چرابورس رکوردها را شکست؟

در اصطلاح اقتصادی به هر بازاری که در آن تجارت یا دادوستدی شکل بگیرد، بازار مالی گفته می‌شود. در اقتصاد ایران عمده بازارهای مالی را می‌توان بازار پول، مانند سپرده و حواله، بازار سرمایه یا همان بورس، بازار ارز و بازار طلا دانست؛ البته بازارهای مالی دیگری نیز وجود دارند که شاید سهم و نقش آنها در اقتصاد ایران چندان برجسته نباشد. تجربه دهه اخیر در اقتصاد ایران نشان داده است بازارهای مالی عموماً تحت تأثیر حملات سوداگرانه یا هجوم نقدینگی‌های سرگردان به آن بازارها با افزایش قیمت مواجه می‌شوند؛ به طوری که برای مثال با افزایش ۱۰ درصدی نرخ  ارز بسیاری از نقدینگی‌های سرگردان به طمع کسب سود بیشتر، از بازار اصلی خود خارج می‌شوند و به سمت این بازارها می‌روند. با افزایش تقاضا نیز قیمت‌ها در آن بازار روندی صعودی پیدا می‌کند. با بررسی بازار ارز، طلا، مسکن، بورس و... در اقتصاد ایران کاملاً مشخص است هرگاه نقدینگی به سمت بازاری سوق یافته، آن بازار با افزایش شدید قیمتی مواجه شده است. موضوعی که طی دو دهه اخیر بارها در بازارهای مختلف، ازجمله بازار طلا و ارز شاهد آن بوده‌ایم. در سال ۱۳۹۸ با توجه به حجم بالای نقدینگی و تجربه اقتصاد ایران از نوسانات بازارهای ارز و طلا در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۷ سعی شد بخشی از این نقدینگی از طریق حمایت و تشویق سیاست‌گذار بورسی به سمت بازار سرمایه حرکت کند. موضوعی که به رکودشکنی شاخص‌های بازار سرمایه منجر شد؛ به طوری که در سال ۱۳۹۸ پررونق‌ترین سال بورس کشور رقم خورد. افزایش مبادلات برخط، افزایش تعداد سهامداران حقیقی و تعداد کدهای بورسی تازه ایجاد شده و... نشان داد سال ۱۳۹۸ را می‌توان نقطه عطفی در تاریخ بورس ایران دانست. هجوم بخش قابل توجهی از نقدینگی‌های موجود در بازار به سمت بورس اوراق بهادار موجب شد سال ۱۳۹۸ برخلاف سال ۱۳۹۷ سال نسبتاً آرامی را در بازارهای طلا و ارز تجربه کند؛ بازارهایی که اگر رونق بورس وجود نداشت، شاید شاهد اتفاقات دیگری در آنها بودیم.

تغییر عمده در عملکرد هر یک از این بازارها بر عملکرد سایر بازارها تأثیر مستقیمی دارد و گاهی ایجاد رونق در یک بازار به صورت موازی موجب رونق بازار دیگری می‌شود یا در جهت خلاف آن بازار عمل می‌کند؛ برای نمونه وابستگی قیمت طلا به دلار در اقتصاد ایران سبب شده است با هر افزایش قیمتی در بازار ارز، متناسب با آن قیمت سکه و طلا نیز افزایش پیدا کند، چنان که این دو بازار را می‌توان موازی و هم‌راستا با یکدیگر دانست؛ اما برخی دیگر از بازارهای مالی هستند که در صورت ایجاد جذابیت برای نقدینگی‌های سرگردان و سوق یافتن نقدینگی به سمت این بازارها، شاهد رفتاری عکس در سایر بازارها خواهیم بود؛ مصداق بارز این بازار را می‌توان بازار سرمایه یا بورس  دانست. در این شرایط وقتی نقدینگی جامعه به سمت بازار سهام حرکت کند (فارغ از ایراداتی که به بورس و نحوه عملکرد آن وارد است)، به دلیل ماهیت بورس در بدبینانه‌ترین حالت بخشی از این نقدینگی وارد چرخه تولید خواهد شد.

