امام(ره) برای مبارزه با فساد انقلاب کرد

بنیانگذار انقلاب اسلامی یکی از مهم‌ترین اهداف تشکیل حکومت اسلامی را برقراری قسط و عدل و اجرای احکام الهی می‌دانستند که این موضوع نقطه مقابل فساد در مفهوم عام آن است. بر همین اساس ایشان هیچ‌گونه مسامحه‌ای را در خصوص فساد در جامعه اسلامی نمی‌پذیرفتند. در گفت‌وگو با دکتر یدالله عسگری، مدیر کل اسبق پیشگیری‌های قضایی قوه قضائيه به بررسی موضوع فساد و ضرورت مقابله با آن در اندیشه‌های امام خمینی(ره) پرداختیم .

* تعریف دین و نگاه دینی امام خمینی(ره) به عنوان رهبر جامعه اسلامی از مقوله فساد چگونه است؟

کلمه فساد در معنی کلی و عمومی به هر نوع تباهی، انحراف، شرارت و رفتار ضد ارزش اطلاق شده و هر کار تخریبی نوعی فساد تلقی می‌شود. تباهی و شرارت می‌تواند در حوزه‌های فرهنگی، اعتقادی، سیاسی و اقتصادی باشد.

فساد ماهیتی مذموم و مطرود دارد و همواره پدیده‌ای ناخوشایند است که آثار مخربی را به دنبال دارد. در مورد نگاه دین به مقوله فساد، هدف از رسالت، نزول قرآن و فلسفه بعثت انبیای الهی نجات همه انسان‌ها از هر نوع فساد و تباهی است. موضوع مبارزه با فساد اداری و اقتصادی یکی از مصادیق فساد محسوب می‌شود.

قرآن کریم در موارد متعددی به مقوله فساد اشاره دارد و مجازات کسانی را که به این گناه مبتلا می‌شوند مشخص می‌کند. در قوانین مجازات اسلامی، برخی احکام فساد فی‌ الارض برگرفته از احکام دینی و قرآنی ماست؛ بنابراین فلسفه وجودی حکومت مبارزه با فساد، تباهی و برافراشتن پرچم عدالت در جامعه دینی است. مفهوم دین از فساد در معنای کلی آن، تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی را در بر می‌گیرد.

رهبر معظم انقلاب بارها در مورد فساد ابراز نگرانی کردند؛ به ویژه از سال 1380 به این مسئله به صورتی جدی پرداختند و تعریف جزئی‌تری از فساد ارائه کردند و فرمودند: «فساد یعنی اینکه کسانی با زرنگی، قانون‌دانی، چرب‌زبانی و با چهره حق به جانب به جان بیت‌المال بیفتند، کیسه‌های خود را پر کنند. این نوع فساد را ما فساد اداری یا اقتصادی نام می‌بریم. امروزه بحث مباره با فساد که در رسانه‌ها مطرح است بیشتر مقوله مباره با فساد اداری و اقتصادی است.»

حضرت امام(ره) از زمان مطرح شدن بحث ولایت فقیه به مقوله فساد پرداختند. ایشان اساس حکومت را مبارزه با فساد تلقی می‌کردند و مهم‌ترین وظیفه انبیاء را برقراری نظام عادلانه اجتماعی از طریق قوانین اسلامی می‌دانستند که همه شئون فردی و اجتماعی را در بر می‌گیرد. در کتاب ولایت فقیه وقتی در مقام اثبات ضرورت حکومت دینی و ضرورت حکومت ولایت فقیه برآمدند، استناد کردند که یکی از ادله عقلی اثبات حکومت دینی ضرورت برقراری حق و مبارزه با فساد است و عقل حکم می‌کند با فساد مبارزه شود؛ بنابراین حکومت دینی با این دلیل عقلی اثبات می‌شود.

