دورنمای انتقال سفارت آمریکا به بیت المقدس

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/فرزان شهیدی

تصمیم دونالد ترامپ رییس جمهور ایالات متحده آمریکا مبنی بر به رسمیت شناحتن قدس به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی و انتقال سفارت ایالات متحده امریکا به این شهر، موجی از اعتراضات جهانی را برانگیخته است.
علاوه بر سازمان ملل، اکثر کشورهای جهان این تصمیم ترامپ را محکوم کرده اند، چرا که این کار یک اقدام غیر قانونی و مغایر با قطعنامه های سازمان ملل و شورای امنیت می باشد. سازمان ملل تاکنون بیش از ۲۰ قطعنامه علیه اشغالگری رژیم صهیونیستی در سرزمین‌های ۱۹۶۷ صادر کرده است. بر اساس قطعنامه ۱۸۱ سازمان ملل که به طرح تقسیم فلسطین موسوم است، منطقه‌ بیت‌المقدس باید تحت اشراف بین ‌المللی اداره شود، لذا هیچ کشوری تاکنون اقدام عملی برای به رسمیت شناختن پایتختی بیت ‌المقدس برای رژیم صهیونیستی انجام نداده و هیچ دولتی در بیت ‌المقدس سفارتخانه ندارد. از طرفی، طبق قطعنامه 242 مناطق 1967 که توسط اسراییل تصرف شده اشغالی بوده و باید تخلیه شود. بیت المقدس شرقی نیز جزء این مناطق است و در نتیجه سیطره اسراییل بر این شهر غیرقانونی است.
اکنون اعتراضات گسترده، کشورهای اسلامی و به ویژه مناطق فلسطینی را در بر گرفته و موج تازه ای از انتفاضه سوم در کرانه باختری و بیت المقدس شکل گرفته است.

پیشینه
رژیم اشغالگر صهیونیستی در سال ۱۹۴۸ و هم‌زمان با اعلام موجودیت خویش، بخش‌های غربی بیت‌المقدس را تصرف کرد و از سال ۱۹۴۹ پایتخت خود را از تل‌آویو (که به‌عنوان پایتخت موقت معرفی شده بود) به بیت‌المقدس منتقل و آن شهر را به‌عنوان پایتخت ابدی خود معرفی نمود.
با وقوع جنگ شش روزه اعراب و رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۶۷، رژیم صهیونیستی مناطق دیگری چون غزه، جولان، صحرای سینا، کرانه باختری و قدس شرقی را نیز به مناطق اشغالی اضافه کرد. پس از آن نیز در سال ۱۹۸۰ به موجب طرحی که در مجلس نمایندگان رژیم (کنیست) مورد تصویب قرار گرفت، قدس به‌عنوان پایتخت ابدی، یکپارچه و تقسیم ناپذیر رژیم صهیونیستی معرفی شد.
از آن سال تاکنون، رژیم صهیونیستی تلاش داشته است تا با روش‌های گوناگون، هویت اسلامی این شهر را به هویتی یهودی تغییر دهد که اصطلاحا به آن پروژه تهوید (یهودی سازی) می گویند. از جمله اقداماتی که در این راستا انجام گرفته است می‌توان به ایجاد شهرک‌ های یهودی ‌نشین در اطراف قدس شرقی، حفر تونل زیر مسجد الاقصی، اعمال کنترل شدید بر ورود فلسطینی ‌ها به شهر و تغییر نمادهای فرهنگی شهر اشاره کرد.
کنگره آمریکا در سال ۱۹۹۵ «قانون سفارت قدس» را با اکثریت موافقان تصویب کرد. اما از آن تاریخ تاکنون و به رغم این که بیل کلینتون دموکرات و جورج بوش جمهوری ‌خواه روسای جمهور گذشته آمریکا نیز در تبلیغات انتخاباتی‌ وعده اجرای این قانون را داده بودند، اما در عمل از زیر بار اجرای آن شانه خالی کردند. باراک اوباما نیز که قائل به احیای روند سازش بود، از اجرای این مصوبه طفره رفت.
اما دونالد ترامپ که به تصمیات جسورانه و اقدامات ساختارشکن مشهور است، دستور اجرای مصوبه مذکور را صادر کرد.
 
