ناتوانی عربستان در پیروی از کشورهای توسعه‌یافته

(روزنامه آسمان آبي ـ 1396/10/05 ـ شماره 143 ـ صفحه 13)

** مسائل اقتصادی و تصویب بودجه سال ۲۰۱۸ در عربستان سعودی تنها یک بخش از موفقیت‌های محمد بن سلمان، ولیعهد جوان عربستان سعودی است. تخصیص اعتبارات در قالب بودجه سال آینده میلادی در چارچوب پروژه‌های جاه‌طلبانه‌ای است که ولیعهد از زمان قدرت گرفتن در ساختار سیاسی عربستان دنبال می‌کند. اقداماتی از این دست برای ما یادآور اواخر دوران پهلوی دوم است. در آن دوران نیز شاه تلاش می‌کرد با تزریق پول به اقتصاد، اقتصاد ایران را رونق بخشد، اما در اجرای این طرح شکست خورد. بن سلمان هم تلاش می‌کند در دوران جدید با پیگیری پروژه‌های بلندپروازانه برای مدیریت خود پرستیژ و مشروعیت کسب کند. محمد بن سلمان در تعامل با دیگر کشورها ازجمله آمریکا در راستای این سیاست عمل می‌کند. سعودی‌ها اخیرا به راه‌اندازی پروژه‌های هسته‌ای نیز علاقه‌مند شده‌اند که این اقدام نیز در راستای کسب پرستیژ تعریف می‌شود. راه‌اندازی نیروگاه‌های هسته‌ای نیز برای آغاز به کار نیازمند بودجه‌های کلان است که به نظر می‌رسد عربستان آماده پرداخت هزینه‌هایی در این زمینه است.

* با توجه به هزینه‌های بالای اداره کشور، مقام‌های دولتی در عربستان هزینه‌های جاری را چگونه تامین می‌کنند و این بودجه چه دستاوردی برای سعودی‌ها به‌دنبال خواهد داشت؟

** اخاذی از شاهزاده‌های بازداشت شده در چارچوب برنامه مبارزه با فساد در کنار بودجه تصویب شده، هزینه‌های جاری کشور را تامین خواهد کرد. عربستان سعودی قصد دارد با تصویب بودجه ۲۰۱۸ در کنار دیگر کشورها در جامعه جهانی خود را مطرح کند. هرچند هنوز مشخص نیست این برنامه تا چه اندازه می‌تواند برای سعودی‌ها دستاورد داشته باشد. باید توجه داشت صرف هزینه‌های هنگفت برای پروژه‌های عظیم «های-تک» الزاما موفقیتی را برای هیچ کشوری تضمین نمی‌کند. در دنیای جدید تمرکز بر سرمایه‌های انسانی، انتقال فناوری و نوآوری‌های فناوری می‌تواند تضمین کننده موفقیت یک کشور باشد. مدیریت سیاسی- اقتصادی عربستان نشانی از چنین برنامه‌هایی ندارد. با آن‌که این کشور دارای ذخایر عظیم انرژی است، اما توان تبدیل شدن به کشور صنعتی در آن قابل مشاهده نیست. به نظر نمی‌رسد سران سعودی بتوانند الگوی کشورهای توسعه یافته را دنبال کنند. ساخت و بافت خاندان قبیله‌ای و اختلافات و تنش‌های میان شاهزاده‌های سعودی و روابط خارجی یک طرفه و وابسته با ایالات متحده، نشان می‌دهد بودجه‌هایی مانند آن‌چه برای سال ۲۰۱۸ به تصویب رسیده است تنها اقدامی برای خروج یک طرفه ارز و سرمایه از عربستان است.

* آیا اقتصاد می‌تواند به‌عنوان برگ برنده بن سلمان در آینده عربستان مطرح شود؛ به‌ویژه که او برنامه سند چشم‌انداز ۲۰۳۰ را برای رسیدن به اهداف خود در نظر دارد؟

** اقتصاد سیاسی در عربستان سعودی با توجه به سیاست‌هایی که محمد بن سلمان در سیاست داخلی و خارجی در پیش گرفته با چالش‌های زیادی روبه‌رو است و نمی‌توان با تصویب برنامه‌هایی مشابه بودجه سال ۲۰۱۸ کشور را از چنین چالش‌هایی نجات داد، یعنی سیاست اصلاحات و سند چشم‌انداز ۲۰۳۰ تنها زمانی می‌تواند به رونق اقتصادی و توسعه کشور ختم شود که با سیاست خارجی صلح‌طلبانه و مسالمت‌آمیز با همسایگان دنبال شود. اجماع درونی نیز می‌تواند به تامین اهداف برنامه‌های اصلاحی کمک کند.

