چه کنیم تا میل جامعه به کتابخوانی بیشتر شود؟

مینو زمانیان: اگر ناشر، نویسنده و مخاطب را زنجیره های مهم چرخه نشر در نظر بگیریم، نقش مخاطب به عنوان آخرین زنجیره این چرخه که باید محصول به دست او برسد اگر بیشتر از سایر زنجیره‌ها نباشد کم تر نیست. با توجه به این نکته، بود و نبود مخاطب به عنوان نقش تعیین کننده فروش کتاب و عامل مهم عرضه و تقاضا در بازار کتاب باید جدی‌تر گرفته شود.

اما با نگاهی به مصائب و مشکلاتی که طی چند سال گذشته گریبان بازار نشر را گرفته و با آمدن کرونا هم شدیدتر شده، در می یابیم نه ناشران و نه متولیان فرهنگی به این زنجیره مهم به عنوان عاملی که ممات و حیات این چرخه در دست اوست، اهمیتی نمی‌دهند.   

عوامل قهر مخاطب با کتاب  

در خصوص قهر مخاطب با کتاب، عوامل بسیاری را می‌توان عنوان کرد که هر کدام به نوعی مسبب این قهر بوده‌اند.

گرانی کاغذ و  تورم قیمت کتاب، تغییر سبک زندگی و تمایل به محصولات فرهنگی بصری، توجه به آثار ترجمه و ورود آثار ترجمه ای نسبت به تالیف در بازار کتاب، عدم تنوع ژانر های متفاوت داستانی، عدم خلاقیت و نوآوری در داستان‌های ایرانی و بی توجهی نویسندگان به ذائقه مخاطب و البته سختی معیشت مردم در سال‌های اخیر و حذف کالای فرهنگی کتاب از سبد خرید خانوار ایرانی شاید مهم‌ترین دلایل دوری مخاطب ایرانی از مطالعه کتاب باشد.

اما در این وانفسای صنعت نشر و میل اندک جامعه به مطالعه باید چه کرد؟

در این میان رمان نویسان بیش از سایر نویسندگان و ناشران در حفظ و نگهداری مخاطب اهمیت دارند. با توجه به اینکه یکی از اهداف مهم کتاب سرگرم کنندگی مخاطب است و مخاطب داستان‌خوان در درجه اول به انگیزه سرگرمی و بعد آگاهی به سراغ رمان خواندن می‌رود، می‌طلبد ناشر و نویسنده این نوع آثار با مخاطب شناسی و شناخت رگ خواب او، دست به خلق و تولید آثاری بزنند که مخاطب سخت پسند و فرّار این روزها را وادار به خواندن و مطالعه کنند و از طرفی محصول فاخری به دست آن ها برساند.   

البته این را هم باید در نظر داشت که بسیاری از کارشناسان اعتقاد، قهری میان مخاطب و کتاب اتفاق نیفتاده است. به گمان این عده کتاب همیشه مورد توجه بوده و گواه این ادعا را کتاب هایی عنوان می‌کنند که به چاپ های متعدد و بالا رسیده‌اند.   

این نویسندگان کتاب «رویای نیمه شب» نوشته مظفر سالاری را نمونه‌ای برای این ادعا مطرح می کنند. رویای نیمه شب رمانی عاشقانه البته از نوع فاخر و نه زرد است که تا کنون به 101 چاپ رسیده و مورد توجه مخاطب داستان‌خوان واقع شده است.

کتاب همیشه خوانده می‌شود اما...

 این دسته از نویسندگان اعتقاد دارند کتاب همیشه خوانده می‌شود اما مساله بر سر نوع کتاب است و وظیفه مسوولان فرهنگی هدایت ذائقه کتاب‌خوانی جامعه و توجه آن ها به کتابِ خوب است.    

یکی از این نویسندگان بهنام باقری، نویسنده کتاب«سلول‌های بهاری» است، اثری در جایزه جلال مورد توجه قرار گرفت. او می گوید: مردم ما کتابخوان هستند اما نمی‌دانند چه کتابی بخوانند .

به باور باقری مسوولان فرهنگی موظف هستند در فضای مجازی و رسانه‌ها به معرفی و تبلیغ کتاب‌هایی بپردازند که هم به لحاظ فرهنگی اثرگذارند و هم این کتاب ها سراغ ایده‌ها، سوژه‌ها و آدم هایی رفته که سبک زندگی درست را به مردم آموزش می دهند.

این نویسنده حتی پیشنهاد می دهد اداره ارشاد باید برای کتابِ خوب در مواقعی مانند نمایشگاه های کتاب تخفیف های بیشتری در نظر بگیرد چون این کتاب ها باید به خانه های مردم راه پیدا کند و توسط مردم دیده و خوانده شود.

تقویت پویش های کتابخوانی

نویسنده دیگری برای میل بیشتر جامعه به کتابخوانی پیشنهاد می دهد پویش های کتابخوانی برگزار شود .