دلایل و انگیزه ها
اما پشت پرده تصمیم جنجالی ترامپ در این مقطع زمانی چیست؟ در این باره نکات زیر قابل ذکر است:
1- رسانه‌های آمریکایی با استناد به گفته ‌های برخی از مقامات کاخ سفید اعلام کردند که تصمیم ترامپ پاسخ به تعهدی بوده که او در مقابل حامیان مالی کارزار انتخاباتی خود داشت. به گزارش یورو‌نیوز، به گفته مقامات کاخ سفید، این تغییر در سیاست خارجی آمریکا بدون توجه به هشدارهای رکس تیلرسون، وزیر خارجه، جیمز متیس، وزیر دفاع و مایک پمپئو، رئیس سازمان سیا، انجام شده و در مقابل، دو مشوّق اصلی دونالد ترامپ در این زمینه مایک پنس، معاون او و شلدون ادلسون، میلیاردر مشهور یهودی و از متحدان قدرتمند او بوده ‌اند.
ادلسون از حامیان اصلی حزب لیکود و جمهوری ‌خواهان آمریکا محسوب می ‌شود و ملقب به «سازنده حاکمان آمریکا» است. گفته می شود ترامپ پیش از انتخابات به ‌طور خصوصی با شلدون ادلسون ملاقات و از او تقاضای کمک مالی کرده است. ادلسون کمک مالی هنگفتی به ترامپ کرد و در ماه‌های گذشته بارها با مشاوران ترامپ به گفت ‌وگو نشسته و از اینکه سفارت آمریکا هنوز به بیت‌ المقدس منتقل نشده، گله کرده بود.
ترامپ زمانی که درصدد جمع ‌آوری رأی در انتخابات بود، به کمیته روابط‌ عمومی آمریکا و اسرائیل (آی پک) که یکی از قدرتمندترین گروه‌های لابی ‌گری در ایالات متحده آمریکا محسوب می ‌شود، اعلام کرد ما سفارت آمریکا را به بیت‌ المقدس، پایتخت همیشگی یهودیان منتقل خواهیم کرد. این سخنان ترامپ باعث شد از یهودیان آمریکا ۲۰ میلیون دلار کمک مالی دریافت کند.
ترامپ در جریان اعلام رسمی تصمیم خود بارها تکرار کرد که به وعده انتخاباتی خود عمل کرده است. هیات آمریکایی مذاکرات صلح خاورمیانه که جرد کوشنر، داماد ترامپ در آن حضور دارد، اعلام کرد که از این تصمیم ترامپ حمایت خواهد کرد؛ با‌ وجود‌ این به او توصیه کرد که انتقال سفارت آمریکا به بیت ‌المقدس را به تاخیر بیندازد.

2- به نظر می آید ترامپ با روحیه متهورانه و ساختارشکنی که دارد، قصد دارد معادلات موجود را کاملا دگرگون کند. هیچ یک از روسای جمهور گذشته آمریکا مصوبه کنگره را اجرایی نکردند، اما ترامپ وارد این گود شده و ریسک بزرگی کرده است.
برخی می گویند اقدامات ترامپ کاملا شخصی و برخاسته از شخصیت جنجالی اوست، اما نظر دیگر آن است که او تابع سیستم حاکمیت در آمریکاست که در مدیریت کلان و روند تصمیم سازی آن، عوامل متعددی دخیل است. از این منظر ترامپ، تنها ابزاری است برای اجرای سیاست های کلان کاخ سفید که بخش مهمی از تصمیمات های آن توسط یهودیان و لابی های صهیونیست شکل می گیرد.
تفکر حاکمیت جدید آمریکا ناظر به نوعی یک جانبه گرایی، ساختارشکنی و تغییر معادلات، با توسل به مولفه های مختلف قدرت، جهت بازیابی اقتدار ایالات متحده آمریکاست. در چنین شرایطی قرار است حل مسایل بغرنجی مانند قضیه اسراییل و فلسطین هم با یک جانبه گرایی و توسل به قدرت حل شود. اما دستیابی به چنین آمالی با توجه شرایط پیچیده جهانی و وجود رقبای سرسختی همچون محور مقاومت در غرب آسیا، کار آسانی نیست و قطعا هزینه های سنگینی به بلندپروازان کاخ سفید تحمیل خواهد کرد.
از طرفی، دونالد ترامپ یک مسیحی پروتستان است؛ یعنی ممکن است بخشی از دلایل طرح این موضوع، انگیزه‌های مذهبی و پیوندهایی باشد که بین یهودیت و مذهب پروتستان وجود دارد، از جمله اعتقاد به لزوم حمایت از اسکان یهودیان در فلسطین و لزوم تشکیل دولت یهودی در اورشلیم به‌عنوان مقدمه‌ ظهور مسیح.

