پول‌های کثیف، نقش اول سینمای ایران

(روزنامه مردم‌سالاري – 1395/08/13 – شماره 4174 – صفحه 7)

بعد از بابک زنجانی که با راه‌اندازی شرکتی به نام سورینت فیلم به سرمایه‌گذاری در فیلم‌هایی مانند «نقش نگار» و «سیزده» و «هیچ کجا هیچ کس» دست زد و دستگیری اش خبرساز شد حالا بازداشت یکی دیگر از سرمایه‌گذاران سینما موضع گیری‌های مختلفی را در خصوص سود و زیان ورود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و پاک بودن یا نبودن برخی از این سرمایه‌ها را در پی داشته است.

ورای درست یا نادرست بودن این رویداد و به دور از هر گونه قضاوت و حکم دادن درخصوص گناه یا بی‌گناهی این فرد در یک دهه گذشته وجود جریان‌های خاص و تزریق پول‌های کثیف به بدنه سینما به عقیده بسیاری از فعالان فرهنگی و هنری به مثابه یک غده سرطانی پیکره سینمای ایران را آلوده کرده و زنگ‌های هشدار را به صدا درآورده است.

پول کثیف چیست؟!

پول کثیف اصطلاحی است که از سوی مراجع اقتصادی و حقوقی، به پول‌هایی با منشأ معاملاتی نامشخص بی‌آنکه به صورت رسمی‌ثبت و مالیات آن پرداخت گردد اطلاق می‌شود، چنین سرمایه‌هایی عموماً برای استفاده نیاز به فرآیند پاک شدن دارند که به آن پولشویی می‌گویند.

پولشویی در تعریف حقوقی به هر نوع عمل یا اقدام به عمل برای مخفی کردن یا تغییر ظاهر هویت عواید نامشروع به‌طوری‌که وانمود شود از منابع نامرئی سرچشمه گرفته است اطلاق می‌شود، این اعمال زمانی اتفاق می‌افتد که درآمدهای کسب شده توجیه قانونی نداشته و برای این که از حالت غیرقانونی خارج شوند و شکل پول‌های معمول را به خود بگیرند، به‌وسیله پولشویی، تطهیر می‌شوند، به عبارت ساده‌تر قانونی کردن درآمدهای غیرقانونی، مشروع کردن پول‌های نامشروع و تطهیر پول‌های حرام و یا تبدیل پول‌های کثیف ناشی از اعمال خلاف به پول‌های تمیز و پاک، پولشویی است.

سینما به عنوان شاخه‌ای از هنر که مقبولیت عام داشته و از طرفی کاملاً وابسته به پول و سرمایه بوده، همواره فرصت مناسبی برای پولشویی در اختیار خاطیان قرار داده است.

همیشه پای دولت دهم در میان است!

در دهه 80 و با روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد با افزایش رشد نقدینگی و به تبع آن افزایش تورم، بحث تحریم‌ها و کمبود منابع مالی دولت، سینما شدیداً دچار چالش سرمایه‌گذاری شد. بعد از این رویداد بود که با ورود سرمایه‌های جدید و گاه نامشخص به بدنه سینمای کشور عده ای برای نخستین بار بحث ورود پول‌های کثیف به سینما را مطرح کردند.

در این میان برخی تمام تلاش خود را به کار برده تا ورود پول‌های آلوده را به سینما انکار کنند که نمونه آن را می‌توان در شکایت خانه سینما از سید ضیاء‌هاشمی‌دانست،‌هاشمی‌که در آن مقطع (1390) در نامه‌ای نسبت به پرداخت پول از طرف رئیس دفتر رئیس‌جمهور (اسفندیار رحیم مشایی) به خانه سینما اعتراض کرده بود، با واکنش مدیر وقت خانه سینما مواجه شد.

حالا اما محمد مهدی عسگرپور رییس سابق خانه سینما، درباره ورود پول‌های کثیف به سینما و شبکه نمایش خانگی می‌گوید. اختلافاتی که بین تهیه کنندگان در دولت دهم به وجود آمد، مهم‌ترین عاملی بود که منافع مشترک تهیه کنندگان به فراموشی سپرده شد و راه افراد ناشناس به عنوان سرمایه‌گذار و تهیه کننده برای ورود به سینما و شبکه نمایش خانگی باز شد.

