بازگشت به نقطه صفر

(روزنامه آسمان آبي ـ 1396/09/23 ـ شماره 133 ـ صفحه 11)

هدف دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا از آغاز ریاستش، واگذاری مسئولیت تصمیم‌گیری برجام به کنگره بود. از منظر شخصی رئیس‌جمهوری ایالات متحده برجام را توافقی بد می‌دانست که برای ایالات متحده منافع در برندارد. از همین رو او در کارزارهای انتخاباتی‌‌اش بارها علیه برجام سخنرانی کرد و تاکنون نیز بر سر این حرفش مانده‌است. هدف اصلی ترامپ لغو برجام است و اگر نتواند برای تحقق این مهم گامی بردارد آن زمان است که تلاش خواهد کرد با توسل به لایحه‌های قانونی اجرای آن را بی‌اثر کند. برای این منظور هم تفاوتی ندارد که مسیرهای قانونی از صحن کنگره عبور کند یا در کاخ سفید اجرای برجام لغو شود. وقتی روز13اکتبر دونالد ترامپ تصمیم‌گیری برای برجام را به کنگره ارجاع داد، گمان می‌کرد که نهاد ارشد قانونگذاری در آمریکا بتواند با ایجاد مصوباتی اجرای آن را تقریبا غیرممکن کند. چرا در آن بازه زمانی سناتور کورکر بر مسند ریاست روابط خارجی سنای آمریکا تکیه ‌زده‌‌بود و همچنین سناتور کاتن یکی از سناتورهای ضد‌ایرانی و از مخالفان سرسخت برجام با رئیس‌جمهوری آمریکا هم‌صدا شده بود، از همین رو پیش‌بینی می‌شد که کنگره در جریان این60روز با تصویب لوایحی عملا زمینه را برای خروج ایالات متحده از برجام فراهم کند. مهم‌ترین هدف ایالات متحده برای لغو برجام، تحت فشار قرار‌دادن ایران برای توقف توسعه برنامه موشکی کشورمان است. اگر خواسته‌های ترامپ، کورکر و کاتن به نتیجه می‌رسید آمریکا عملا از برجام کناره‌گیری می‌کرد. اما این خواسته ترامپ و هوادارانش درنهایت به سرانجام نرسید. این بی‌سرانجامی دلایل مختلفی دارد ازجمله این‌که سناتور کورکر قصد ندارد در سنا باقی بماند و تقریبا در مرحله خروج از سنا قرار دارد. سناتور کاتن نیز در چنین شرایطی نتوانست پشتیبانی لازم در میان سناتورها را به‌دست بیاورد. بنابراین زمانی که سناتورها دریافتند که موفقیتی در مسیر نابودی برجام به‌دست نخواهند آورد، تصمیم‌گیری درباره آینده را به کاخ سفید بازگرداندند. اکنون مشخص نیست که رئیس‌جمهوری آمریکا در ارتباط با برجام چه تصمیمی را اخذ خواهد کرد، اما شواهد نشان می‌دهد که ایالات متحده از هر تلاشی برای تضعیف پایه‌های این توافق چند‌جانبه خودداری نخواهد کرد.

البته باید در نظر داشت که کشمکش‌های داخلی در آمریکا تاثیر چندانی بر برجام نخواهد گذاشت. هدف آمریکا چه در کنگره و چه در کاخ سفید، گذراندن طرح‌های جدید برای تضعیف سیستم دفاعی ایران است. سیستم دفاعی ایران نیز بر سیستم موشکی استوار است. به‌نظر می‌رسد کاخ سفید و کنگره برای رسیدن به خواست کلی آمریکا با یکدیگر همراهی می‌کنند. در این میان باید گفت که تلاش‌های نمایندگان اروپا و مذاکراتشان با واشنگتن نیز در این زمینه تاثیر چندانی نداشته‌است، به بیانی دیگر مذاکرات میان نمایندگان اروپا با اعضای کنگره و نمایندگان ایالات‌متحده تا حدی توانسته زمینه را برای عقب‌نشینی تندروهای واشنگتن از مواضعشان فراهم کند، اما رهبران اروپا در این زمینه عملا موفقیت چندانی به‌دست نیاوردند و انتظار می‌رود در آینده نیز اروپا نتواند ایالات‌متحده و سیاست‌هایش را تحت‌تاثیر قرار دهد. بسیاری بر تلاش‌های ایالات‌متحده برای ایجاد اجماعی جهانی علیه ایران اشاره می‌کند، اما حقیقت آن است که در شرایط کنونی ایالات‌متحده از توان کافی برای ایجاد اجماعی جهانی به‌سان گذشته علیه ایران برخوردار نیست. چرایی آن را باید در زمینه‌های مختلف جست‌وجو کرد. در وهله اول باید در نظر داشت که در شرایط کنونی شخصی چون دونالد ترامپ بر کرسی ریاست‌جمهوری ایالات‌متحده تکیه زده‌است، رهبری که به‌دلیل سیاست‌هایش در سطح جهانی از محبوبیت چندانی برخوردار نیست. از طرفی دیگر فضای سیاسی مانند زمان پیش از تحقق برجام نیست و مجموعه این عوامل موجب شده‌است تا امیدواری‌ها نسبت به تداوم برجام وجود داشته‌باشد. بااین‌حال حقیقتی که نباید نادیده انگاشت تلاش تندروهای آمریکایی است که ممکن است در آینده فضا را به‌گونه‌ای ترسیم کنند که متحدان اروپایی نیز ناچار شوند تا از سیاست‌های واشنگتن در برابر ایران پیروی کنند.

هدف اصلی ایالات‌متحده تضعیف برجام نیست. واشنگتن در تلاش است تا ایران را از منظر تدافعی در موضع ضعف قرار دهد و از همین رو بر پرونده موشکی ایران متمرکز شده‌است و رهبران این کشور برای تحقق این مهم ممکن است به تاکتیک‌های متفاوتی متوسل شوند. این مسئله برای برجام و امنیت منطقه به‌مثابه خطر بزرگی محسوب می‌شود. در ارتباط با آینده برجام باید گفت که این توافق، توافقی میان چند بازیگر است و از همین رو اگر ایالات‌متحده این معاهده را به‌صورت یک‌طرفه نقض کند طبیعتا سرنوشت این توافق درگیر چالش‌های جدی نخواهد شد، اما اگر اتحادیه اروپا در راستای حراست از منافع اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های خود برجام را کنار بگذارد آن زمان است که باید در ارتباط با آینده برنامه جامع اقدام مشترک نگران بود. این فرضیه، فرضیه محتملی است چراکه کشورهای اروپایی با ایالات‌متحده رابطه اقتصادی و استراتژیک نزدیکی دارند و در چنین شرایطی بعید به‌نظر می‌رسد منافعشان با ایالات‌متحده را فدای تداوم برجام کنند.

https://asemandaily.ir/post/9567

ش.د9604056