3- نکته دیگر در تصمیم ترامپ آن است که ترامپ یک سرمایه ‌دار موفق آمریکایی است که با تسلط بر قواعد تولید ثروت در نظام سرمایه ‌داری، صاحب سرمایه های چند میلیارد دلاری شده است. اکنون او در پی استفاده از همین قواعد برای پرکردن خزانه دولت آمریکاست. مهم‌ترین منبع تولید پول برای دولت ترامپ در جهان امروز، فروش تسلیحات نظامی است. برای فروش جنگ افزار، لازم است پیش از ایجاد جنگ، احساس نا‌امنی را در میان حکومت‌ها به وجود آورد. لذا ترامپ برای مجاب کردن دولت‌های جهان به خرید تسلیحات پیشرفته نظامی، لازم است بحران‌های غیرفعال و خفته را فعال و بیدار کند. دولت ترامپ، بدین منظور مناطق مختلفی که سابقه و زمینه بحران دارند را شناسایی کرده است.
علاوه بر کره شمالی، غرب آسیا منطقه مساعدی برای ایجاد آشوب و جنگ است. در همین راستا ترامپ با دامن زدن به پروژه ایران هراسی، موفق شد میلیاردها دلار سلاح به کشورهای منطقه و به ویژه عربستان سعودی بفروشد.
اکنون ترامپ با مطرح کردن ماجرای بیت المقدس که مسلمانان حساسیت ویژه ای نسبت به آن دارند، قصد دارد دور تازه ای از جنگ را در منطقه شعله ور کند، خصوصا آن که داعش به عنوان دست پرورده آمریکا به پایان خط رسیده و چرخه جنگ نیابتی در عراق و سوریه متوقف شده است.
با این حال ترامپ دچار یک خطای راهبردی شده است. بیت المقدس به عنوان نماد وحدت مسلمانان نه تنها میان آن ها تفرقه ای ایجاد نمی کند، بلکه آنان را به یکدیگر نزدیکتر کرده و صفوف آنان را علیه دشمن اصلی یعنی آمریکا و رژیم صهیونیستی، بیش از گذشته مستحکم خواهد کرد.

واکنش ها
تصمیم ترامپ، شدیدترین واکنش ها را به ویژه در میان گروه های فلسطینی برانگیخته است. اسماعیل هنیه رییس دفتر سیاسی حماس اعلام کرد به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسرائیل و انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به قدس، پشت سر گذاشتن تمام خطوط قرمز است. وی هشدار داد انتقال سفارت آمریکا به قدس اقدامی خطرناک و پوششی برای دولت بنیامین نتانیاهو نخست ‌وزیر رژیم صهیونیستی است تا طرح خود را برای یهودی‌کردن قدس اجرا کند.
جهاد اسلامی نیز اعلام کرد تصمیم رئیس‌ جمهور آمریکا بر اقدامات خصمانه آمریکا و جنگی که علیه ملت فلسطین و امت عربی و اسلامی به راه انداخته، تأکید می کند.
سازمان آزادیبخش فلسطین نیز اعلام کرد که به زودی بحث اعلام فلسطین به عنوان «کشور تحت اشغال» اسرائیل را به بحث خواهیم نشست.
سازمان آزادی ‌بخش فلسطین مذاکرات صلح را به حال تعلیق درآورده و اعلام کرد تا زمانی که آمریکا از تصمیم خود منصرف نشود، هیچ‌گونه مذاکرات صلحی با تل ‌آویو صورت نخواهد گرفت.
محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی هم گفت: باید قبل از هر گونه عادی سازی رابطه با اسرائیل، مسئله فلسطین حل شود و حل این مساله نباید به معنی گذشتن از حق ما در قدس باشد.
عباس همچنین تاکید کرد تشکیلات خودگردان فلسطینی از شورای امنیت خواهد خواست که تصمیم دونالد ترامپ را باطل اعلام کند و از مجمع عمومی سازمان ملل درخواست خواهد کرد که عضویت کامل به دولت فلسطینی عطا کند.
ترکیه نیز واکنش تندی به تصمیم ترامپ نشان داد. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، بیت‌ المقدس را خط قرمز مسلمانان دانست و گفت به‌ رسمیت شناختن آن به عنوان پایتخت اسرائیل، نقض قوانین بین‌المللی و ضربه‌ ای بزرگ به وجدان بشریت است. وی تهدید کرد: اگر دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا بیت ‌المقدس را به عنوان پایتخت اسرائیل به ‌رسمیت بشناسد، ممکن است ترکیه با اسرائیل قطع رابطه کند.
اعراب نیز و از جمله عربستان سعودی تصمیم ترامپ را محکوم کردند، اما این محکومیت بیش از هر چیز برای آرام سازی افکار عمومی اعراب نسبت به قبله اول مسلمانان بوده است. آن گونه که از برخی گزارش های اطلاعاتی برمی آید ترامپ پیش از اعلام تصمیم خود، جزئیات امر را با اعراب و خصوصا سعودی ها هماهنگ کرده و موافقت آن ها را جلب کرده است.
ترکیه نیز هر چند لحنی تندتر از اعراب داشته است، اما اردوغان در شرایط فعلی به دنبال منافع خاص خود است. اردوغان که در داخل و خارج با چالش های متعددی دست و پنجه نرم می کند، قصد دارد رهبری دفاع از فلسطین را برعهده بگیرد و وجهه از دست رفته خود را ترمیم کند. میزبانی نشست سازمان همکاری اسلامی 22 آذر توسط ترکیه نیز در این راستا قابل ارزیابی است.
ترکیه و نیز اعراب رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخته و قائل به «طرح دو دولت» هستند. لذا امکان هر گونه سازش و عقب نشینی آن ها در برابر آمریکا و اسراییل (حتی بر سر بیت المقدس) وجود دارد.
بنابراین تنها پرچمدار واقعی مخالفت با اسراییل و دفاع از بیت المقدس، جمهوری اسلامی ایران است که با راهبری محور مقاومت، اساسا هویت و مشروعیت رژیم اشغالگر را به چالش کشیده و قائل به تداوم مقاومت و انتفاضه است.
 
