ترکیه و سوریه در مسیر ازسرگیری روابط قرار دارند؟

اندکی پس از ازسرگیری رابطه سوریه با عربستان سعودی و بازگشت این کشور به اتحادیه عرب، گفت وگوهای صلح آنکارا و دمشق در مسکو آغاز شد. خروج نیروهای ترکیه از خاک سوریه و قطع حمایت آنکارا از مخالفان سوری شروط دمشق و آغاز گفت وگوهای سوری- سوری طبق قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل متحد، بازگشت داوطلبانه بیش از 3 میلیون مهاجر سوری و شکل نگرفتن اقلیم خودمختار کردی شروط آنکارا برای دولت اسد است. 
فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه با بیان روند غیرسازنده مذاکرات غیر رسمی دو کشور، نسبت به فرصت جدیدی که برای ازسرگیری روابط و همکاری دمشق- آنکارا ایجاد شده است، ابزار امیدواری کرد
برهمین اساس از دو سال پیش تاکنون گفت وگوهای میان سوریه و ترکیه در قالب روند چهارجانبه مسکو با حضور ایران و روسیه با هدف دستیابی به راه‌حل پایدار کاهش اختلافات سیاسی- امنیتی ادامه داشته است.
  با تثبیت موقعیت ارتش سوریه در بیشتر نقاط این کشور و شکست پروژه سقوط نظام اسد، روسیه با هدف کاهش تنش میان دو متحد راهبردی خود و ازسرگیری روابط میان آنکارا و دمشق، گفت وگوهای صلح مسکو را سال 2023 میلادی کلید زد. وزیران دفاع و رؤسای سازمان‌‍‌های اطلاعاتی سوریه، روسیه و ترکیه در مسکو آغاز گفت وگوهای مستقیم با هدف ازسرگیری روابط دولت رجب طیب اردوغان و بشار اسد را آغاز کردند.
 در این سازوکار سه‌جانبه علی محمود عباس وزیر دفاع، علی مملوک رئیس دستگاه اطلاعاتی سوریه و در سوی مقابل خلوصی آکار وزیر دفاع و هاکان فیدان رئیس وقت میت ترکیه حضور داشتند. ایران از دور دوم مذاکرات مسکو به این روند ملحق شد. تنها به فاصله یک ماه مانده تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، وزیران دفاع و رؤسای سازمان‌های اطلاعاتی ایران، سوریه، روسیه و ترکیه بار دیگر با یکدیگر دیدار کردند تا برای عملیاتی کردن شروط طرف ها و کاهش اختلاف به گفت وگو و رایزنی بپردازند.
 10 می 2023 تنها به فاصله چند روز از دیدار وزیران دفاع و رؤسای سازمان‌های اطلاعاتی، وزیران امور خارجه چهار کشور در مسکو جمع شدند و با یکدیگر دیدار و گفت وگو کردند. پس از این دیدار فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه با بیان روند غیرسازنده مذاکرات غیر رسمی دو کشور، نسبت به فرصت جدیدی که برای ازسرگیری روابط و همکاری دمشق- آنکارا ایجاد شده است، ابزار امیدواری کرد.
 با وجود این، وی با یادآوری اشغال خاک سوریه به وسیله ترکیه گفت، بدون خروج نیروهای نظامی ترک هرگونه مذاکره بی‌فایده است و نتیجه واقعی دربر نخواهد داشت. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه با دید مثبت‌تری به نشست چهارگانه نگریست و معتقد است، ترکیه و سوریه موظف به تهیه نقشه راه برای ازسرگیری روابط شدند. ایران همسو با دمشق اعتقاد دارد، ازسرگیری روابط میان دمشق و آنکارا پیش از خروج نظامیان ترکیه مردود است.
 پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ترکیه نشست آستانه با محوریت پرونده سوریه 20 و 21 ژوئن 2023 برگزار شد. در جریان بیستمین روند آستانه کشورها و نمایندگان سازمان حاضر در جلسه بر استقلال و یکپارچگی سرزمینی سوریه تأکید کردند. یکی از نکات مهم روند آستانه تأیید مفاد سازوکار چهارجانبه مسکو به عنوان مبنای ازسرگیری روابط آنکارا و دمشق بود. فراهم شدن مقدمات بازگشت آوارگان، محکومیت حملات نظامی رژیم صهیونیستی و اشغال خاک ترکیه به وسیله نیروهای خارجی از دیگر مفاد آستانه- 20 بود.
