هدف اردوغان از انتخابات زودهنگام چیست؟

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه فروردین ماه 97 اعلام کرد انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری در این کشور در روز ۲۴ ژوئن (۳ تیر) برگزار خواهد شد. اردوغان گفت تصمیم به برگزاری انتخابات آن هم یک سال و نیم زودتر از موعد مقرر "با در نظر گرفتن شرایط خاص منطقه به ویژه جنگ سوریه و تحولات عراق" اتخاذ شده است. این در حالیست که برگزاری زودهنگام این انتخابات پیشتر از سوی مقامات حزب حاکم عدالت و توسعه غیرممکن اعلام شده بود. اردوغان در ماه اکتبر سال 2017 گفته بود که قصد برگزاری انتخابات زودهنگام را ندارد و انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری ترکیه که سال 2019 برگزار می‌شود، برای نیم قرن دیگر سرنوشت این کشور را تغییر خواهد داد. ترکیه در تاریخ 27 فروردین 1396 همه‌پرسی تغییر قانون اساسی و تغییر نظام از پارلمانی به ریاستی را برگزار کرد که طبق آنچه اعلام شده، 2/51 درصد رای مثبت و 8/48 درصد رای منفی داده شد.

چرایی انتخابات زودهنگام ترکیه

اما نکته مهم این است که چرا اردوغان که خود از مخالفان برگزاری انتخابات زودهنگام بود سرانجام به این مسئله تن داد:

بحران اقتصادی

حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان در 15 سال گذشته مهمترین ابزار و دلیل موفقیت خود در عرصه سیاسی را رشد اقتصادی می بیند. اما این رشد اقتصادی در چند سال اخیر به پاشنه آشیل این حزب تبدیل شده و روند نزولی رشد اقتصادی ترکیه باعث کاهش محبوبیت حزب عدالت و توسعه نیز شده است. در سال 2017 هرچند اقتصاد ترکیه شاهد رشد 7/4 درصدی اما دورنمای این رشد در سال 2018 و 2019 چندان روشن نیست. در سال 2018 بودجه ترکیه با کسری احتمالی 17 میلیارد دلاری مواجه خواهد شد. لیر ترکیه نیز از ابتدای سال جاری تاکنون بیش از ۲۳ درصد ارزش خود را از دست داده است. کاهش شدید ارزش لیر ترکیه پس از آن اتفاق می افتد که سرمایه گذاران با نگرانی به توانایی بانک مرکزی ترکیه برای مهار تورم ۲رقمی این کشور می نگرند. نرخ سرمایه گزاری خارجی در ترکیه نیز در سال 2017 به دلیل تنش های ژئوپلیتک و مشکلات سیاست داخلی در ترکیه حدود 17 درصد کاهش داشته است. صندوق بین المللی پول نیز در گزارش فوریه 2018 نسبت به آشکار شدن زمینه های خطر اقتصادی برای ترکیه هشدار داد و مواردی چون نیازهای مالی بزرگ خارجی، ذخایر محدود ارز خارجی، افزایش وابستگی به جریان سرمایه کوتاه مدت را از جمله آسیب پذیری های اقتصادی ترکیه بر شمرد. بنابراین در این شرایط اردوغان با برگزاری انتخابات زودهنگام به دنبال آن است که تا پیش از تشدید مشکلات اقتصادی بتواند در انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری پیروز شود. چرا که از دست رفتن نقطه قوت اردوغان یعنی اقتصاد می تواند در سال 2019 باعث ایجاد چالش های جدی برای وی شود.

معامله قرن

یکی از مهم ترین مسائل در ماه های گذشته در منطقه مربوط به انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به بیت المقدس است که در قالب پروژه «معامله قرن» انجام گرفت. این اقدام باعث ایجاد موجی از انتقادها علیه آمریکا و رژیم اسرائیل حتی در اروپا شد. در این شرایط به نظر می رسد اردوغان با برگزاری نشست سازمان همکاری اسلامی در استانبول به نوعی بیشترین بهره برداری را از این مسئله کرد. اردوغان به خوبی می دانست که در اردیبهشت ماه ترامپ دستور انتقال سفارت را خواهد داد و این مسئله باعث ایجاد موجی از تنفر در بین ملت های مسلمان و ترکیه خواهد شد. بنابراین اردوغان سعی کرد یک ماه پیش از انتقال سفارت با فرصت طلبی از این موقعیت در جهت تحکیم قدرت خود استفاده کند و دستور برگزاری انتخابات زودهنگام را صادر کند. اردوغان می داند که اقدامات وی علیه رژیم صهیونیستی پس از انتقال سفارت باعث تشویق مردم ترکیه در جهت پیوستن به حزب عدالت وتوسعه شده و این بزرگترین بهره برداری وی از طرح معامله قرن است.

