رأی و خواست مردم اصل است

(روزنامه آرمان ـ 1396/11/14 ـ شماره 3533 ـ صفحه 3)

جمهوریت و اسلامیت

حجت‌الاسلام والمسلمین سروش محلاتی در این نشست هم‌اندیشی گفت: مساله، رابطه بین جمهوریت و اسلامیت و معنا و مفهوم رابطه جمهوری و اسلامی، درابتدا خود را بحثی سهل، نشان می‌دهد اما هر مقدار که انسان تامل بیشتری در این باب داشته باشد، با دشواری‌های بیشتری هم روبه‌رو می‌شود. وی ادامه داد: آیا ترکیب دو عنصر مستقل است که کنار هم قرار می‌گیرد و قرار است سازگاری میان آنها ایجاد کنیم؟ این یک تصور است. تصور دیگر آن است که یکی اصل است و دیگری تابع و فرع است. یا تعبیری که شهید مطهری هنگام رفراندوم جمهوری اسلامی در باب شکل و مضمون ارائه می‌داد وچون مردم به نظامی اسلامی رأی دادند ما اسلام را ضمیمه می‌کنیم.

دو دیدگاه

محلاتی ادامه داد: می‌خواهم نشان دهم، دیدگاهی که تشکیل دهنده نظام بوده کدام بوده و الان کدام وجود دارد. اگر تغییری اتفاق افتاده به کدام سمت و سو بوده است و ما امروز باکدام چالش‌ها رو‌به‌رو هستیم. وی تصریح کرد: دیدگاه اول دیدگاه جمهوریت و اسلامیت را یک رتبه عرضی تعریف می‌کند. اسلامی بودن نظام موکول به جمهوریت آن نیست. در این معنا که نظامی داریم که رأی و نظر مردم آسیبی به اسلامی بودن نظام نمی‌زند. اما در عین حال ممکن است نظام هم اسلامی و هم جمهوری باشد. اما تصور کنیم که کنار رفتن جمهوریت آسیبی به نظام وارد می‌کند، چون اصل بر اسلام است دغدغه ما اسلامی بودن است. وی افزود: دیدگاه دوم می‌گوید تاثیر رأی مردم در متن اسلام وجود دارد و نظام اسلامی همان جمهوریت و جمهوریت همان اسلامیت است.

دیدگاه اول

حجت الاسلام محلاتی تشریح کرد: در نظریه اول که مورد توجه علمای ماست، اتفاقی که در سال ۵۸ رخ داد، مردم نشان دادند که جمهوری اسلامی را انتخاب کرده و به آن رأی داده‌اند؛ رأی و خواست و انتخاب مردم تحقق پیدا کرده اما یک جنبه اتفاقی دارد، یعنی حادثه‌ای است. این دیدگاه معتقد است رهبران انقلاب خواستند مردم به جمهوری اسلامی رأی دهند و مردم رأی دادند مگر نه در ذات جمهوری اسلامی اسلامیت اخذ نشده است. به خاطر همزبانی این تعبیر و فرهنگ را پذیرفتیم، نه اینکه اصول ما، ما را مجبور کند که به خواست مردم تن دهیم. محلاتی گفت: رهبر با رأی مستقیم مردم انتخاب نمی‌شود اما غیر مستقیم با انتخاب خبرگان از کانال انتخاب مردم عبور می‌کند. این نظریه می‌گوید ایرادی ندارد مردم رهبری را انتخاب کنند اما پذیرفتیم که به صورت غیر مستقیم مردم رهبری را انتخاب کنند. هم تفضلی در رأی مردم است و هم در دنیا متهم به دیکتاتوری نیستیم.

نظر آیت‌ا... مصباح

این تحلیلگر مسائل سیاسی افزود: در کتاب آیت‌ا... مصباح یزدی آمده چرا مردم به ولی فقیه رأی می‌دهند و بیعت می‌کنند؟ گاه اوضاع و احوال اجتماعی چنین می‌شود که کسی که خودش را برای تصدی اصلح می‌داند رجوع به مسلمین را به صلاح جامعه می‌داند. حالا گاهی اوضاع و احوال چنین نیست. در این گونه موارد حکومت چنین شخصی مصلحت دارد. پایه و خواست مردم اول مصلحت است و دوم مصلحت را خود حاکم تشخیص می‌دهد. وی در ادامه این سخنرانی گفت: بر اساس این نظریه رأی مردم ماهیت حقوقی ندارد. همان‌طور که مردم در انتخابات شرکت می‌کنند و نیازمند حمایت حاکمیت هستند.

