کمی هم روی دست این کشور می‌گذاشته‌اند. به همین دلیل، ساختار صنعتی ایران برای ایجاد، تجهیز و اداره یک نیروی مسلح متعارف بزرگ مناسب نیست.»

کارشناس امریکن‌انترپرایز البته اذعان می‌کند که ایران طی سال‌های آینده به «ابزارهای جدید مالی و نهایتاً فناوری‌ها و تسلیحات نظامی بیش‌تری دسترسی خواهد داشت که ممکن است به این کشور امکان یک تحول واقعی نظامی را بدهد».

در ادامه گزارش می‌خوانیم: «متوسط بودجه نظامی رسمی ایران از پایان جنگ این کشور با عراق معادل 2/7 درصد از تولید ناخالص ملی بوده است. این در حالی است که هم‌زمان با شروع حمله نظامی آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، بودجه نظامی تهران با سرعت بیش‌تری رو به رشد گذاشت، به گونه‌ای که طی سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۰ به طور متوسط معادل ۳ درصد یا بیش‌تر از تولید ناخالص ملی ایران را به خود اختصاص داد.» مک‌اینیس معتقد است: «این روند احتمالاً نشان‌دهنده تصمیم مقامات ایران مبنی بر هدایت سرمایه‌گذاری‌های عمده به سوی سیستم‌های پدافند غیرعامل، ظرفیت‌های ضددسترسی و منع منطقه‌ای (گزارش‌های مشرق را از این‌جا و این‌جا بخوانید)، زیرساخت‌های دریایی و موشک‌های بالستیک است تا این کشور بتواند ظرفیت‌های بازدارندگی و اِعمال قدرت خود علیه آمریکا و متحدان منطقه‌ایش را تقویت کند.»

ایران یک گام جلوتر از کشورهای منطقه

نویسنده گزارش امریکن‌انترپرایز تأکید می‌کند که نیروهای نظامی ایران حدود ۲۰ درصد از بودجه رسمی خود را صرف خریدهای خارجی و تحقیق، توسعه، تمرین و آموزش می‌کند: «بین ۱۲ تا ۱۷ درصد به خرید فناوری و تسلیحات می‌رسد و بیش از ۳ درصد به تحقیق، توسعه، تمرین و آموزش؛ آماری که بر اساس برخی برآوردها، نسبت به منطقه‌ای که ایران در آن قرار گرفته به مراتب بالاست و احتمالاً نشانگر عزم راسخ این کشور در زمینه بومی‌سازی بسیاری از زیرساخت‌های تسلیحاتی خود است.»

مک‌اینیس در توضیح بیش‌تر حرکت شتابان ایران به سوی بومی‌سازی صنایع دفاعی خود تصریح می‌کند: «به استثنای کره شمالی (آن هم احتمالاً)، هیچ قدرت متوسط دیگری در دنیا به اندازه ایران روی تعمیق بومی‌سازی محصولات نظامی خود متمرکز نیست. این نوع از بومی‌سازی بدون در اختیار داشتن منابع قدرت‌های جهانی نظیر آمریکا، چین و روسیه، کاری تقریباً غیرممکن است. با این وجود، ایران بر اساس یک تمایل ایدئولوژیک به استقلال از نفوذ خارجی رو به سوی خودکفایی نظامی آورده است.»

نویسنده یکی دیگر از عوامل تصمیم تهران به بومی‌سازی نظامی را وابستگی ارتش شاه به آمریکا و غرب و مشکلاتی می‌داند که در جنگ تحمیلی بلافاصله پس از انقلاب اسلامی دامن‌گیر ایران شد. وی می‌نویسد: «این انزوای نسبی در دوران جنگ، ایران را به سرمایه‌گذاری گسترده در صنایع دفاعی داخلی با هدف تولید سلاح‌های کوچک، مهمات، راکت، شناورهای کوچک و تندرو، مین، قطعات لازم برای سرپا نگه داشتن تجهیزات موجود و نمونه‌های اولیه برخی از پهپادهای مورد استفاده در جنگ‌های مدرن سوق داد.»

