علی‌رغم اینکه به‌واسطه نشست اخیر وین و موضوع اینستکس این شبهه به‌وجود آمده بود که ایران ممکن است از اجرای گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای‌اش بر اساس برجام خودداری کند یا آن را به‌تعویق بیندازد، اما منابع آگاه گفتند با توجه به عدم‌تأمین شروط ایران و بسیار ناکافی بودن موضوع اینستکس ایران قطعاً گام دوم را در زمان تعیین‌شده که احتمال بسیار زیاد 16 تیر است عملیاتی خواهد کرد.
بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی روز 27 خرداد و در جریان بازدید اهالی رسانه از مجتمع آب سنگین اراک اعلام کرده بود که روز 6 تیر ایران از سقف 300 کیلو اورانیوم غنی‌شده 3.67 درصد عبور می‌کند با این حال محقق شدن این موضوع فعلاً اعلام نشده است.
یک منبع آگاه به تسنیم گفت که علت اعلام نکردن این موضوع آن است که احتمالاً طی چند روز آینده خود آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این مسئله را اعلام می‌کند، و ایران از این مسئله کوتاه نیامده است.
همچنین درباره موضوع ادامه همکاری چین و انگلیس در موضوع بازطراحی راکتور آب سنگین اراک (انگلیس بعد از خروج آمریکا از برجام جایگزین آن شد) نیز گفته شد که با توجه به اعلام این کشورها در بیانیه کمیسیون نشست وین مبنی بر اینکه در موقع تعیین‌شده کار مربوط به بازطراحی را انجام خواهند داد، اگر این روال درست پیش برود مسئله دیگری جایگزین موضوع اراک در گام دوم خواهد شد.
ایران اعلام کرده بود در گام دوم از سطح غنی‌سازی 3.67 درصد عبور خواهد کرد و مواد هسته‌ای با غنای بیشتری تولید می‌کند و همچنین در موضوع راکتور اراک به وضعیت پیش از برجام باز خواهد گشت.
این منبع با اشاره به اینکه به‌احتمال زیاد ایران از مرحله اول که تولید 300 کیلو اورانیوم با غنای 3.67 درصد گذشته است اما این امر توسط خود ایران اعلام رسمی نخواهد شد، بلکه باید انتظار داشت در نخستین گزارش آژانس انرژی بین‌المللی اتمی به‌عنوان مرجع نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران اعلام شود.
آژانس گزارش‌های فصلی خود درباره برنامه هسته‌ای ایران را هر سه ماه یک بار اعلام می‌کند.
ایران در گام اول اعلام کرد به محدودیت 300 کیلوگرم مواد غنی‌شده 3.67 درصد و همچنین 130 تن آب سنگین در اراک پایبند نخواهد بود. ایران بر اساس بند 26 و 36 برجام می‌تواند به‌دلیل عدم‌اجرای تعهدات طرف مقابل، با استفاده از حقوقش طبق برجام تعهدات خود را کاهش دهد و این به‌معنای نقض برجام نیست.
به این ترتیب، موضوع بالاتر رفتن سطح غنی‌سازی از 3.67 درصد برای گام دوم همچنان پابرجاست اما "امکان دارد" (در صورت پایبندی طرف‌های مقابل به تعهدشان در موضوع آب سنگین اراک) این موضوع با اقدام دیگری توسط ایران جایگزین شود.
آیا اینستکس می‌تواند منافع ایران در برجام را تأمین کند؟
مکانیزم پیشنهادی اروپا به‌منظور انجام و تسهیل تبادلات مالی ایران و اروپا (اینستکس) تاکنون نتوانسته پاسخگوی نیازهای اقتصادی ایران ذیل برجام باشد.
در همین زمینه، سید عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه روز جمعه و در پایان نشست کمیسیون مشترک برجام در وین اعلام کرد اگرچه پیشرفت‌های خوبی در زمینه عملیاتی شدن سازوکار مالی موسوم به «اینستکس» صورت گرفته اما اروپایی‌ها هنوز تا برآورده کردن خواسته‌های ایران ذیل برجام فاصله زیادی دارند.
عراقچی به خبرنگاران گفت: «ما یک نشست طولانی داشتیم که بیش از سه ساعت به‌طول انجامید. این نشست در مجموع سازنده و مثبت بود و در قیاس با نشست‌های قبلی، گامی رو به جلو محسوب می‌شود. البته هنوز تا تحقق خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران فاصله زیادی باقی مانده است».
معاون ظریف در این رابطه گفت: اینستکس به مرحله عملیاتی رسیده است، اما کمتر از انتظار ماست. بدون اینکه خرید نفت از ایران انجام شود یا اعتبارات مشخصی برای آن در نظر گرفته شود، اینستکس نخواهد توانست انتظارات ما را برآورده کند، به همین دلیل کشورهای اروپایی باید بحث صادرات نفتی ما را به‌صورت جدی در دستور کار قرار دهند.
مجید تخت‌روانچی نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل نیز درباره راه‌اندازی مکانیزم تبادل مالی اروپا و ایران موسوم به اینستکس گفت: سازوکار مالی اروپا به‌خودی خود کمکی به ایران نمی‌کند. آنها با تأخیر عمل کردند. بیش از یک سال طول کشید که آنها چنین سازوکاری را ایجاد کنند. ایجاد این سازوکار, خوب است اما کافی نیست. آنها باید شتاب کنند و در این سازوکار پول تزریق کنند در غیر این صورت این سازوکار هیچ کمکی نخواهد کرد چون ایجاد این سازوکار مالی به‌خودی خود چیزی نیست که بتواند مشکلات ما را رفع کند. طی 10 روز آینده مذاکراتی حیاتی با طرف‌های اروپایی خواهیم داشت.
مجید تخت‌روانچی در مصاحبه‌ای گفته بود: شخصاً معتقدم که اینستکس در وضعیت فعلی کافی نیست. این سازوکار بدون پول همچون ماشین بسیار زیبای بدون بنزین است.