پس از ماه‌ها توقف گفت وگوهای علنی میان آنکارا و دمشق برای ازسرگیری روابط، بیست‌وهفتم ژوئن اردوغان با ارسالی سیگنالی مثبت گفت، هیچ دلیلی برای برقرار نشدن روابط حسنه با سوریه وجود ندارد. وی بدون بیان سال‌ها حمایت این کشور از گروه‌های تروریستی و مخالفان سوری مدعی شد، آنکارا قصدی برای دخالت در امور داخلی همسایه عرب خود ندارد.
 اردوغان با بیان سابقه دیدار خانوادگی میان وی و رئیس جمهور سوریه، تکرار این جلسات را غیر ممکن ندانست. پیش تر بشار اسد در دیدار با نماینده ویژه روسیه در امور سوریه گفته بود، این کشور برای همه ابتکارات با هدف بهبود روابط با ترکیه با توجه به اصل حاکمیت بر تمامیت ارضی سوریه آمادگی دارد. در واکنش به افزایش تحرکات سیاسی- امنیتی میان آنکارا و دمشق، اوزگور اوزیل رئیس حزب جمهوری خواه ترکیه از برنامه ریزی تا 1.5 ماه‌ آینده برای سفر به سوریه و دیدار با اسد خبر داد. به نظر می‌آید آنها قصد ندارد به راحتی امتیاز عادی سازی روابط را به حزب عدالت و توسعه پیشکش کنند.
 مهم‌ترین چالش‌های پیش روی آنکارا و دمشق برای رسیدن به نقطه توافق، حل موضوع آوارگان و سرنوشت نهایی مخالفان سوری است. هم‌اکنون بیش از 83 درصد شهروندان ترک خواهان بازگشت سوری‌ها به کشورشان هستند و دیگر به ایده‌هایی همچون ساخت 1 میلیون مسکن در نقاط مرزی اکنفا نمی‌کنند. دولت اردوغان به دنبال راه‌حلی است که در قالب آن بتواند علاوه بر حفظ ارتباط مثبت با گروه‌های اسلام گرا، سهم قابل توجهی در روند بازسازی سوریه به دست آورد.
 نکته کلیدی آنکه در این روند تهران می‌تواند به عنوان بازیگری صلح ساز که روابط خوبی با هر دو کشور دارد، بسترهای لازم را برای ازسرگیری روابط دو کشور در قالب سازوکار چهارجانبه مسکو ایجاد کند.
 مهم‌ترین چالش‌های پیش روی آنکارا و دمشق برای رسیدن به نقطه توافق، حل موضوع آوارگان و سرنوشت نهایی مخالفان سوری است
بهره سخن
در روزهای تلخ سال 2011 میلادی اردوغان با حمایت از مخالفان اسد بر آتش جنگ داخلی در سوریه دمید و اقدام به قطع رابطه با دولت قانونی دمشق کرد. اکنون با گذشت 13 سال از آن دوران، دولت سوریه با کمک محور مقاومت و روسیه موفق شد علاوه بر حفظ قدرت، بسیاری از مناطق در کنترل گروه‌های تروریستی را آزاد کند. به نظر می‌آید با فروکش کردن آتش تروریسم در سوریه، دولت‌های عربی و ترکیه قصد دارند به شریک راهبردی دمشق در دوران بازسازی تبدیل شوند. 
علاوه بر این، به نظر می‌آید ترک‌ها قصد دارند سهم خود را در بازار مصرف مردم سوریه افزایش دهند. کارشناسان حوزه ژئوپلیتیک با بیان نکات فوق از نگاه بلندمدت آنکارا به بنادر لاذقیه و طرطوس در آستانه شرق مدیترانه سخن می‌گویند. حال باید منتظر ماند و دید آیا ترکیه موفق به ازسرگیری روابط با سوریه خواهد شد یا آنکه باید همچنان منتظر فرصتی برای بازگشت به بازار شام باشد. 
منبع: راهبرد معاصر