عمده دیدگاه‌های حضرت امام(ره) در دو مقطع قابل تفکیک است؛ یکی قبل از انقلاب و دیگری بعد از انقلاب. قبل از انقلاب نگاه امام به مقوله فساد در معنی بسیار کلی و همان مفهوم عمومی فساد بود که در نقطه مقابل تقوا قرار می‌گیرد و به معنی هر نوع انحراف و طاغوت است. اینکه به حقوق، جان، مال و نوامیس مردم تعرض شود، مظهر فساد است و ایشان اساساً به همین خاطر مبارزه با نظام فاسد و طاغوتی را به عنوان خط و مشی خود در نظر گرفتند و انقلابی را برای مبارزه با مظاهر فساد به راه انداختند. در واقع حضور امام(ره) این موضوع را مطرح می‌کند که بشریت باید در مسیر اصلاح حرکت کند و حکومت دینی را عامل استقرار عدالت و مبارزه با همه اشکال و انواع فساد بداند.

پس از انقلاب هم ضمن اینکه امام خمینی(ره) همچنان بر لزوم استقرار حکومت دینی و مبارزه با مظاهر کلی فساد تأکید کردند به مصادیق آن هم پرداختند. 

نگاه امام خمینی(ره) این بود که اگر احکام اسلام در جامعه اجرا شود، نقش پیشگیرانه خواهد داشت و می‌تواند با فساد مقابله کند. اگر در اوایل انقلاب کمتر با مشکلات امروز مواجه بودیم به این علت بود که دولتمردان کمتر به مظاهر فساد و دنیا روی می‌آوردند. انقلابی ماندن و انقلابی بودن رواج بیشتری داشت و آن چیزی که امام باید از آن صیانت و به آن توجه می‌کرد خطر نفوذ در انقلاب بود؛ بنابراین یکی از اقداماتی که در اوایل انقلاب صورت گرفت، بحث پاکسازی نظام اداری از عوامل و افراد ناسالم بود تا نتوانند در آینده برای کشور ایجاد مشکل کنند. 

* موضع امام به فساد به مفهوم عام آن (سیاسی، اقتصادی و...) چگونه بود؟

امام اساس حرکت حکومت دینی را مبارزه با فساد می‌دید. از نظر ایشان مهم‌ترین وظیفه انبیا برقراری نظامی عادلانه بود. نگاه حضرت امام(ره) قبل از انقلاب به فساد به مفهوم کلی آن بود و ایشان اساس یکی از اهداف عالی حکومت را نجات مظلومان از دست ستمکاران و مبارزه با فساد و باطل می‌دانست. 

از نظر ایشان، اگر احکام اسلامی در حکومت اسلامی جاری و ساری بشود، ریشه فساد از بین خواهد رفت. امام در مصاحبه‌ای با مجله‌ای خارجی قبل از پیروزی انقلاب فرمودند: «با تکیه بر احکام اسلام و نیروی مردمی می‌توان فساد را ریشه‌کن کرد.»

* به مصادیق مبارزه امام با فساد نیز اشاره‌ای کنید.

ایشان تلاش کردند حکومت اسلامی به آرمان و آرزویی که برای آن انقلاب کرد، دست یابد. امام در مقاطع گوناگون در موضوع فساد نگاه‌های خود را بیان فرمودند. در ماه‌های اول پیروزی انقلاب و در دیدار جمعی از اعضای انجمن اسلامی گفتند: «اگر دولتمردان فاسد باشند، تمام مصالح کشور را به فساد می‌کشانند. دولتمردان، مقامات و مسئولان مهم‌ترین قشری هستند که باید پاکدست و تزکیه شده باشند.» ایشان علت هلاکت و عقب‌افتادگی کشور در رژیم طاغوت را فساد شخص اول مملکت و عوامل او دانستند و خاطره‌ای را نقل کردند که اگر پنج فاسد در کشور باشند، شاه آن پنج نفر را برای تصدی مسئولیت‌ها انتخاب خواهد کرد. برای اینکه شخص فاسد نمی‌خواهد و نمی‌تواند فرد امین را منصوب کند؛ زیرا ممکن است زیر بار حرف او نرود؛ بنابراین ایشان منشأ فساد را در ناپاکی عوامل دولتی می‌دانستند. 