وی با بیان اینکه ریشه پولشویی در سینما را به اختلافات تهیه کنندگان که در دولت دهم به وجود آمد، عنوان می‌کند: «در سینما قصه کمی‌قدیمی‌تر است. ریشه این اتفاقات به اختلافات تهیه‌کنندگان با یکدیگر مربوط می‌شود و کمتر مجال این بررسی به وجود آمد که چه کسانی مشغول کار هستند و امنیت بازار را چطور می‌توان تضمین کرد؛ اینکه چطور می‌توان با پولشویی، بالارفتن بی‌رویه دستمزد بازیگران یا عهد‌شکنی عوامل مواجه شد. اختلافات مابین تهیه‌کنندگان بحث جدیدی نیست. به نظرم همه بر سر این موضوع اتفاق‌نظر دارند که چهار سال دولت دهم - مقصودم بعد از سال ٨٨ تا سال ٩٢ است - اوج این اختلافات بود و سرانجام کار به جایی رسید که تهیه‌کنندگان سینما چندپاره شدند و منافع مشترک تقریبا فراموش شد.

برخی از این شاخه‌ها برای مقابله با شاخه دیگر بی‌رویه عضو‌پذیری کردند. به‌همین‌دلیل اگر آمار کارت‌های صنف را پیگیری کنیم با عددی مواجه می‌شوید که شاید باورکردنی نباشد که این تعداد تهیه‌کننده در سینما فعالیت می‌کنند. خیلی از این اسامی‌اصلا شناخته‌شده نیستند. تأثیر حضور این افراد تا مدت‌ها در سینما ماندگار خواهد شد و هرکدام به‌نوبه خود فعالیت خواهند کرد. این وضعیت وقتی بدتر می‌شود که مرام‌نامه مشخصی بین وزارت ارشاد و صنوف وجود ندارد. الان که به نظرم دوره آرامش است، کافی است به گذشته نگاهی داشته باشیم و فکر کنیم شرایط آن زمان دوباره تکرار شود، شک نکنید که فاجعه بزرگتری در پیش خواهد بود.»

خلاء‌های قانونی عامل اصلی پول‌های کثیف

یکی از راهکارهای مقابله با پولشویی در سینما، اعمال رفتار نظارتی بر سرمایه‌های سینما است، متأسفانه در ایران باوجودآنکه نزدیک یک قرن از ورود سینما به آن می‌گذرد در هیچ مقطعی سازوکار مناسب برای نظارت بر سرمایه وجود نداشته است و همین امر باعث شده تا بسیاری بتوانند از این خلاء جهت پولشویی استفاده کنند، در سال‌های اخیر مکانیزه شدن سیستم فروش بلیت یکی از گام‌های مؤثر سازمان سینمایی برای مقابله با جعل آمار فروش فیلم و استفاده نامشروع از این مسئله شده، هرچند که باید دید تا چه حد سیستم مکانیزه فروش از دست‌اندازی عوامل پولشویی به دور است، حتی در صورت اینکه فرض بر صداقت این سیستم باشد اما باید گفت آمار فروش تنها بخشی از سازوکار پولشویی در سینما است و گام مهم‌تری که دولت باید در این زمینه بردارد نظارت بر ورودی سرمایه به سینما و محل تأمین آن است.

از سوی دیگر یکی از عمده‌ترین اشکالات وارد بر دولت عدم وقوف بر سرمایه‌های اشخاص است که باعث می‌شود در بسیاری مواقع نتوان ردی از محل ورود و خروج پول به سینما یا سایر بخش‌ها پیدا کرد که همین مسئله موجب سوءاستفاده عوامل پولشویی در ایران می‌شود، این در حالی است که در کشورهای پیشرفته با سیستم سامانمند مالی هرگونه گردش پولی از مبدأ تا مقصد می‌بایست به ثبت رسیده و در دسترس ارگان‌های نظارتی قرار بگیرد.