تحریک حس ملی گرایی

مسئله شمال سوریه و تقویت قدرت کردها در این منطقه یکی از مهم ترین مسائلی است که ترکیه آن را نوعی هراس راهبردی برای خود می داند. از این رو اردوغان با شروع عملیات شاخه زیتون و تسلط بر شهر عفرین توانست مهمترین اقدام برای جلب نظر ملی گرا ها در ترکیه انجام دهد. اردوغان پس از این اقدام، زمان کنونی را بهترین فرصت برای استفاده از تحریک جو ملی گرایی دانسته است. در واقع پس از ورود ترکیه به شمال سوریه و تصرف شهر عفرین، اردوغان زمان کنونی را بهترین فرصت برای برگزاری انتخابات زودهنگام و موج سواری بر احساسات ملی گرایانه و جذب رای ملی گراها دانسته است. به اعتقاد اطرافیان اردوغان انجام این عملیات نوعی بسیج ملی و مردمی به نفع دولت و رئیس‌جمهور ایجاد کرده و حزب عدالت و توسعه می‌خواهد از این فضا به بهترین شکل استفاده کند.

وضعیت انتخابات و نظرسنجی ها

شوراي عالي انتخابات ترکيه اعلام کرد که 56 ميليون و 322 واجد شرايط در مناطق مختلف اين کشور روز یکشنبه براي انتخاب رييس جمهوري و نمايندگان مجلس پاي صندوق هاي راي مي روند. رجب طيب اردوغان رييس جمهوري کنوني و رهبر حزب عدالت و توسعه، تمل کاراملا اوغلو رهبر حزب سعادت، محرم اينجه نامزد حزب جمهوري خواه خلق، دوغو پرينچک رهبر حزب وطن، مرال آکشنر رهبر حزب نيک و صلاح الدين دميرتاش رهبر سابق و زنداني حزب دموکراتيک خلق ها 6 نامزد حاضر در انتخابات زودهنگام رياست جمهوري 24 ژوئن سال جاري ميلادي(3 تيرماه 1397) ترکيه هستند. بيست و هفتمين دوره انتخابات مجلس ترکيه نيز همزمان با انتخابات رياست جمهوري براي تعيين نمايندگان 600 کرسي پارلمان اين کشور برگزار مي شود و در اين انتخابات نيز هشت حزب سياسي به رقابت مي پردازند.

در انتخابات مجلس ترکيه، هشت حزب عدالت و توسعه و نيز حرکت ملي در قالب ائتلاف "جمهور" و احزاب جمهوري خواه خلق، نيک و سعادت هم در قالب ائتلاف "ملت" و احزاب هدي پار، وطن و دموکراتيک خلق ها به طور جداگانه و مستقل حضور دارند و نامزد انتخاباتي براي کسب 600 کرسي معرفي کرده اند.

نتايج نظرسنجي ها و بررسي ها حاکي از آن است که اردوغان براي کسب 50 درصد آرا در دور اول انتخابات رياست جمهوري و قطعي کردن پيروزي خود در همان دور اول اطمينان ندارد. تحليلگران سياسي مي گويند محرم اينجه مي تواند انتخابات رياست جمهوري آتي ترکيه را به دور دوم بکشد و هشتم ژوئيه آينده بار ديگر با اردوغان براي رسيدن به مقام رياست جمهوري ترکيه رقابت کند. اگر هيچ يک از نامزدهاي انتخابات رياست جمهوري ترکيه در دور اول بيش از پنجاه درصد آرا را کسب نکند، دور دوم انتخابات هشتم ژوئيه برگزار خواهد شد.

انتخابات زودهنگام ترکيه، نخستين انتخابات همزمان رياست جمهوري و نمايندگان مجلس در تاريخ سياسي ترکيه به شمار مي رود و به همين علت از اهميت مضاعفي برخوردار است. بعد از انتخابات سوم تير ترکيه، نظام رياست جمهوري حزبي حاکم خواهد شد. رجب طيب اردوغان در مصاحبه با ان تي وي NTV در این مورد اعلام کرد، براساس رفراندم اصلاحات قانون اساسي 16 آوريل 2016 رئيس جمهور حزبي خواهد بود و ارتباطش با حزب خود قطع نخواهد شد. اما بي طرفي رئيس جمهور مسئله ديگري است. رئيس جمهور سوگند ياد خواهد کرد که بي طرف خواهد بود. لازم به ذکر است براي نخستين بار در تاريخ 10 اوت 2014 رجب طيب اردوغان رييس جمهوري کنوني ترکيه به طور مستقيم با راي مردم انتخاب شد ولي انتخابات رياست جمهوري پيش رو، نخستين انتخابات در قالب نظام رياستي محسوب مي شود. نظام حکومتي ترکيه در پي تغييرات قانون اساسي اين کشور که در فروردين ماه سال 1396 به تاييد و تصويب مردم رسيد، از پارلماني به رياستي تغيير يافت و پس از انتخابات پيش رو، رييس جمهور رئيس کابينه و دولت شده و پست نخست وزيري در ترکيه حذف مي شود.

آخرین نظرسنجی های منتشر شده نشان دهنده این است که اردوغان 9/51 درصد آرای را کسب خواهد کرد و محرم اینجه نزدیک ترین رقیب وی 28 درصد آرای را کسب می کند. به نظر می رسد که اردوغان پیروز انتخابات اخیر باشد(چه در مرحله اول و چه در مرحله دوم) اما نتایج نظرسنجی های انجام شده نشان دهنده کاهش آرای وی خواهد بود. در کل انتخابات اخیر بار دیگر به تقویت نقش و قدرت اردوغان در ترکیه خواهد انجامید و به نظر می رسد روند اقتدارگرایی در این کشور تشدید خواهد شد.