* یکی از اولویت‌های ذکر شده در بودجه سال ۲۰۱۸ ارتقای سطح رفاه در جامعه سعودی است. تحلیل شما از برنامه‌های رفاهی آل سعود چیست؟

** عربستان برای نخستین‌بار پرداخت یارانه به خانوارهای سعودی را آغاز کرده است. گفته می‌شود این یارانه بین ۸۰ تا ۳۲۰ دلار در ماه خواهد بود و در جهت ارتقای وضعیت رفاهی و معیشتی پرداخت می‌شود. در همین راستا کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را می‌توان دولت‌های شبه‌رفاهی نامید، زیرا زایش ثروت در داخل مرزهای کشورشان صورت گرفته و تولیدی در داخل مرزهای این کشورها انجام نمی‌گیرد. توزیع ثروت در سطح اجتماع نیز از طریق توزیع درآمد‌های نفتی به‌صورت یارانه‌ها شکل می‌گیرد. در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس حتی در حوزه خصوصی فعالیت‌های اقتصادی که جنبه‌های تجاری و مالی آن پررنگ‌تر از بخش‌های صنعتی و تولیدی است تبعیض‌، ملاحظات سیاسی، روابط شخصی و خانوادگی بیش از دیگر مسائل تعیین‌کننده است، یعنی در این کشورها حکومت قانون یا حکمرانی خوب میان بخش خصوصی و دولت، تعریف نشده است. در بودجه ۲۰۱۸ سعودی نیز پرداخت یارانه‌ها در مقابل مقوله تجمیع سرمایه و سرمایه‌گذاری صنعتی قرار می‌گیرد. سیاست پرداخت یارانه نقدی به شهروندان در کوتاه‌مدت می‌تواند رضایت عمومی را تامین کند، ولی اگر این تخصیص مالی با ایجاد شغل و درآمد براساس تخصص و تحصیلات همراه نباشد طبقه متوسط عربستان نمی‌تواند در سیستم، جایگاهی برای خود ایجاد کند. در نتیجه اصلاحات باعث ایجاد فاصله بیشتر میان بخش‌های سنتی و سیستم حاکم خواهد شد.

* بودجه نظامی عربستان در سال ۲۰۱۸ نسبت به سال ۲۰۱۷ کاهش پیدا کرده است. این مهم چه پیامدهایی برای عربستان خواهد داشت؟

** همه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به‌ویژه امارات در تنوع بخشیدن به اقتصادشان عملکردی موفق داشتند. کشورهای حوزه خلیج فارس مدت‌هاست بر کاهش اتکا بر درآمدهای نفتی متمرکز شده‌اند. چنین تصمیمی جهت‌گیری مثبت و مفیدی برای اقتصاد عربستان محسوب می‌شود. عربستان مازاد درآمد نفت را در بخش‌های صنعتی و تولیدی و حتی صادراتی سرمایه‌گذاری خواهد کرد. بسته اصلاحات اقتصادی موسوم به سند چشم انداز ۲۰۳۰ اگر به‌صورت یک بسته منسجم دنبال شود می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد، اما کاهش بودجه نظامی با سیاست خارجی تنش‌آفرین بن سلمان هماهنگی ندارد، مگر آن‌که ولیعهد جوان از ماجراجویی‌هایش عقب‌نشینی کند و به این ترتیب کاهش بودجه نظامی معنی پیدا خواهد کرد.

عربستان سعودی در دوران ملک عبدالله بر پروژه‌های تولید و صادرات گندم تمرکز کرد. پس از مدتی مشخص شد که با توجه به وضعیت جغرافیایی و آب‌وهوایی در این کشور و هزینه‌های نیروی کار، هزینه‌های تولید گندم از استاندارد موجود در جامعه جهانی بیشتر است. بنابراین پروژه پس از مدت کوتاهی به طور کامل شکست خورد. از همین رو می‌توان گفت اگر در سیاست داخلی و خارجی تجدید نظر نشود این کاهش بودجه می‌تواند به سود اقتصاد عربستان باشد.

https://asemandaily.ir/post/10482

ش.د9604651