نکته حائز اهمیت در بحث پولشویی به واسطه سینما، عدم الزام به بازگشت سرمایه است. یکی از راهکارهای پولشویی صورت دادن معاملات صوری و ایجاد چهره مشروع برای پول دادوستد شده در این معاملات است، سینما به عنوان عرصه‌ای که در ایران هیچ نهادی متولی نظارت بر گردش‌های مالی آن نیست به خوبی فضای مناسب برای این کار را دارد، به‌عنوان‌مثال یکی راهکارهای رایج پولشویی در سینما ورود و خروج برابر سرمایه است، تصور کنید فردی 1 میلیون تومان پول کثیف در سینما سرمایه‌گذاری کند، بخشی از این مبلغ در پروسه جعل آمار قرار گرفته و به سرمایه‌گذار بازگردانده می‌شود و بخشی دیگر صرف ساخت فیلم می‌شود که در ادامه به دو شکل می‌تواند باعث تطهیر پول‌های کثیف بشود، راهکار نخست آنکه همان میزان سرمایه یا مقداری بیشتر در فرآیند اکران و پخش به سرمایه‌گذار بازمی‌گردد، راهکار دوم به این صورت است که سرمایه‌گذار از کانال‌های مختلف مانند شبکه نمایش خانگی فیلم خود را از خود می‌خرد و به این صورت اقدام به تطهیر پول کثیف با ضرری اندک می‌کند.

مجلس و مقابله با مافیای پول‌های کثیف در فرهنگ و سینما

حالا البته با بالا گرفتن این روند پای نمایندگان مجلس هم به ماجرا کشیده شده است و آنگونه که عضو هیات رییسه کمیسیون فرهنگی می‌گوید باید با این مافیا به مقابله برخاست.

سیده فاطمه ذوالقدر با اشاره به نگرانی اهالی سینما از آمدن پول‌های کثیف به حوزه فرهنگ و درگیر شدن این حوزه با فساد مالی، معتقد است: صیانت از رفتارهای اقتصادی حوزه فرهنگ به ویژه سینما به دلیل داشتن فارغ‌التحصیلان قابل ملاحظه و فعالان بسیاری که خواهان کار در این عرصه هستند، اهمیت فراوانی دارد اما این افراد به دلیل نداشتن سرمایه لازم از فعالیت در رشته تحصیلی و مورد علاقه خودشان وا مانده‌اند.

نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی‌ادامه می‌دهد: روا نیست افرادی که هیچ استعداد و تخصصی در این حوزه ندارند صرفا به جهت داشتن پول بی‌حساب و کتاب، شرایط تولید و کار را برای دیگران سخت کرده و مافیا راه بیندازند.

وی تاکید می‌کند: دستمزدهای هنرپیشه‌ها نیز باید سقف مشخصی داشته باشد چراکه دریافت مبلغ‌های نجومی‌برای چند ماه کار با وجود تمام سختی‌های این شغل منطقی نیست و تاکنون عواقب بسیاری را برای سینما به دنبال داشته است.

وی با بیان اینکه دستمزدهای نامتعارف چه در بخش خصوصی و چه دولتی برازنده جامعه اسلامی‌نیست درحالی که با کاهش این دستمزدها در عرصه سینما می‌توان فیلمنامه‌های بیشتری را جلوی دوربین برد و افراد بیشتری را مشغول به کار کرد، می‌گوید: تحقیق و تفحص در عملکرد مالی سرمایه‌گذران عرصه سینما و بررسی فعل و انفعالات مالی آن‌ها ضروری است.

عضو هیات رییسه کمیسیون فرهنگی مجلس معتقد است بسیاری از هنرمندان در شرایط سخت کار کرده و هیچگاه به سمت پول‌های کثیف نرفته‌اند و این اتفاق را نمی‌توان به مشکلات مالی هنرمندان ربط دارد چراکه هنرمندان واقعی تاکنون با عزت فعالیت کرده اند؛ بنابراین باید دلایل دیگری برای مافیای ایجاد شده پیدا کرد.

یک مصوبه و چهار راهکار!

این روزها و برای مقابله با پول‌های کثیف شورای عالی تهیه‌کنندگان در نظر دارد با اجرای مصوبه ای مبنی براینکه فقط پرونده‌هایی در شورای پروانه فیلمسازی بررسی شوند که تهیه‌کنندگان آن‌ها توسط این شورا کتباً معرفی شده باشند با مافیای سیاه سینما مقابله کند اما آن گونه که منوچهر محمدی یکی از تهیه کنندگان با سابقه کشور می‌گوید نمی‌تواند راهکاری موثر و کامل باشد.

