نقد و بررسی راهبرد رسانه ای شبکه های اجتماعی به هنگام بحران

پایگاه بصیرت / گروه فرهنگی/فرهاد مهدوی

یکی از ارکان اصلی مدیریت بحران، فعالیت رسانه ای است و در بحران های مختلف با توجه به رسانه های قدرتمندی چون تلویزیون، رادیو، روزنامه ها و در شرایط فعلی شبکه های اجتماعی و فضای مجازی هر کدام به گونه ای  در صددند اخبار و حواث بحران را منتشر کنند. از طرف دیگر مخاطب نیز به دنبال آن است که محتوای چیستی، چرایی، چگونگی و حتی کجا و کی اخبار را بداند؛ در این شرایط که ما شاهد  اهمیت رسانه های کوچک، قابل حمل و جیبی هستیم، نرم افزارهای  تلفن همراه کار همه رسانه های تلویزیونی، رادیویی و چاپی را یکجا و با هم انجام می دهند و همین موضوع سبب گرایش و جذابیت این رسانه در بین مردم شده است. با این حال در شرایط بحران شبکه های اجتماعی دچار کژکارکردهایی می شوند که سبب بحران های ثانوی می گردند.
  در این یادداشت برخی از تهدیدات و فرصت ها شبکه های اجتماعی در هنگام بحران ها را یاد آور شده ایم:

کژ کارکردهای شبکه های اجتماعی
1. تبدیل اخبار به سرگرمی و تفریح؛ در هنگامه زلزله اخیر حجم  انبوه خبرها و گزارش های زلزله در قصر شیرین و سر پل ذهاب نشان دهنده نوعی سرگرم سازی مخاطبان با تصاویر فجیع و یا فجیع تر و فجیع ترین هاست و همین حالت نوعی احساس عطش در مخاطب برای دیدن و جستجو در خبرها و تصاویر و فیلمها به وجود می آورد که به دنبال دیدن درناک ترین ها باشد؛ در همین زمینه برخی از محرک های کلیک بیشتر مثل "زیر 18 سال ممنوع" و یا "بیماران قلبی نبینند" به این تصاویر اضافه شده است. ورود شبکه های اجتماعی به این عرصه نه تنها دردهای مردم غم زده را التیام نمی بخشد، بلکه آنها را در غم بیشتر فرو می برد و حتی باعث تحریک احساسات اجتماعی در جهت خلاف مصالح نظام در حل بحران می شود.
2. یکی از آفات شبکه های اجتماعی در این بحران سرایت بحران زلزله به مسائل اجتماعی، سیاسی و حتی مذهبی است. این موضوع ضمن اینکه سبب افزایش آلام مردم رنجدیده غرب کشور می شود، باعث خواهد شد از ظرفیت مردم و مسئولان در حل مشکلات مردم کاسته شود. زلزله اخیر یکی از نادرترین زلزله های جهان به خاطر ویژگی های خود است، این موضوع سبب می شود در خدمت رسانی، کاستی هایی به صورت ناخواسته و یا به خاطر مشکلات دیگر رخ دهد، اما شبکه های اجتماعی از هم اکنون به فکر تعمیم این مسائل به مسائل یک قرن اخیر می باشند! 

3. در منطقه ای که زیر ساخت های آن تقریبا غیر کاربردی شده اند، هنگام توزیع مایحتاج و اغذیه ممکن است به خاطر ازدحام صحنه هایی از هجوم برای غذا، درگیری و تجمع ایجاد شود. بارها مشاهده شده است که شبکه های اجتماعی از این حرکت طبیعی برای اهداف خود استفاده می کنند و حیثیت افراد نیازمند خدشه دار می شود. در بسیاری از این موارد این تصاویر توسط آژانس های خبری غرب مخابره شده و حیثیت کشور هم  زیر سوال می رود.
4. فقدان دروازه خبری یکی از خصوصیت های شبکه های اجتماعی است؛ در این رسانه ها به خاطر نبود شناسنامه رسانه ای با فقدان مسئولیت اجتماعی در قبال مردم مواجهه هستند و اخبار، گزارش ها و فیلم هایی را منتشر می کنند که تعمیق بحران را به دنبال دارد. در زلزله اخیر اگر چه سرعت انتشار شبکه های اجتماعی نسبت به سایر رسانه ها بالاتر است و دارای ویژگی تعاملی می باشد و توانسته است بخش اعظمی از کار اطلاع رسانی به مردم را عهده دار شود، اما هنگامی که یک رسانه در بحران ها آن را تشدید کند، شاهد پدیده تکذیب ها و توصیه های مسئولین نسبت به شبکه های اجتماعی خواهیم شد که مدام هشدار داده می شود که" به خبرهای شبکه های اجتماعی توجه نکنید"  