به همین علت یکی از برنامه‌های بزرگی که در اوایل انقلاب در کشور اتفاق افتاد، مقوله پاکسازی ادارات و جلوگیری از خطر نفوذ بود. ایشان در سال 1359 سخنرانی‌ای در دیدار با ائمه جماعات کشور داشتند که در آن ضمن اینکه برخی مفاسد اداری را ذکر و مثال‌های آن را بیان کردند، گفتند: «ارکان نظام مواظب افراد نفوذی و فاسد در ارگان‌هایی مثل سپاه، ارتش، کمیته‌، دادگاه‌ها و دیگر نهادهای انقلابی باشند. اگر ما بنشینیم و خدای ناخواسته خلاف شرع‌هایی در مملکت انجام گیرد، معنی آن این است که با دست خودمان جمهوری اسلامی را غیر اسلامی کردیم. اگر بنشینیم و تماشا کنیم یک دفعه صدای ملت بلند می‌شود که این دولت و مجلس اسلامی نیستند. بر ضد شما قیام خواهند کرد. آن وقت من هم با آنها موافقت می‌کنم.»

* آیا امام(ره) در مقوله برخورد با فساد به جایگاه و نسبت‌های افراد توجهی داشتند؟

ایشان بر تبعیض نداشتن در برخورد با افراد متخلف تأکید داشتند و هیچ تفاوتی میان مقامات عالی و حتی بستگان خود که اگر مرتکب تخلفی می‌شدند قائل نبودند.

یکی از مشکلات کشور همین نگاه غلط و تبعیض در برخورد با مظاهر فساد است. گاهی اوقات گزارش نمی‌شود یا با این منطق که در سیستم یا اداره یا ارگانی بیشتر آبروریزی شود، در افشای موارد انحراف کوتاهی می‌کنند. حضرت امام این موضوع را به صورت کلی رد کردند و در سال 1361 در یک سخنرانی خطاب به مسئولان کشور فرمودند: «رسیدگی به متخلفان چه در سطح دادستان و قضات و چه در سطح ادارات و وزارتخانه‌ها یک الزام شرعی است. با کمال جدیت باید با آن برخورد شود.» در همین سخنرانی امام(ره) فرمود: «هیچ‌گونه مسامحه‌ای نباید صورت گیرد و ظرف سه روز باید جایگزین فرد متخلف به آن اداره معرفی شود.» امام(ره) در مبارزه با فساد هیچ غفلتی را نمی‌پذیرفت و تأکید داشت که حتی برخورد ملایم هم نباید صورت گیرد؛ گرچه رعایت حقوق مجرمان و متهمان برای ایشان مهم بود.

امروز یکی از آفت‌های جامعه همین موضوع است. گاهی اوقات به اسم مصلحت در برخورد با افراد متهم مسامحه صورت می‌گیرد که این امر هرگز مورد قبول حضرت امام(ره) نبود.

* در پایان اگر سخنی دارید، بفرمایید.

آقا از سال ۱۳۸۰ به صورت جدی وارد این مقوله شدند. نکاتی که ایشان در مورد فساد مطرح کردند خیلی مهم است؛ به ویژه بحث اینکه با جدیت برخورد کنند. متصدیان مبارزه با فساد باید از انسان‌های امین باشند. ایشان فرمودند: «با دستمال کثیف نمی‌شود شیشه را پاک کرد. بعضی از مسائل و مشکلات ما ناشی از همین ایراداتی است که با دستمال کثیف می‌خواهند با فساد مبارزه کنند.»

من فکر می‌کنم مشکلات عدیده‌ای که اکنون در کشور وجود دارد، به دلیل ضعف دستگاه‌های اجرایی است. حضرت آقا تأکید می‌کند اولین مرجع برای برخورد با فساد خود دولت است و قوه مقننه و قوه قضائيه گام دوم هستند. 

گفت‭ ‬و‭ ‬گو‭ ‬از‭ ‬فرهاد کوچک زاده