ضرورت استقلال بانک مرکزی

یادداشت: بسیاری از اقتصاددانان، به‌ویژه در کشورهایی که در اقتصاد پیشرو هستند، معتقدند که استقلال بانک مرکزی شرط اساسی برای عملکرد مطلوب اقتصادی است و این موضوع را در تدوین قوانین پولی و بانکی موردتوجه قرار داده‌اند تا جایی که در برخی موارد، مانند عضویت در منطقه پول واحد اروپایی (یورو) موضوع استقلال بانک مرکزی کشورها به‌عنوان یک پیش‌شرط قلمداد شده است؛ اما این موضوع در کشور ما حکایت دیگری دارد.

نکات تحلیلی: 1- استقلال بانک مرکزی به معنای جدایی سیاست‌های پولی از سیاست‌های مالی در نظام اقتصادی کشور است که مدیریت پولی و ارزی را از حوزه تسلط مطلق دولت رها می‌کند و درنتیجه، دولت نمی‌تواند به میل خود و به هر میزانی که تشخیص می‌دهد به استقراض از بانک مرکزی و انتشار پول به‌منظور تأمین کسری بودجه روی آورد. در چنین نظامی، بانک مرکزی مسئول حفظ ارزش داخلی پول ملی از طریق مقابله با تورم تلقی می‌شود. 2- بررسی و تحقیق در مورد عملکرد اقتصادی کشورهایی که استقلال نهاد سیاست‌گذار پولی را به‌عنوان یک رویکرد در حوزه سیاست‌گذاری پولی پذیرفته‌اند، حاکی از نتایج مثبت در مهار تورم دارد و امروزه کنترل نرخ تورم در سطوح پایین به یک موضوع حل‌شده در اقتصادهای این کشورها تبدیل شده است. 3- در کشور ما دولت‌ها همواره رفتاری دستوری نسبت به بانک مرکزی داشته‌اند. به‌عنوان نمونه طهماسب مظاهری، رئیس بانک مرکزی در دولت احمدی‌نژاد در یک برنامه تلویزیونی می‌گوید: «باید کارهایی بر اساس دستور و خواست دولت انجام می‌دادیم که بر اساس مصالح مردم نبود؛ او خواسته بود تا غیرقانونی پول چاپ کنم و به برخی افراد، ارز دولتی بدهم که من این کار را انجام ندادم.» نمونه دیگر رفتار سیاستمداران با بانک مرکزی، در دولت یازدهم و دوازدهم قابل‌مشاهده است. با تصمیمات ارزی دولت در این مقاطع، 18 میلیارد دلار ارز در شرایط تحریمی، با قیمت 4200 تومان حراج شد و همچنین فشار بر بانک مرکزی برای بالا بردن پایه پولی کشور و چاپ پول در سال جاری نشان می‌دهد که بانک مرکزی کشورمان در حوزه سیاست‌های پولی استقلال لازم را ندارد.

نکته راهبردی: اساسی‌ترین و ریشه‌ای‌ترین مشکل اقتصادی ایران در سیاست‌گذاری پولی و مالی مربوط به عدم استقلال بانک مرکزی از دولت است. مشکل اقتصادی کشور طی سال‌های 97 تاکنون و یا در سال‌های 90 تا 92 مربوط به همین موضوع می‌شود که دولت‌ها برای جبران کسری بودجه خود از بانک مرکزی استمداد جسته‌اند و یا با تغییر پایه پولی و ایجاد نوسانات در بازار ارز مشکلات خود را به‌صورت مقطعی حل کرده‌اند! برای حل این مشکل باید مجلس استقلال بانک مرکزی از دولت را به‌عنوان یک امر ثبات‌بخش در اقتصاد ایران به‌صورت جدی دنبال کند. (نویسنده: علی کارگر)