ضد بحران یا بحران‌ساز

طی هفته گذشته اعلام مستمر آمار رو به افزایش افراد مبتلا به کرونا موجب بروز موجی از تنش‌ها و واکنش‌ها در فضای حقیقی و مجازی کشور شد که نقطه اوج آن را می‌توان ادعای تکذیب‌شده نماینده قم مبنی بر مرگ ۵۰ نفر از شهروندان قمی به دلیل ابتلا به ویروس کرونا دانست. «احمد امیرآبادی» عضو هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی در انتقاد به عملکرد ضعیف دولت در کنترل وضعیت شیوع ویروس کرونا گفته بود: «حدود سه هفته از شیوع ویروس کرونا در قم می‌گذرد، اما دولت در این باره هیچ چاره‌اندیشی و اقدامات پیشگیرانه‌ای صورت نداده است.»

نماینده مردم قم در مجلس با بیان اینکه چون این شهر مرکز بحران است، وضعیت آن در حالت قرمز قرار دارد، گفت: «تاکنون ۵۰ نفر از مبتلایان به کرونا در قم جان خود را از دست داده‌اند و دولت هیچ اقدامی تاکنون انجام نداده است.»البته این اظهارات از سوی مقامات رسمی وزارت بهداشت تکذیب شد، اما به دلیل آنچه بحران مرجعیت رسانه‌ها و مقامات رسمی دولت خوانده می‌شود، عملاً افکار عمومی کمتر به این دست تکذیبیه‌های مقامات رسمی توجه می‌کنند؛ از این رو این دست خبرسازی‌ها، از جمله در مورد اخیر، عملاً به تشویش اذهان عمومی کشور منجر شد که البته مورد ذکرشده در رسانه‌های بین‌المللی به عنوان یک خبر تخریبی ضد ایرانی انعکاس قابل توجهی یافت، تا جایی که شبکه عربی «الحدث» در خبرسازی کذب خود ویروس کرونای شایع‌شده در ایران را یک ویروس جهش‌یافته و مقاوم‌تر از نمونه چینی آن معرفی کرد.

خوشبختانه، فارغ از این دست اظهارات مسئولان، بخش قابل توجهی از کاربران فضای مجازی با بهره‌گیری از تریبون‌های شخصی خود در رسانه‌های اجتماعی، از جمله اینستاگرام و توئیتر دست به هوشیارسازی و افزایش آگاهی عمومی کاربران نسبت به راهکارهای پیشگیری و مقابله با ویروس کرونا زدند و موجب شدند آموزش‌های پیشگیری از ابتلا به این ویروس در سطح قابل توجهی در دسترس عموم کاربران قرار گیرد. این کاربران برای هم‌رسانی اخبار و اطلاعات درباره ویروس کرونا از هشتگ‌های #کرونا، #ویروس_کرونا و #کروناویروس استفاده می‌کنند که حجم بالای تولید محتوا با استفاده از این هشتگ‌ها تبدیل شدن این سه هشتگ به ترندهای برتر شبکه‌های اجتماعی را در پی داشته است و به نظر می‌رسد طی هفته‌های پیش رو و تا پایان شیوع این ویروس، شاهد در صدر توجه بودن این هشتگ‌ها خواهیم بود.

متأسفانه، در این شرایط دشمن نیز بیکار ننشسته است و با سوار شدن بر هشتگ‌های پرمخاطب و تولید و برجسته‌سازی اخبار جعلی (Fake News) سعی در تشویش افکار عمومی و ناکارآمد جلوه دادن نظام در مواجهه با ویروس کرونا دارد که از جمله این اخبار جعلی می‌توان به انتشار نامه استعفای وزیر بهداشت اشاره کرد. دشمن با جعل خبر استعفای وزیر بهداشت تلاش کرد این تصویر را به ذهن مخاطبان ایرانی القا کند که شدت شیوع کرونا به حدی رسیده که حتی عالی‌ترین مقام وزارت بهداشت و درمان از مواجهه با آن درمانده شده است و به همین دلیل قصد استعفا دارد. حال اگر بپذیریم که ماجرای شیوع ویروس کرونا یک بحران بهداشتی است، بدون شک در این شرایط رسانه‌های اجتماعی مهم‌ترین نقش را در هدایت افکار عمومی و در مواجهه با این بحران برعهده دارند؛ زیرا در شرایط بحرانی رسانه‌های رسمی عمدتاً دنباله‌رو رسانه‌های اجتماعی هستند و از آنها به عنوان منبعی برای جمع‌آوری اخبار و اطلاعات روزآمد مربوط به بحران بهره می‌برند، حتی برخی مسئولان نیز به جای مصاحبه با رسانه‌های رسمی، اخبار مهم خود را از طریق این شبکه‌های مجازی نشر می‌دهند؛ از این رو با توجه به عدم امکان کنترل رسانه‌های غیر رسمی از جنس توئیتر، به نظر می‌رسد کشور ما همواره در شرایط بحرانی شاهد یک بحران رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی نیز هست که اغلب بحران رسانه‌ای هزینه‌های بیشتری را نسبت به بحران اصلی به کشور تحمیل می‌کند. از این رو، به نظر می‌رسد نهادهای عالی کشور، از جمله شورای عالی امنیت ملی بایستی سازوکار مشخصی را برای اطلاع‌رسانی کشور در شرایط بحران طراحی و اجرا کنند تا علاوه بر ملزم ساختن مسئولان مختلف و متنوع کشور به رعایت وحدت اطلاع‌رسانی و عدم خبرسازی شخصی درباره بحران‌ها، زمینه شکل‌گیری یک مرجع مشخص برای رسیدگی به فرایند اطلاع‌رسانی در شرایط بحران نیز مهیا شود.