نظرآیت‌ا... مومن

محلاتی همچنین با اشاره به کتاب آیت‌ا... مومن‌گفت: در این کتاب شبهاتی در مورد جمهوری اسلامی مطرح می‌شود. ایشان می‌گوید مردم تحت ولایت هستند، خودشان مبرا علیه هستند در حالی که نظام جمهوری صلاحیت مردم در این امر را تایید می‌کند و این دو موضوع با هم در خلاف هم هستند.

دیدگاه دوم

محلاتی با اشاره به دیدگاه دومی که مطرح کرده بود، گفت: در دیدگاه دوم نظام اسلامی نمی‌تواند، یعنی جایز نیست به لحاظ حقوقی و مشروعیت ایجاد شود. مساله رأی و حضور مردم پایه اسلامیت نظام هم هست. نه اینکه یکی از این دو رکن می‌ماند و رکن بعدی از بین می‌رود، بلکه جمهوریت با اسلامیت است. کسانی بر سر کار می‌آیند که با رأی مردم هستند.

بهشتی محکم ایستاد

وی خاطرنشان کرد: آن دو سه روزی که به رفراندوم جمهوری اسلامی مانده بود و ماهیت نظام آینده مشخص بود کارهای زیادی صورت می‌گرفت که به مردم بگویند انقلاب به پیروزی رسیده است. یکسری از بزرگان می‌آمدند و در تلویزیون می‌گفتند جمهوری اسلامی یعنی چه! بحث‌هایی را مرحوم شهید بهشتی و مطهری داشتند. به آن زمان که مراجعه می‎کنیم و بعد به فاصله چند ماه بعد که مردم به مجلسی به نام خبرگان رأی دادند که باز مساله جمهوری اسلامی روشن‌تر شد، مسائلی که گفته شد کاملا متفاوت است.

تاکید بر رأی مردم

محلاتی گفت: یکی از بحث‌هایی که طرح می‌شد این بود که نظام بر اساس خواست مردم شکل گرفته است. اصل ۵ قانون اساسی در سال ۵۸ را خود آقای بهشتی نوشته است و با دفاع ایشان این اصل رأی آورد. تعبیر شهید بهشتی این است که فرد باید فقیه عالم و با تقوا باشد و اکثریت مردم او را شناخته و پذیرفته باشند. بعد اضافه کردند که اصلا راه دیگری برای تصدی ولی فقیه وجود ندارد.

اندیشه سیاسی

نایب رئیس مجلس ششم نیز در این نشست ضمن تبریک فرارسیدن دهه فجر گفت: اساسا اندیشه سیاسی دینی تصور اشتباهی به وجود آورده که چون براساس مراجعه به متن مقدس به وجود می‌آید، چگونه می‌تواند در یک برداشت به دیکتاتوری برسد و در یک برداشت به جمهوری. وی با طرح این پرسش که چطور از یک متن چنین برداشت‌های متفاوتی به دست می‌آید،‌ اظهار کرد: جواب این سوال این است که اندیشه‌های سیاسی دینی، همگی نشات گرفته از متن مقدس نیست و چهار عامل در شکل‌گیری آن موثر است. عامل اول حدیث و قرآن و دومین عامل تجربه تاریخی است؛ به خصوص در طول سه، چهار قرن نخست و دوره‌هایی که ایران و روم با مسلمانان برخورد داشتند، چرا که مثلا اگر این برخوردها در یونان اتفاق افتاده بود، حتما تفاوت‌هایی ایجاد می‌کرد. به نوشته ایلنا؛ آرمین اضافه کرد: عامل سوم عقل و عامل چهارم نیز ساختار قدرت است. چنان‌که بخش زیادی از اندیشه سیاسی ما نیز متاثر از ساختار قدرت است؛ بنابراین می‌توان گفت که این اندیشه سیاسی هیچ تقدسی ندارد و می‌تواند تغییر کند. چنان‌که پیش از این هم تغییر کرده که در بازه زمانی طول زندگی یک فرد یا در بازه طولانی‌تر تغییر می‌کند؛ چنان‌که آرای امام و آیت‌الله منتظری در طول زندگی‌شان دستخوش تغییر بود و این درباره دیگران هم صدق می‌کند.