میزان بازدهی بازارهای مالی در سال ۹۸

بازارهای مالی سال متفاوتی را پشت سر گذاشتند. ارزش معاملات بورس در سال گذشته نسبت به سال ۱۳۹۷ چیزی حدود ۵ برابر شده است،  ضمن اینکه بازار سرمایه با رشدی حدود ۱۴۰ درصد، بیشترین بازدهی را در میان سایر بازارهای موازی به خود اختصاص داد. بر اساس اعداد و ارقام موجود، در حال حاضر چیزی حدود نیم‌درصد از کل نقدینگی کشور در بازار بورس به طور روزانه در جریان است که به نوبه خود رکوردی تاریخی به شمار می‌رود.درباره دلایل رکوردزنی شاخص بورس در سال ۱۳۹۸ می‌توان به دلایلی چون عدم تحرک جدی بورس در سال‌های گذشته و واقعی شدن قیمت برخی از سهم‌ها طی سال ۱۳۹۸، ایجاد محدودیت‌هایی در بازارهای موازی مانند بازار ارز و طلا و افزایش ورود نقدینگی‌های سرگردان به بازار بورس اشاره کرد. با این حال، با آغاز سال جدید و وجود نگرانی‌هایی از شیوع ویروس کرونا در دنیا، به نظر می‌رسید ممکن است قسمتی از نقدینگی‌های موجود در بورس با هدف فراهم کردن دارایی‌های امن‌تر و کم‌ریسک‌تر، مانند سکه و ارز از بورس خارج شود و به سمت بازارهای دیگر برود. موضوعی که حداقل در روزهای آغازین سال جدید با توجه به افزایش ثبت نام کدهای بورسی و با عرضه‌های اولیه «صبا» و «شستا» رخ نداده و بورس همچنان در حال رکوردشکنی است و به نظر می‌رسد این وضعیت در سال ۱۳۹۹ نیز تداوم داشته باشد.

بازار ارز، نسبتاً آرام

شاید بتوان رونق گرفتن بورس در سال ۱۳۹۸ را یکی از دلایل عدم جهش‌های قیمتی در بازارهای موازی دانست؛ به طوری که بازارهایی چون بازار طلا و ارز در سال گذشته با افزایش چندانی مواجه نبودند و بررسی‌های آماری نشان می‌دهد نرخ دلار از ۱۲ هزار و ۹۵۰ تومان در تاریخ پنجم فروردین سال ۱۳۹۸ به ۱۵ هزار و ۵۵۰ تومان در ۱۴ اسفند سال ۱۳۹۸ رسیده است؛ درواقع با صرف نظر از افزایش نرخ دلار در روزهای پایانی سال، می‌توان گفت نرخ ارز برخلاف التهابات شدید سال ۱۳۹۶ و نیمه اول سال ۱۳۹۷ آرامش نسبی را در اغلب ماه‌های سال ۱۳۹۸ تجربه کرد.

طلا، زیر سایه ارز

بازار طلا همواره به عنوان یکی از بازارهای مالی جذاب در ایران مطرح بوده است. قیمت طلا در اسفند ماه سال ۱۳۹۸ نسبت به فروردین این سال حدود ۲۶ درصد بازدهی داشت؛ به طوری که قیمت سکه بهار آزادی در فروردین سال ۱۳۹۸ چیزی حدود ۴ میلیون و ۲۹۰ هزار تومان بود که این رقم در اواخر اسفند به بیش از ۶ میلیون تومان رسید. اگرچه طلا مانند ارز سال چندان آرامی را پشت نگذاشت، اما با توجه به افزایش قیمت‌های جهانی این فلز گران‌بها شاید اگر دلار در سال گذشته سرکشی بیشتری می‌کرد، بازار طلا نیز سال گذشته طوفانی به پایان می‌رساند.

عوامل مؤثر در قیمت طلا

بازار طلا و سکه به طور عمده از سه عامل متأثر است؛ عامل اول، تأثیر قیمت طلای جهانی؛ عامل دوم، نرخ برابری دلار به ریال یا همان نرخ ارز در کشور؛ عامل سوم، شرایط اقتصادی کشور ازجمله میزان نقدینگی، نرخ تورم و... به نظر می‌رسد افزایش ۲۶ درصدی قیمت طلا نسبت به سال گذشته، عموماً تحت تأثیر عامل اول و سوم بوده است. حالا باید منتظر ماند و دید بازارهای مالی در سال ۱۳۹۹ به کدام سمت حرکت خواهند کرد. افزایش رکود اقتصادی در دنیا به علت شیوع ویروس کرونا بازار طلای جهانی را به بازاری مستعد برای جهش قیمتی تبدیل کرده است. در این میان نرخ ارز و میزان افزایش آن در سال ۱۳۹۹ به‌شدت در هاله‌ای از ابهام است. اگرچه رئیس‌کل بانک مرکزی از مدیریت نرخ ارز در محدوده قیمتی مشخصی سخن گفته است، اما کاهش درآمدهای نفتی و ایجاد اخلال در صادرات غیرنفتی به دلیل شیوع کرونا و... می‌تواند درآمدهای ارزی کشور و به تبع آن، نرخ ارز را تحت تأثیر خود قرار دهد.