هدفمندی یارانه‌ها به معنای واقعی کلمه و با کمترین هزینه زمانی قابل اجرا و اعمال است که مجموعه‌ای از عوامل و پیش‌نیازها فراهم باشد[...]
هدفمندی یارانه‌ها به معنای واقعی کلمه و با کمترین هزینه زمانی قابل اجرا و اعمال است که مجموعه‌ای از عوامل و پیش‌نیازها فراهم باشد.
1ـ اقتصاد کشور در وضعیت بسیار مطلوبی قرار داشته و بخش اعظمی از جامعه اصولاً نیازی به دریافت یارانه نداشته باشند و شأن اجتماعی شهروندان به آنها اجازه ندهد دست‌شان را برای دریافت کمک به سوی دولت دراز کنند.
2ـ دولت و دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط در حداکثر چابکی و کارایی خود قرار داشته باشند؛ یعنی دارای بروکراسی روان، تجهیزات و فناوری‌های پیشرفته، نیروهای متخصص کارا و با انگیزه بوده و در مجموع از ساختاری پویا برخوردار باشند، تا بتوانند در فواصل زمانی گوناگون اطلاعات مورد نیاز را به‌روز کنند.
3ـ تمام دستگاه‌ها و قوا همسو با دولت و مکمل قوه مجریه در اجرای این هدف باشند.
در چنین وضعیتی، کشورهایی که قصد هدفمندسازی یارانه‌ها را دارند، از روش خوداظهاری استفاده می‌کنند. در این کشورها معمولاً اصل بر صحت ادعاهاست و به ندرت اقدام به راستی‌آزمایی از خوداظهاری‌ها می‌شود. ضمن اینکه در این کشورها پرداخت یارانه‌ها یک رقم واحد و به صورت کلی نیست؛ بلکه تعداد و روش‌های متعدد و متنوعی از پرداخت یارانه‌ها وجود دارد. یارانه مسکن، کمک هزینه تحصیلی به دانش‌آموزان و دانشجویان، تغذیه رایگان در مدارس، کمک هزینه درمان و...؛ برای نمونه در انگلستان و در بخش سلامت و بهداشت تا مرحله مراجعه به پزشک برای همه رایگان است؛ اما از مرحله دریافت نسخه به بعد از جمله در خدمات دندانپزشکی و بستری در بیمارستان و در مجموع خدمات پیراپزشکی پرداخت یارانه به معنای واقعی هدفمند و به شیوه خود اظهاری انجام می‌گیرد. به این ترتیب که در همه درمانگاه‌های دولتی دفترچه درخواست یارانه درمان، حاوی سؤالات متعددی است که وضعیت مالی اقتصادی فرد را منعکس می‌کند و در قفسه هایی که پیش چشم مراجعان است قرار دارد. افراد داوطلب استفاده از یارانه درمان، دفترچه را برداشته و به پرسش‌های آن پاسخ می‌دهند و آن را در صندوق پست می‌اندازند. معمولاً بعد از یک هفته و بر اساس اطلاعات ارسالی، پاسخ وزارت بهداشت به دست متقاضی می‌رسد. وزارت بهداشت نیز بر اساس اطلاعات دریافتی یکی از سه تصمیم زیر را به افراد اعلام می‌کند:
الف‌ـ پرداخت یارانه کامل برای استفاده از همه خدمات درمانی (Full Help)؛
ب‌ـ پرداخت بخشی از هزینه‌های خدمات درمانی (SemiـHelp)؛
ج‌ـ تخصیص ندادن یارانه درمان (در این صورت باید خود فرد هزینه همه مراحل درمان را پرداخت کند).
همانگونه که ذکر شد، در این کشور از شیوه خوداظهاری استفاده می‌شود. حداقل من در دوران تحصیلم در این کشور، با پدیده راستی‌آزمایی برخورد نکردم. از سوی دیگر، ندیدم که افراد زیادی متقاضی دریافت این یارانه باشند. گفتنی است، راستی‌آزمایی نکردن به معنای آن نبود که متصدیان امر همه ادعاهای مطرح شده از سوی شهروندان را باور دارند، بلکه احتمالاً به دلیل سرمایه‌گذاری مناسب دولت در بخش سلامت و بهداشت، افراد نیازمند درمان‌های متعدد و پرهزینه چندان زیادی نیستند و بنابراین متقاضیان آنقدر کم تعداد هستند که هزینه کردن برای راستی آزمایی در مقایسه با مبلغ پرداختی بابت هزینه‌های درمان افرادی که یارانه بگیر هستند، به صرفه نباشد. سیاست‌گذاری در ایران حتماً باید بر اساس شرایط موجود کشور در همه ابعاد و نه بر اساس فروض موجود در کشورهای پیشرفته باشد.
نکته دیگری که به تفاوت نگرش مردم ایران و کشورهای توسعه یافته برمی‌گردد، این است که در ایران چه بخواهیم و چه نخواهیم، چه قیمت و میزان فروش نفت بالا باشد و چه نباشد، منابع نفتی بخش وسیعی از فکر و ذهن مردم ما را به خود مشغول کرده است. به گونه‌ای که همه نفت را ثروتی خدادادی می‌دانند که باید همه‌شان سهمی از آن داشته باشند که این موضوع را از مسئله یارانه جدا می‌بینند. بنابراین حتی اگر افراد متمکن هم باشند، انتظار دارند سهم‌شان از فروش نفت را به هر نحو ممکن دریافت کنند. به ویژه آنکه مردم ایران از الگوی توزیع درآمد نفت در برخی کشورهای جنوب خلیج‌فارس باخبرند، این موضوع به صورت یک اثر روانی باعث شده بخش قابل توجهی از مردم دریافت وجه از دولت چه به صورت نقدی و چه غیر نقدی را حقی برای خود بدانند. همین مسئله باعث شده بر اساس تجربه تاریخی طی سال‌های گذشته، پیشنهاد انصراف داوطلبانه افراد از دریافت یارانه با تردیدهای جدی مواجه شود. در مقابل در کشورهای پیشرفته، تقریباً همه درآمد دولت از مالیات‌های مردم است. از طرفی مردم نیز برای خود حقی از دولت قائل نیستند؛ بنابراین حتی اگر وضعیت اقتصادی الزاما مناسبی هم نداشته باشند، راحت‌تر با نگرفتن یارانه کنار می‌آیند.
موضوع اثربخشی سیاست‌های توزیعی هدفمند کردن یارانه‌ها، برای بسیاری از کارشناسان قابل پیش‌بینی است. این موضوع که هدفمندی یارانه‌ها می‌تواند مقداری بر تورم موجود در کشور بیفزاید تردیدی وجود ندارد. این موضوع اگرچه به عنوان یکی از پیامدهی هدفمندی یارانه‌ها مطرح می‌شود؛ اما باید توجه داشت این امر باعث می‌شود حذف دهک‌های بالا از فهرست یارانه‌‌بگیران پیامد چندانی نداشته باشد. در واقع ارزش یارانه 45 هزار تومانی امروز نزدیک به کمتر از یک دهم ارزش آن در سال 1389 رسیده است که طبیعتاً این رقم هیچ سهمی از هزینه‌های زندگی دهک‌های بالا و حتی متوسط جامعه را در بر نمی‌گیرد.