جمهوریت و اسلامیت

این فعال سیاسی اصلاح‌طلب همچنین خاطرنشان کرد: مفهوم جمهوریت به نظم سیاسی کشورها اطلاق می‌شود و این مفهوم از جمهوری خلق شمالی و نظام صدام‌حسین تا جمهوری‌های فرانسه و آمریکا گسترده است؛ مفهوم جمهوریت، اصلی است که به معنای فلسفه سیاسی مستقل از دیکتاتوری است و چند رکن اساسی دارد که وجه تمایز آن را با سایر تفکرات نشان می‌دهد. اول سرشت اجتماعی انسان، دوم اخلاق و مسئولیت مدنی، سوم خیرعمومی که در گفتمان جمهوری بسیار مهم است، و چهارم عدالت و آزادی. آرمین ادامه داد: گفتمان جمهوریت یک گفتمان مستقل از استبداد و لیبرالیسم است. مولفه‌های اساسی گفتمان جمهوریت سرشت اجتماعی انسان، مسئولیت اخلاقی و مدنی، خیر عمومی عدالت و آزادی برآمده از سرشت اجتماعی انسان است. وی همچنین گفت که سابقه جمهوریت را در تاریخ معاصر بگردیم به موقعیت تاریخی نمی‌رسیم.

نقش کلیدی امام

آرمین در ادامه خاطرنشان‌کرد: اندیشه دینی سیاسی ما در دوره قبل از انقلاب حاوی گفتمان جمهوریت نبود. از این جهت مرحوم امام(ره) نقش اساسی و کلیدی در طرح گفتمان جمهوریت داشت به عنوان یک گفتمان قابل طرح اولین بار توسط امام مطرح می‌شود. اینکه امام با چه کسانی مشورت کرده را نمی‌دانم. آن زمان طرح حکومت اسلامی و خلق بیان می‌شد اما امام حکومت اسلامی را نمی‌پذیرد.

قرائت توامان

این فعال سیاسی ادامه داد: اگر اسلامیت صفت جمهوریت است نمی‌تواند مغایرت ذاتی با موصوف داشته باشد. لذا باید قرائتی از اسلام داشته باشیم که با جمهوریت سازگار باشد. چنین قرائتی قابلیت این را باید داشته باشد که وصف جمهوریت باشد. قرائتی که نسبتی با جمهوریت ندارد باید کنار بگذاریم. آرمین در بخش دیگری از این سخنرانی گفت: ما نظریه ولایت فقیه را به عنوان نماد اسلامیت نظام پذیرفتیم. جمهوریت می‌گوید چگونه باید حکومت کرد نظریه ولایت فقیه می‌گوید چه کسی باید حکومت کند. پس باید به پرسشی که وجه جمهوریت دارد توجه کنیم. احزاب، پارلمان و دیگر ساختارهایی که چگونگی حکومت کردن را از نگاه جمهوریت تبیین کرده است. در نظریات حکومتی نکته‌ای وجود دارد. برخی دولت را مالک می‌دانند. برخی دیگر آن را امین و برخی مدیر می‌داند. نظریات امثال آقای مومن و مصباح دولت را مالک می‌داند.

آیت‌ا... بهشتی

آرمین افزود: مرحوم بهشتی وجه فکری و تئوریک داشت و متاسفانه او را به خوبی نمی‌شناسیم. بسیاری از مباحث امروز توسط او در دهه ۴۰ انقلاب مطرح شده است. اصل حاکمیت ملت به پیشنهاد بهشتی تبیین شد. این فعال سیاسی اظهار کرد: مرحوم بهشتی می‌گفت حق حاکمیت ملی مربوط به مناسبات داخلی است و به این معناست که حاکمیت ملی در رابطه با ملل دیگر حق دارد سرنوشت خود را تعیین کند. فقیه در طریق اجرای این حق حاکمیت است. این را قوا می‌توانند اجرا کنند. با این مساله در خبرگان مخالفت می‌شود. بهشتی می‌گوید انسان این حق انتخاب را در شناخت شرع و قانون و... را دارد. به اولی رأی می‌دهند. به نظر می‌رسد اسلام سازگار با جمهوریت و مردمسالاری مدنظر مطهری و بهشتی بود.

http://www.armandaily.ir/fa/news/main/212276

ش.د9604754