این کارشناس آمریکایی ادامه می‌دهد: «سازمان صنایع دفاع ایران که سال ۱۹۸۱ توسط مقامات ایران تأسیس شد، بدون آن‌که از آمریکا و اروپا تسلیحات وارد کند، تولید، تحقیق و توسعه صنایع دفاعی ایران را به عهده گرفت.» به اذعان مک‌اینیس «وقتی مهندسان ایرانی توانستند موشک‌های اسکاد را خودشان تولید کنند، زرادخانه موشک‌های بالستیک ایران تبدیل به نگین انگشتری صنایع دفاعی این کشور شد.»

روند پیش‌رفت صنایع مختلف نظامی ایران به سوی بومی‌سازی؛ از وابستگی به خارج (چپ) تا بومی‌سازی ۱۰۰ درصد

ابعاد مختلف قدرت نظامی ایران

نویسنده گزارش سپس به بیان توانایی‌های تهران در گسترش ظرفیت‌های دفاعی خود از طریق خرید، مهندسی معکوس و بومی‌سازی صنایع دفاعی اعتراف و توان نظامی ایران را در دسته‌هاي نيروي دريايي (سطحي- زيردريايي)، نيروي زميني، نيروي هوايي، موشك‌‌هاي كروز ضدكشتي، پدافند هوايي، هواپيماهاي بدون سرنشين، نظارت و رصد و موشك‌هاي بالستيك بررسي و ارزیابی می‌کند.

مهارت ایران در مهندسی معکوس و بومی‌سازی صنایع دفاعی

مک‌اینیس در نهایت برخی از ویژگی‌های پیش‌رفت‌های دفاعی ایران را برمی‌شمارد. وی با تأکید بر این‌که «تهران هر جا که ممکن باشد، به دنبال بومی‌سازی سلاح‌ها و سایر زیرساخت‌های نظامی است» دلایل این تأکید بر بومی‌سازی نظامی را تحریم‌های غربی و انگیزه‌های ایدئولوژیک ایران برای استقلال‌طلبی و دست‌یابی به خودکفایی دفاعی بر اساس اصول اقتصاد مقاومتی می‌داند و می‌نویسد: «یک سؤال کلیدی پس از برداشته شدن تحریم‌های سازمان ملل در زمینه فروش تسلیحات متعارف به ایران این است که آیا این اصرار بر بومی‌سازی بعد از برداشته شدن تحریم‌ها کاهش پیدا خواهد کرد یا نه.»

کارشناس اندیشکده امریکن‌انترپرایز مهندسی معکوس و انتقال فن‌آوری را روش‌های اصلی ایران برای بومی‌سازی زیرساخت‌های تسلیحاتی و فن‌آوری‌های دفاعی این کشور توصیف و تصریح می‌کند: «مهندسان ایرانی در بازسازی کل یا اجزای سامانه‌های تسلیحاتی بسیار ماهر هستند و این مهارت هم در زمینه سامانه‌های به ارث رسیده از ارتش پیش از انقلاب و هم درباره فن‌آوری‌های تازه‌خریداری‌شده صدق می‌کند.» وی ادامه می‌دهد: «سپاه پاسداران به طور ویژه بر اضافه کردن قابلیت‌های هدایت دقیق و سایر اصلاحات متناسب با سامانه‌های موشکی و نیروی دریایی خود از طریق انتقال فن‌آوری و مهندسی معکوس تمرکز دارد.»

این کارشناس آمریکایی البته تأکید می‌کند که مهارت‌های نظامی مهندسان ایرانی صرفاً منحصر به انتقال فن‌آوری و مهندسی معکوس نیست، بلکه خلاقیت در زمینه‌های تدافعی و تهاجمی را نیز شامل می‌شود. مک‌اینیس می‌نویسد: «ایران هم‌چنین سابقه‌ای طولانی در تولید ابتکاری تجهیزات نظامی دارد که نمونه‌هایی از این تولیدات، هواپیماهای بدون سرنشین، اسلحه‌های کوچک و ناوگان شناورهای تندروی نیروی دریایی سپاه پاسداران هستند.»

ش.د9602060