منوچهر محمدی با اشاره به نقش رسانه‌ها برای دیده‌بانی و ایجاد شفافیت نسبت به مسائل اقتصادی در حوزه فرهنگ گفت: نگرانی صنف تهیه‌کنندگان برای ورود پول‌های مشکوک و برهم خوردن ضوابط حرفه‌ای اقتصاد سینما به‌حق است اما راهکار ارائه‌شده به نظرم حلال تمامی‌مشکلات نیست.

این تهیه‌کننده سینما اظهار کرد:‌ آنچه باعث نگرانی تهیه‌کنندگان دارای سابقه و حرفه‌ای شده این است که این پول‌های مشکوک که تمامی‌ضوابط و قواعد حرفه‌ای بخش اقتصادی سینما را به هم می‌ریزند، می‌توانند مناسبات عادی و طبیعی این حرفه را دچار مشکل کنند.

تهیه‌کننده فیلم‌های «بوسیدن روی ماه» و «حوض نقاشی» در این‌باره توضیح داد: در یک فعالیت شفاف اقتصادی طبیعی است که همه ابعاد روشن و مشخص است، اما کسی که قصد دارد پول مشکوک و کثیف یا پولشویی به وسیله سینما انجام دهد، واضح است که از تمامی‌روزنه‌ها و منافذ عبور می‌کند؛ در نتیجه اگر بخواهیم به یک راه چاره جدی در این زمینه فکر کنیم به نظر می‌آید اول باید در کلان کشور به سمت یک شفافیت اقتصادی حرکت کنیم که متأسفانه اینجانب تاکنون نشانه و شواهد یک عزم جدی برای مقابله با فساد را ندیده‌ام.

منوچهر محمدی گفت:‌ نکته دوم این است که وزارت ارشاد باید نسبت به پاره‌ای تحرکات غیرعادی در زمینه تولید فیلم یا سرمایه‌گذاری در سینما حداقل با دقت بیشتری عمل کند و چنانچه شواهد غیرطبیعی مشاهده کرد از طریق نهادهای ذیربط نسبت به ماهیت این سرمایه‌ها بررسی لازم را به عمل آورد. این در حالی است که به نظر می‌آید اقتصاد نحیف حوزه فرهنگ و سینما مدیران فرهنگی را نسبت به ورود سرمایه‌ها چنان ذوق زده کرده است که این احتمال را که ممکن است ورود سرمایه‌های مشکوک تأثیر مخرب داشته باشند، نادیده می‌گیرند.

تهیه‌کننده فیلم‌های «میم مثل مادر» و«ارتفاع پست» افزود: نکته سوم این است که صنف تهیه‌کنندگان باید سازوکارهای محکم‌تر و جدی‌تر از این را که اکنون پیشنهاد داده‌ است، در مورد اعضای خود در نظر بگیرد و باز چنانچه صنف مشاهده کرد که تحرکات غیرطبیعی در ورود سرمایه به سینما وجود دارد در تعامل با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌و ایجاد یک کمیته صیانت در بخش سرمایه‌گذاری در تولید سینمای ایران نسبت به جلوگیری از ورود این سرمایه‌ها اقدام و راهکار عملی پیدا کند. محمدی خاطرنشان کرد: نکته چهارم این است که به نظر من نقش مطبوعات و رسانه‌ها در دیدبانی و ایجاد شفافیت نسبت به مسائل اقتصادی این حوزه بسیار مهم است و معتقدم رسانه‌ها بدون اینکه امنیت سرمایه‌گذاری در این حوزه را به خطر بیندازند، می‌توانند پاره‌ای از تحرکات غیرطبیعی در این عرصه را اطلاع‌رسانی کنند.

او با بیان اینکه کاملا مشخص است که «دزد هیچگاه از در وارد نمی‌شود»، گفت: بنابراین این چهار بخشی که برشمردم، به واقع می‌تواند به عنوان چشم‌های نگهبان تا حدود زیادی کمک کند که حداقل حوزه فرهنگ به دلیل ماهیت و جایگاه خود دچار آلودگی پول‌های کثیف و فسادهای مالی نشود. منوچهر محمدی در پایان گفت: امیدوارم که سینمای ایران با پول‌های حلال و سالم بتواند نقش دیدبانی و افشاگرانه‌ای در رابطه با فساد سیستماتیک در سایر بخش‌های اقتصادی کشور داشته باشد که البته این وظیفه ذاتی هنر و فرهنگ است.

http://www.mardomsalari.net/4174/page/7/1000

ش.د9504900