مجید ملا محمدی معتقد است: پویش های کتابخوانی در معرفی آثار نقش مهمی دارند. او می گوید: اگر دست ناشر باز باشد و بتواند در فضاهای مجازی و تلویزیون کتاب را تبلیغ و معرفی کند قطعا خوانندگان بیشتری اقدام به تهیه آن می کنند و کتاب بهتر و راحتتر به دست مخاطب می رسد و به انگیزه شرکت در همان مسابقه کتاب خوانده می شود . این یکی از راه هایی است که کتاب بتواند در سبد خانوار قرار بگیرد.  

نویسنده کتاب « کتاب«ماه غریب من» با بیان اینکه دولت موظف است معضل گرانی کتاب را حل کند، بیان می کند: گرانی چاپ و کاغذ علاوه بر ناشر، نویسنده را هم متضرر کرده است چون آثار در تیراژ پایین منتشر می شود و همه این ها حمایت ویژه می خواهد تا خانواده ها هم کتاب ها را با قیمت مناسب تر خریداری کنند.

ملامحمدی همچنین به زنگ کتاب هم اشاره می کند و این زنگ را عامل مهمی در ترویج کتابخوانی می داند. این نویسنده توضیح می دهد: از آنجا که روحیه کتابخوانی از زمان کودکی باید تقویت شود، مدارس به صورت خودجوش باید در کنار درس، معرفی کتاب هم داشته باشند بچه ها با خواندن و خلاصه نویسی کتاب می توانند قدرت مطالعه خود را افزایش دهند.

کتابِ خوب خریدار دارد

اما حدیث لزر غلامی، نویسنده، شاعر و فیلمنامه نویس با بیان اینکه کتاب باید به جان مردم بنشیند ، معتقد است برای ترویج کتابخوانی باید کتابِ خوب نوشته شود. 

او می گوید: ما برای این که مردم نان بخرند چه می‌کنیم؟ هیچ‌کار! غیر از این که مردم می‌دانند که به خوردن نان نیاز دارند و نانی هم که خوب پخته شود خریدار خودش را دارد! کتاب هم همین است!

مردم باید لمس کنند که کتاب واقعا می‌تواند زندگی آنان را تغییر بدهد. آن‌ها باید این تغییر را به چشم ببینند و با گوشت و پوستشان لمس کنند. یعنی باید درِ مدرسه‌ها به روی کتاب‌ها باز شود.

به باور نویسنده رمان «روبی» باید کتاب در انواع و ژانرهای مختلف مخصوصا برای گروه سنی کودک و نوجوان تولید شود و بچه‌ها با کتاب‌هایی که آزادانه انتخاب کرده‌اند بزرگ‌ شوند. لزرغلامی در عین حال تاکید می کند: البته همان‌طور که نان خوب باید پخته شود، کتاب هم‌ باید کیفیت خوب داشته باشد.

لزر غلامی با اشاره به اینکه کتاب خوب باید تبلیغ شود تا دیده شود، می گوید: شما حتما اصطلاح «کتاب‌خور»‌ها را شنیده‌اید! کتاب خوانده نمی‌شود، کتاب برای این که به جان بنشیند باید خورده شود و برای این که خورده شود باید باکیفیت باشد و مثل هر کالای دیگری نیاز به سرمایه‌گذاری و تبلیغ گسترده دارد!  

تنها راه موجود خرید کتاب نیست

اما سیدعلی کاشفی خوانساری، شاعر کودکان و نوجوان معتقد است: روحیه مطالعه در بزرگسالی در گرو تقویت این روحیه در زمان کودکی است.

این پژوهشگر در پاسخ به این مساله که گرانی کتاب اجاره نمی دهد خانواده ها برای کتاب های بچه ها هزینه هایی متقبل شوند، می گوید: تنها راه موجود برای پاسخ به نیاز مطالعه خرید کتاب نیست. اینکه در فرهنگ خانواده جا بیفتد که کتاب هم یک کالای اساسی مورد نیاز خانواده است و در سبد خرید خانواده جایگاهی منطقی داشته باشد، خیلی خوب است. مشکلات اقتصادی نباید به حذف کتاب از سبد خانوار منجر شود اما با شرایط موجود و گرانی قیمت کتاب راه‌های دیگری هم برای دسترسی به کتاب هست مثل عضویت در کتابخانه‌های عمومی، خرید کتاب‌های الکترونیکی که قیمت پایین‌تری دارند و فرهنگ تبادل کتاب و گردش کتاب که بین اطرافیان می‌تواند اتفاق بیفتد. 

کاشفی خوانساری با بیان این نکات ادامه می دهد:  مطمئناً در هر خانه‌ای کلی کتاب هست که خوانده نشده یا خوانده شده و قرار نیست دیگر مطالعه شود. باشگاه‌های کتاب‌خوانی، انجمن‌ها و کلوپ‌های کتاب می‌توانند در این زمینه کمک‌کننده باشند. به نظر من اگر کسی بخواهد برای مطالعه فرزندانش کتاب تهیه کند هنوز کم و بیش راه‌های مناسب و ممکن برای این کار وجود دارد.