دورنما
اقدام متهورانه و اهانت آمیز ترامپ مبنی بر به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی، تحولات فلسطین را وارد مرحله تازه ای کرده است. این اقدام با قوانین بین المللی و قطعنامه های فراوان سازمان ملل مغایرت آشکار دارد، اما آمریکا سعی دارد همانند گذشته بدون اعتنا به مقررات بین المللی و با حمایت جانبدارانه از اسراییل، به تکمیل پروژه یهودی سازی بیت المقدس کمک کند و این موضوع را به عنوان یک امر واقع بر منطقه و جهان تحمیل کند.
اگر این پروژه تحقق یابد، نقشه جدیدی در فلسطین اشغالی ترسیم خواهد شد که بر اثر آن توسعه طلبی اسرائیل افزایش یافته و حقوق مسلم فلسطینی ها هر چه بیشتر بر باد خواهد رفت. اگر آمریکا و اسرائیل با مانع جدی مواجه نشوند و با تبدیل قدس به پایتخت رژیم غاصب، روند یهودی سازی قدس را تکمیل کنند، عملاً جامعه‌ بین ‌الملل خود را در برابر یک اقدام انجام شده خواهد دید. در این صورت هرگونه اقدام متقابل برای به رسمیت شناختن هویت اسلامی قدس، کار دشواری خواهد بود.
به نظر می رسد دولت ترامپ در حال محک زدن واکنش ها بوده و منتظر فرصتی است تا اوضاع به تدریج آرام تر شده و طرح خود را عملیاتی کند. به همین منظور اجرایی شدن انتقال سفارت شش ماه به تاخیر افتاده است. به عبارتی ترامپ در اجرای طرح خود جدیت دارد، اما این که زمان مناسب آن کی فرا خواهد رسید، بستگی به شرایط و تحولات آینده دارد.
تجربه نشان داده است اقدامات سیاسی و حقوقی از سوی کشورها و مجامع بین المللی کارآیی موثری ندارد، لذا مهمترین عامل بازدارنده، مقاومت مردم منطقه و خصوصا تداوم انتفاصه مرم فلسطین است.
با توجه به پیروزی هایی که جبهه مقاومت با محوریت جمهوری اسلامی ایران در دوره اخیر کسب کرده است، لازم است از این ظرفیت به عنوان یک عامل مهم بازدارنده علیه آمریکا و رژیم صهیونیستی بهره برداری مناسب صورت گیرد تا قبله اول مسلمانان مورد تسخیر دشمنان قرار نگیرد./