توجه شبکه های اجتماعی به چند نکته ضروری
1. اهمیت حفظ منافع ملی در همه جای دنیا برای رسانه ها یک اصل مهم و غیر قابل اغماض است، اما در شرایط بحران منافع ملی و حفظ آن توسط رسانه ها اهمیت بیشتری می یابد زیرا دولت و مسئولان با یک فرایند حوادث مواجهه هستند یعنی هر لحظه امکان سرد شدن هوا، باران و زلزله وجود دارد و انتقال امکانات به راحتی امکان پذیر نیست در این شرایط رسانه ها به عنوان یک واسطه باید ضمن بیان مشکلات و سختی های مردم و دردهای مصیبت دیدگان، دولت را در تسهیل شرایط کمک رسانی یاری نمایند.
2. یکی از مسائل بسیار مهم که همواره در مواقع بروز بحران در جامعه ایران دیده می شود، حس نوع دوستی و همکاری و کمک ایرانیان است که این موضوع نیز مورد توجه دائمی رسانه ها قرار دارد و شبکه های اجتماعی نیز این واقعیت زیبا را بازتاب می دهد. هر اندازه این احساسات و نوع دوستی بیشتر بازتاب داده شود، که البته بازتاب یک حقیقت است، انسجام ملی افزایش یافته و دردها و آلام مردم زلزله زده تا  حدی التیام می یابد. امروز باید به کشورهای دنیا و به ویژه دست اندرکاران تفرقه افکنی و جدایی طلبی در منطقه تفهیم کرد که مردم ایران با اقوام مختلف، بیش از هر چیز انسجام و یکپارچگی خود را پاس می دارند و به هنگام وقوع بحران در یک منطقه کشور، مردم سراسر ایران جهت خدمت و کمک بسیج می شوند.

3. شبکه های اجتماعی به خاطر امکان انتشار فایل های چند رسانه ای و ماندگاری آنها، می توانند در زمینه آموزش مردم بحران دیده جهت تحمل این دوران گذار ناشی از مصیبت دیدگی، بی خانمان شدن و یا غم از دست دادن فرزند، بستگان و والدین از دیدگاه های مذهبی، قرآنی و روانشناسی برای سالم نگه داشتن بازماندگان و دچار نشدن آنان به بیماری های قلبی و مغزی و حتی افسردگی استفاده کنند.
4. پیگیری وعده های مسئولان برای حل مشکلات مردم نیز از وظایف دیگر رسانه ها است که در این زمینه رسانه های صوتی و تصویری به خاطر مقبولیتی که نزد عامه دارند، می توانند موثرتر باشند، اما شبکه های اجتماعی در این زمینه نیاز به مراقبت بیشتری دارند تا سطح انتظارات را به گونه ای افزایش ندهند که اعتراضات مردمی را به دنبال داشته باشد و بحران های ثانویه ای را به دنبال داشته باشد.
5. یکی از ویژگی های شبکه های اجتماعی فعال بودن مخاطب است؛ مخاطبان این رسانه ها را زبان خود می دانند و به خاطر همین بسیاری از نظرات و ایده های مخاطبان در شبکه های اجتماعی برای ایجاد حس اعتماد به مسئولین در رفع مشکلات می شود مورد استفاده قرار گیرد.
6. شبکه های اجتماعی فاقد برنامه ریزی و طرح های هدفمند برای رفع بحران ها هستند، ولی برای رفع این نقیصه باید از نظرات کارشناسان در این زمینه بهره گیرند.

نکته پایانی
با توجه به زلزله اخیر، اکنون ایران نقطه کانونی رسانه های دنیا است و این رسانه ها به هر صورتی در صدد هستند نقاط ضعف، مشکلات و کاستی ها را برای بدبین کردن مردم ایران و جهان به حاکمیت و نظام اسلامی منتشر کنند، در این عرصه شبکه های اجتماعی باید ضمن مقابله با آن تحرکات و رمز گشایی از اهداف و پیامدهای بازنمایی غربی، حرکت امید بخشی را برای مردم و نظام صورت دهند./